ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΔΕΛΤΑ (1874-1941)

Η μεγαλύτερη μορφή της νεοελληνικής παιδικής λογοτεχνίας. Κόρη του εθνικού ευεργέτη Εμμανουήλ Μπενάκη, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια όταν ο Ελληνισμός ανθούσε στην κτισμένη από το Μ. Αλέξανδρο μεγαλούπολη της Αιγύπτου.

Γεννήθηκε το 1874 στην Αλεξάνδρεια κι ήταν το 3ο παιδί του Εμμανουήλ Μπενάκη και της Βιργινίας Χωρέμη. Είχε 2 μεγαλύτερα αδέλφια, την Αλεξάνδρα και τον Αντώνη, το γνωστό “Τρελαντώνη” του ομώνυμου βιβλίου της. Μετά τη γέννησή της ακολούθησαν άλλα 3 παιδιά, ο Κωνσταντίνος (που πέθανε σε ηλικία 2 ετών), ο Αλέξανδρος κι η Αργίνη.

Η οικογένεια μετακόμισε προσωρινά στην Αθήνα το 1882, όπου η Πηνελόπη παντρεύτηκε τον πλούσιο Φαναριώτη βαμβακέμπορο Στέφανο Δέλτα. Μαζί του απέκτησε 3 κόρες: τη Σοφία (μετέπειτα Μαυροκορδάτου), τη Βιργινία (μετέπειτα Ζάννα) και την Αλεξάνδρα (μετέπειτα Παπαδοπούλου). Επέστρεψαν στην Αλεξάνδρεια το 1905, όπου γνώρισε τον Ίωνα Δραγούμη, τότε υποπρόξενο της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια. Ανάμεσά τους αναπτύσσεται ένας μεγάλος έρωτας, εκείνη όμως δε μπορεί ν’ αντιταχθεί στις κοινωνικές επιταγές και την υποχρέωσή της απέναντι στο σύζυγο και τα παιδιά της. Η πλατωνική αυτή σχέση της με τον Δραγούμη τελειώνει το 1908, όταν αυτός συνδέεται με τη Μαρίκα Κοτοπούλη.

Αργότερα έζησε ένα διάστημα στη Φρανκφούρτη στη Γερμανία (1906-1912). Τον καιρό εκείνο στη τουρκοκρατούμενη ακόμα Μακεδονία μας διεξαγόταν ο Μακεδόνικος Αγώνας που έληξε ένδοξα με την απελευθέρωση της το 1912. Εκείνη την κρίσιμη για την πατρίδα μας εποχή ζώντας σε ξένη γη η λογοτέχνιδα εξέδωσε στο Λονδίνο τα πρώτα παλλόμενα από αγνό πατριωτισμό παιδικά βιβλία της: “Για Τη Πατρίδα“  (Λονδίνο 1909 -με εικονογράφηση του Νικηφόρου Λύτρα) μαζί με το παραμύθι “Η Καρδιά Της Βασιλοπούλας“, “Παραμύθι Χωρίς Όνομα” (Λονδίνο 1910 -μια αλληγορία για το δυναμισμό του νέου Ελληνισμού), “Στον Καιρό Του Βουλγαροκτόνου” (Λονδίνο 1911 – μεγάλο ιστορικό αφήγημα από τον καιρό της δόξας του Βυζαντίου).

Το 1915 εκδίδει στην Αθήνα τα “Παραμύθια Και ‘Αλλα“. Από το 1916, ενώ μαινόταν ο Α’ Παγκ. Πόλ. (1914-1918), εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα. Εδώ βρισκόταν από το 1910 κι ο πατέρας της κι είχεν ήδη διατελέσει Βουλευτής, Υπουργός και το 1914-1916 Δήμαρχος Αθηναίων. Αυτός χάρισε στην Αθήνα τη Μπενάκειο Βιβλιοθήκη, το Νοσοκομείο

Ερυθρού Σταυρού, το Δημοτικό Σταθμό Πρώτων Βοηθειών κι άλλα κοινωφελή ιδρύματα. Ανέπτυξαν στενή φιλία με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον οποίο και προσκαλούσαν συχνά στην εξοχική τους οικία στη Κηφισιά.
Η κόρη του εθνικού ευεργέτη πρόσφερε στο Έθνος μεγαλύτερη ευεργεσία από τον πατέρα της με τα υπέροχα παιδικά βιβλία που χάρισε στα Ελληνόπουλα, τη χρυσή ελπίδα του Έθνους και μ’ αυτά ενέπνευσε σε αναρίθμητες παιδικές ψυχές αισθήματα ευγένειας, ανθρωπισμού και πατριωτισμού. Μ’ αυτά τους εμφύτευσε εθνική υπερηφάνεια για ό,τι ωραίο πρόσφερε ο Ελληνισμός στην ανθρωπότητα και βαθειά αγάπη προς τις αθάνατες αξίες της ελληνοχριστιανικής κληρονομιάς μας.
Το 1921 εκδίδονται τα διηγήματα “Τ’ Ανεύθυνα” (Ψυχές παιδιών -Για γονείς και δασκάλους), το 1925 “Η Ζωή Του Χριστού” (με βάση τις πληροφορίες των Ευαγγελιστών, εμπλουτισμένες με ιστορικές και γεωγραφικές γνώσεις της εποχής και του περιβάλλοντος του Χριστού), το 1934 “Ο Μάγκας” το 1937 το ιστορικό αφήγημα “Τα Μυστικά Του Βάλτου” (από το Μακεδόνικο Αγώνα). Παιδαγωγικού περιεχομένου είναι το βιβλίο της: “Στοχασμοί Για Την Ανατροφή Των Παιδιών Μας” (για γονείς και δασκάλους). Τα βιβλία της αγαπήθηκαν και διαβάστηκαν πολύ, όπως αποδεικνύεται κι από τις πολυάριθμες επανεκδόσεις τους.

Ζούσε με πλήρη συνέπεια προς τις αρχές που διακήρυσσε: “Πρόσεχε, μην είναι θεωρητικές οι σκέψεις σου. Πρόσεχε, μη και δεν τις εφαρμόζεις στη ζωή“. Είχε οργανώσει στο σπίτι της ιατρείο για τους φτωχούς κι αγωνιζόταν να τους ανακουφίζει οικονομικά. Ο σύζυγος της Στέφανος Δέλτας διακρίθηκε για τη μεγάλη συμβολή του στην επίλυση των προβλημάτων του 1,5 εκατομμυρίου προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Διορίσθηκε το 1923 μέλος της 4μελούς (από έναν Αμερικανό, ένα Αγγλο και δύο Έλληνες) Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων, που ιδρύθηκε τότε και μες στα επόμενα έτη επιτέλεσε τεράστιο έργο.

Εκείνα όμως τα έτη άρχισε ένα προσωπικό πρόβλημά της. Από το 1925, τη χρονιά που πρωτοδημοσίευσε τη “Ζωή Του Χριστού“, άρχισε η ίδια να σηκώνει το σταυρό μιας ασθένειας που την άφησε μισοπαράλυτη. Το 1929, ξεκίνησε τη συγγραφή της 3λογίας “Ρωμιοπούλες“, η οποία τελείωσε το 1939. Το 1ο βιβλίο, “Το Ξύπνημα“, καλύπτει γεγονότα των ετών 1895-1907, η “Λάβρα” καλύπτει τα έτη 1907-1909 και το “Σούρουπο” τα έτη 1914-1920. Στο μεταξύ είχεν εκδώσει τον “Τρελαντώνη“, το 1932.
Το 1941, ο Φίλιππος Δραγούμης, της εμπιστεύεται τα ημερολόγια και το αρχείο του αδερφού του, Ίωνα, στα οποία η Δέλτα πρόσθεσε περίπου 1000 χειρόγραφες σελίδες με σχόλια για το έργο του. Στις 27 Απριλίου 1941, τα γερμανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν την Αθήνα κι υψώνουν στην Ακρόπολη τη σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό. 

Η Πηνελόπη Δέλτα αυτοκτονεί στις 2 Μάη 1941, παίρνοντας δηλητήριο -είχανε προηγηθεί κι άλλες απόπειρες αυτοκτονίας στο παρελθόν- μην αντέχοντας τον πόνο για την κατάκτηση της πατρίδας μας. Στον τάφο της, στον κήπο του σπιτιού της, χαράχτηκε η λέξη ΣIΩΠH.

Μετά το θάνατο της εξεδόθη από τον Ξ. Λευκοπατρίδη σε ογκώδη τόμο “Η Αλληλογραφία Της Π.Σ. Δέλτα 1903-1940“, όπου παρελαύνουν εξέχοντα πρόσωπα της πολιτικής, των γραμμάτων και των επιστημών κι όπου εκφράζονται ολοζώντανα οι ιδέες και τάσεις που χαρακτήριζαν τότε την ελληνική διανόηση και πολιτική.
Σήμερα, τόσα χρόνια μετά το θάνατο της μεγάλης λογοτέχνιδας, τα βιβλία της διαβάζονται με την ίδια αγάπη.

ΤΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΛΗΦΘΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΟ SITE perigrafis.com

Του Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη
akontogiannidis@yahoo.gr
Το πρωϊνό της 27ης Απριλίου 1941, έγινε στο καφενείο «Παρθενών», επι της Λεωφόρου Αλεξάνδρας στους Αμπελοκήπους, μπροστά στη βίλα Θων, η παράδοση της Αθήνας στους Γερμανούς, ενώ λίγο μετά, μία μηχανοκίνητη φάλαγγα κατευθύνθηκε προς το κέντρο της πρωτεύουσας. Στην Βασιλίσσης Σοφίας, οι μοναδικοί που τους υποδέχτηκαν και τους χαιρετούσαν απο τα μπαλκόνια ήταν οι υπάλληλοι της Γερμανικής πρεσβείας, πράκτορες της Γκεστάπο οι περισσότεροι.

Την ίδια στιγμή ο ραδιοσταθμός Αθηνών διακόπτει την θεία λειτουργία, της Κυριακής του Θωμά ( όπως σήμερα), και ο αρχιεκφωνητής Κώστας Σταυρόπουλος μεταδίδει έκτακτη είδηση: “ Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών. Έλληνες, οι Γερμανοί εισβολείς ευρίσκονται εις τα πρόθυρα των Αθηνών κ.λ.π.” Ακολουθεί ο εθνικός ύμνος και το εμβατήριο « μαύρη είν’ η νύχτα στα βουνά…». Μετά, πάλι ο εκφωνητής: « Προσοχή, προσοχή! Η πρωτεύουσα περιέρχεται εις χείρας των κατακτητών!» και ο σταθμός εσίγησε…
Γερμανικό άγημα καταλαμβάνει τους ραδιοθαλάμους του Ζαππείου, αφού προηγουμένως το σήμα του σταθμού, ο… γνωστός «τσομπανάκος» με τα κουδουνάκια είχε φυγαδευτεί απο τον διευθυντή του Δημήτρη Σβολόπουλο με σύνδεσμο στην Κρήτη και παραδόθηκε στον υφυπουργό Τύπου Θεόδουλο Νικολούδη. Εκείνος το έδωσε στον πρεσβευτή μας Σιμόπουλο, ο οποίος το εμπιστεύθηκε στους Άγγλους που το φύλαξαν στο B.B.C. για να μας το επιστρέψουν μεταπολεμικά.
Οι Αθηναίοι υπό κατοχή, άκουγαν τώρα το σήμα των γερμανικών εκπομπών τρία συνεχόμενα υποβλητικά χτυπήματα σε χαλκό και τον λοχαγό Γιάκομπι να στέλνει στην πρώτη εκπομπή, χαιρετισμό στον φύρερ του και να του αναγγέλλει οτι κατέλαβε την Αθήνα. Τα διαδραματιζόμενα στην Αθήνα παρακολουθούσε με συγκίνηση απο το ραδιόφωνο στην Κηφισιά μία μεγάλη Ελληνίδα και σπουδαία μορφή των γραμμάτων, η Πηνελόπη Δέλτα, ημιπαράλυτη στα 67 της χρόνια.

Σύμφωνα με αφηγήσεις της θυγατέρας της Αλεξάνδρας και της οικιακής βοηθού Μαριάνθης Σπυρίδου, η Πηνελόπη είχε ανοιχτό το ραδιόφωνο και παρακολουθούσε τα συμβαίνοντα. Μόλις άκουσε την έκτακτη είδηση και μετά την εχθρική φωνή σε υψηλό θριαμβευτικό τόνο, είπε με παραπονιάρικη φωνή: «Καημένη Ελλάδα!» Κεραυνοβολημένη φώναξε την κόρη της να κλείσει αμέσως το ραδιόφωνο και να το εξαφανίσει. Εκείνη έκανε καθώς πρόσταξε η μητέρα της. Μετά από λίγο, ζήτησε ένα ποτήρι νερό. Το ήπιε με κάτι άλλο που κανείς ούτε κατάλαβε, ούτε υποψιάστηκε.
Επιστρέφοντας στο δωμάτιο, είδε τη μάνα της ανήσυχη με μια έκφραση αγωνίας και τρόμου στο πρόσωπό της. Είχε χάσει το χρώμα της κι έδειχνε να κοιτάζει με απλανές βλέμμα στην οροφή, κρατώντας σφιγμένα τα δόντια. Το κακό είχε συμβεί. Είχε πιεί το δηλητήριο… Αλλά κανείς ποτέ δεν έμαθε τι είδους δηλητήριο πήρε.
Πέντε ατέλειωτα μερόνυχτα κράτησε το μαρτύριο της Πηνελόπης. Παρέμεινε σε κώμα, συνήλθε κάποια στιγμή και όταν ήρθαν οι γιατροί, τους παρακάλεσε να την βοηθήσουν να πεθάνει λέγοντας « εγώ σκλάβα των Γερμαών δε θα γίνω»…

 

Η ηρωική Πηνελόπη Δέλτα, ξεψύχησε στις 2 Μαΐου 1941, στη 1:15΄το μεσημέρι, συγκλονίζοντας την κατεχόμενη Αθήνα, όταν μάλιστα βρήκαν και το σημείωμα που είχε αφήσει : « 27 Απριλίου 1941, Παιδιά μου, ούτε παπά, ούτε κηδεία. Παραχώστε με σε μια γωνιά του κήπου, αλλά μόνο αφού βεβαιωθείτε πως δε ζω πιά. Φροντίσετε τον πατέρα σας. Τον φιλώ σφιχτά. Π.Σ. Δέλτα».
Την έθαψαν, σύμφωνα με την επιθυμία της, στη γωνιά του κήπου του αρχοντικού της. Ιερούργησε ο παλιός της φίλος, αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, Χρύσανθος. Και στην ταφόπλακα της χάραξαν μόνο μία λέξη: «Σιωπή!»
Μ’ αυτόν τον δραματικό τρόπο έσβησε η Πηνελόπη Δέλτα, γεννημένη στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1874, κόρη του εθνικού ευεργέτη Εμμανουήλ Μπενάκη και σύζυγος του Στέφανου Δέλτα. Άφησε πίσω της τρία κορίτσια κι ένα πλούσιο συγγραφικό έργο με το οποίο γαλουχήθηκαν πολλές γενεές…

*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Real News της 30ής Απριλίου 2011