ΤΟ ΑΔΥΝΑΤΟ ΠΕΝΘΟΣ στον ΚΑΙΡΟ της ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ( Χ.Βανδώρου)

…το μόνο που ζηλεύω από τους θεούς

είναι ο τρόπος που πεθαίνουν

αφήνουν πάντα το κοινό τους

καταγοητευμένο….

Καθώς πλησιάζουμε τους 2.000 θανάτους, τα 100.000 κρούσματα κορονοϊού και τα 600 στις ΜΕΘ, με 10 εκατομμύρια άτομα σε lockdown  μεταφραζόμενο κατ εμέ σε μια «μορφή κοινωνικής καταστολής» στη χώρα, θεώρησα σκόπιμο να δημοσιεύσω αποσπάσματα από την συνέντευξη που παραχώρησε η Κατερίνα Μάτσα στον ιστότοπο Andro.gr.

( Όλη η συνέντευξη στην διεύθυνση https://www.andro.gr/special-categories/badges/katerina-matsa-interview/

Η Κατερίνα Μάτσα είναι μια εμβληματική προσωπικότητα. Γιατρός- ψυχίατρος   επιστημονική υπεύθυνη της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ μέχρι τη συνταξιοδότησή της και εθελόντρια στο έργο των Κοινωνικών Ιατρείων. Είναι εκδότρια του περιοδικού Τετράδια Ψυχιατρικής. Στη συνέντευξη στο Andro, μιλάει  για την πανδημία και την ανάγκη να αντισταθούμε στον θάνατο προβάλλοντας το αίτημα για ζωή, ειδικά, έχωντας δει πάρα πολλά σοβαρά προβλήματα που δημιουργήθηκαν από την πανδημία. 

Ακολουθεί το κείμενο.

– Πώς βιώνετε αυτή την δεύτερη καραντίνα και την κρίση που προκλήθηκε από τον ιό;

 Η δεύτερη καραντίνα έρχεται σαν προϊόν μιας αποτυχημένης προσπάθειας να ελεγχθεί η διάδοση του ιού. Μου προκαλεί πολλή θλίψη διότι πολλές δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν μετά την πρώτη καραντίνα για τα πιο ευάλωτα στρώματα, κυρίως για τους ανθρώπους που παρουσίασαν ψυχικές διαταραχές, αυτή τη στιγμή σταμάτησαν. Πολλοί προέρχονταν από οικογένειες που χρεοκόπησαν, που αντιμετώπισαν πολύ μεγάλη φτώχεια ή ζούσαν σε καθεστώς μεγάλης ρευστότητας. Όλα αυτά γέννησαν πολλές ψυχικές διαταραχές. Σε αυτά τα στρώματα, όπως και στους πρόσφυγες, έγινε πολύ μεγάλη προσπάθεια μέσω των κοινωνικών ιατρείων να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα. Η δεύτερη καραντίνα διακόπτει αυτή τη διαδικασία που είναι τόσο πολύ αναγκαία. Όπου υπάρχει δυνατότητα διαδικτυακής ψυχολογικής υποστήριξης θα το κάνουμε, φυσικά, αλλά όπου δεν υπάρχει θα πρέπει να περιμένουμε να σταματήσει η καραντίνα.

– Η πανδημία έχει κοινωνικό και ταξικό αποτύπωμα;

Σαφώς και έχει. Ως ψυχίατρος έχω δει πάρα πολλά σοβαρά προβλήματα που δημιουργήθηκαν από την πανδημία. Καταθλίψεις, αυτοκτονίες, ενδοοικογενειακή βία – ιδιαίτερα απέναντι στις γυναίκες και τα παιδιά, αυτά όλα έχουν αυξηθεί. Όπως και το ποσοστό των εξαρτήσεων είτε από ουσίες είτε από το διαδίκτυο, το αλκοόλ ή την τροφή. Έχουν καταγραφεί και διεθνώς. Ο φόβος είναι ότι αυτό το υπόβαθρο θα επιδεινωθεί με τη δεύτερη καραντίνα.

– Όταν και όποτε τελειώσει η πανδημία ποια πληγή θα κουβαλάει η μετανεωτερική κοινωνία μας; Πώς θα είναι ο κόσμος μας;

Αυτό που χαρακτηρίζει αυτή την κρίση, που είναι κρίση κατά βάσιν του κοινωνικού δεσμού, είναι ότι έχει διαρραγεί ο κοινωνικός δεσμός. Αυτό θα οδηγήσει σε μια κοινωνία ακόμη πιο ακραίας αποξένωσης των ανθρώπων και εξατομίκευσης. Κάτι τέτοιο έρχεται σε σύγκρουση με την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση που είναι κοινωνική. Ο άνθρωπος γεννιέται κοινωνικό ον δεν γίνεται στην πορεία. Αυτή η συνθήκη καταλύεται με την πανδημία. Θα έχουμε μια κοινωνία σε βαθιά κρίση. Θα υπάρξει τεράστια αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων, κάτι που το βλέπουμε παντού πλέον. Ελάχιστοι πλούσιοι έγιναν πάρα πολύ πλούσιοι εν μέσω πανδημίας και η πλειοψηφία των ανθρώπων βυθίστηκε στην ανέχεια και τη φτώχεια. Φυσικά, περιμένουμε την επόμενη μεγάλη κρίση που είναι η κλιματική αλλαγή.

– Η έννοια της τοξικής κοινωνικότητας, της απάθειας ενός μέρους της κοινωνίας προς τους περισσότερο ευάλωτους, σας βρίσκει σύμφωνη; Θυσιάζουν οι νέοι τους γηραιότερους για να μην χάσουν τη διασκέδασή τους;

Δεν συμφωνώ. Ενοχοποιεί τη νεολαία. Δεν πιστεύω πως η νεολαία είναι τόσο ανάλγητη. Είναι απελπισμένη η νεολαία. Βγαίνουν έξω διότι η κατάσταση έτσι όπως εξελίσσεται, έχει εντείνει τους όρους του να μην βλέπουν κανένα μέλλον. Μεγαλώνει η απόγνωσή τους. Είναι σπασμωδικές οι κινήσεις τους να διασκεδάσουν. Είναι από απόγνωση και όχι από αδιαφορία. Αυτό που δεν έγινε μετά το πρώτο lockdown, αν και οι επιστήμονες χτυπούσαν το καμπανάκι, ήταν να παρθούν μέτρα για τις ευάλωτες ομάδες. Μην περιμένουμε να μετράμε νεκρούς στα γηροκομεία ή στις πολύ φτωχές περιοχές. Εκεί, δηλαδή, που υπάρχουν χρόνια νοσήματα που δεν έχουν αντιμετωπιστεί ως τώρα. Χρειαζόταν να αναπτυχθεί η κοινωνική πρόνοια έτσι ώστε να προλάβουμε τη διάδοση των κρουσμάτων που δεν νομίζω ότι προέρχονται μόνο από τους χώρους διασκέδασης. Σε λίγο θα έχουμε και στην Ελλάδα αυτό που ζήσαμε μέσω τηλεόρασης στην Ιταλία την Ισπανία και τη Γαλλία: οι μαζικοί θάνατοι ήταν από ιδρύματα. Τώρα πια οι Γάλλοι τρέμουν να βάλουν έναν άνθρωπό τους σε οίκο ευγηρίας. Η κοινωνία αδιαφόρησε για τα πιο ευάλωτα άτομα. Αυτά τα άτομα εξ ορισμού θα πάρουν πιο εύκολα τον ιό και θα καταλήξουν.

– Στην κοινωνική πυραμίδα έχει ανέλθει στις μέρες μας ο Σωτήρης Τσιόδρας. Είναι παράδοξο να τον έχουμε αναγορεύσει σχεδόν ως πατερούλη μας;

Δεν ξέρω αν το θεωρούμε πατερούλη. Είναι ένας καλός επιστήμονας που έχει αφιερώσει τη ζωή του στους ασθενείς του, όμως, ο τρόπος που τώρα παρουσιάζεται δίπλα στον πρωθυπουργό δεν βοηθάει αυτό που είναι αναγκαίο για να πείσει. Η επιστήμη πρέπει να είναι και να φαίνεται ανεξάρτητη από την πολιτική. Να μην χρησιμοποιείται από την πολιτική. Ο πολιτικός θα πάρει υπόψη τα πορίσματα της επιστήμης, αλλά ο επιστήμονας δεν επιτρέπεται να μπαίνει σε τέτοιου είδους σχέσεις. Κινδυνεύει να διολισθήσει σε έναν τομέα που δεν είναι ο δικός του.

– Τι σημαίνει για τον άνθρωπο του 21ου αιώνα το φαινόμενο των μαζικών θανάτων που δεν είναι αποτέλεσμα ενός πολέμου;

Αυτό το φαινόμενο των μαζικών θανάτων και τάφων που είδαμε στο Μπέργκαμο, το Μπρονξ ή την Βραζιλία είναι κάτι που αποτελεί στοιχείο της ανθρωπολογικής κρίσης. Το βιβλίο μου, η «Νιόβη», καταπιάνεται μ΄αυτή τη διάσταση της κρίσης. Η Νιόβη που παρουσιάζεται σαν κλινική περίπτωση, στην ουσία είναι μια αλληγορία αυτής της κρίσης. Πέρα από τους μαζικούς τάφους, υπάρχει και το φαινόμενο αυτοί οι νεκροί να θάβονται δίχως την παρουσία των συγγενών τους να τους πενθήσουν. Η κοινωνία απαγορεύει το πένθος για λόγους υγειονομικούς. Η τελετουργία της ταφής είναι ομαδική. Δεν επιτελείς το πένθος σαν κάτι που σε αφορά σαν άτομο. Η κοινότητα θα σε στηρίξει. Έχει μεγάλη σημασία να δούμε ότι στην εποχή του κορωνοϊού οι άνθρωποι πεθαίνουν μόνοι και δεν υπάρχει κανένας να τους πιάσει το χέρι και επιπλέον πρέπει να ταφούν γρήγορα, σε σφραγισμένα φέρετρα και την κηδεία τους την παρακολουθούν ένας ή δύο άτομα. Η ρήξη του κοινωνικού δεσμού θα γίνει ακόμη πιο βαθιά όσο η κατάσταση αυτή παρατείνεται. Το αδύνατο πένθος μεταδίδεται διαγενεακά. Δημιουργεί μια ψυχοπαθολογία που μεταδίδεται. Δημιουργεί ένα πρόβλημα ατομικό, αλλά και σε επίπεδο κοινωνίας. Όταν η κοινωνία δεν μπορεί να πενθήσει τους νεκρούς της, ουσιαστικά τους κρατάει ζωντανούς μέσα της. Δεν μπορείς να ενδοβάλλεις τον νεκρό όπως λέμε στην ψυχολογία. Να αφομοιώσει το γεγονός και να προχωρήσει προς τα μπρος. Έτσι, ενσωματώνει τον νεκρό μέσα του και αρνείται τον θάνατο και την απώλεια και ζει πια σαν ζωντανός-νεκρός. Ο άνθρωπος αισθάνεται ξένος προς τον εαυτό του και προς τους άλλους. Αυτή η κατάσταση παίρνει τη μορφή της κατάθλιψης, αλλά δεν είναι κατάθλιψη. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο που αφορά όλες τις πτυχές της ύπαρξης αυτού του ανθρώπου.

– Είναι και μια μορφή ύβρεως προς τον νεκρό.

 Από τα αρχαία χρόνια γνωρίζουμε πως τα ταφικά έθιμα είναι μέρος της τιμής που αποδίδουν οι ζωντανοί στους θανόντες. Οφείλουμε να τιμούμε τους νεκρούς μας. Στο βιβλίο μου αναφέρω μια εφημερίδα στην Αλγερία όπου οι συγγενείς ενός νεκρού ήταν σε κατάσταση απελπισίας, καθώς αισθάνονταν φοβερές ενοχές ότι είχαν προσβάλλει τους νεκρούς τους, οι οποίοι είναι ιερά πρόσωπα και δεν γίνεται να θάβονται μ’ αυτόν τον τρόπο. Σε μια σακούλα ή σε σφραγισμένο φέρετρο. Δεν επιτρέπεται αυτό στην κοινωνία μας. Ο Νεάντερταλ έθαβε τους νεκρούς με λουλούδια. Αργότερα, στη νεολιθική εποχή οι νεκροί ήταν κοντά στους ζωντανούς. Φτάσαμε στο σημείο, η μετανεωτερική κοινωνία να έχει αποκλείσει τους νεκρούς σαν να μην έχουν θέση, όπως λέει ο Φρόιντ, σαν να μην τους θέλει στα πόδια των ζωντανών. Ο Μποντριγιάρ λέει πως δεν υπάρχει μεγαλύτερος αποκλεισμός από τον αποκλεισμό του νεκρού και του θανάτου από την κοινωνία. Τώρα με την πανδημία αυτό παίρνει ακραίες καταστάσεις και δεν ξέρουμε τι θα γεννήσει από την άποψη της ψυχοπαθολογίας.

 – Ίσως μια νέα μορφή αντίστασης είναι να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Αντιγόνης και να πάμε κόντρα στις βουλές του εκάστοτε Κρέοντα.

Το είπατε πάρα πολύ ωραία. Χρειάζεται να πάει κανείς κόντρα σ’ αυτό το κλίμα. Παρά την κατήφεια και την απογοήτευση ότι δεν υπάρχει καμία προοπτική να βγούμε από την κρίση, ταυτόχρονα αναπτύχθηκαν εστίες αλληλεγγύης που πήρε πολλές μορφές. Η ελπίδα μου είναι στην κοινωνική αλληλεγγύη που μπορεί να αναπτυχθεί σ’ αυτές τις συνθήκες. Να αναπτύξουμε δεσμούς να πάμε κόντρα στο ρεύμα της θανατοπολιτικής που ασκείται. Το μήνυμα που πρέπει να περάσουμε στους ανθρώπους είναι ότι στο βαθμό που δίνουν τη μάχη όχι μόνοι τους, αλλά μαζί με τους άλλους, βρίσκουν τη δύναμη για τη ζωή και ενάντια στον θάνατο. Μέσα από τέτοιες διαδικασίες μπορεί να ολοκληρώσει κανείς και ανολοκλήρωτα, μη επιτελεσμένα πένθη. Με τη βοήθεια των ειδικών όπου χρειάζεται. Υπάρχουν άνθρωποι που κουβαλούν πολλά πένθη και κατάφεραν να το ξεπεράσουν αναπτύσσοντας δεσμούς αλληλεγγύης με τους άλλους ανθρώπους….

Νομίζω αξίζει πολλαπλά να διαβαστεί καθώς και το τελευταίο βιβλίο της Κ. Μάτσα (  Νιόβη. Το αδύνατο πένθος στον καιρό της πανδημίας).

Ας αναλογιστούμε…

μένει μονάχα να ενώσουμε τα αστέρια μας

και θα γίνουμε αστραπές

Χ. Βανδώρος

 Υστερόγραφο. Οι στίχοι του Ν Ερημάκη