ΝΑΙ ή ΟΧΙ: Ταξικό ή πολιτισμικό το δίλημμα; (Του Ηλία Τσίγκα)

           

Του Ηλία Τσίγκα

Ο αείμνηστος Νίκος Θέμελης τα τελευταία χρόνια του βίου του (πέθανε το 2011) συνήθιζε να λέει: "Πώς μπορείς να ερμηνεύσεις και να αναλύσεις έναν κόσμο που δεν μπορείς να καταλάβεις"; Αυτός ο αφορισμός μου ήρθε για άλλη μια φορά στο νου διαβάζοντας, βλέποντας κι ακούγοντας προσεγγίσεις κι απόπειρες επιχειρηματολογίας υπέρ του ΟΧΙ στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου, ότι δηλαδή πρόκειται για μια αμιγώς ταξική διαμάχη και πως σύμφωνα με αυτή αποκρυσταλλώνονται οι κοινωνικές αναφορές κι ομαδοποιήσεις στις παρατάξεις του ΝΑΙ και του ΟΧΙ.

Κατηγορηματική θέση του συγκεκριμένου κειμένου είναι χωρίς περιστροφές πως η συγκεκριμένη προσέγγιση είναι άκρως επιφανειακή. Με άλλα λόγια ένα ερμηνευτικό ίσωμα, χωρίς παρεξήγηση, και μια ελληνική sui generis ανάγνωση, μάλλον ξένη με την "κοινωνιολογία" και την πολιτική παθολογία της ελληνικής περίπτωσης τουλάχιστον μεταπολεμικά, που δημιουργεί ένα χυλό εξηγήσεων, όταν, όμως, αγνοεί έναν ερμηνευτικό καμβά πληθώρας συνθετοτήτων. Τόσο σε επίπεδο μακροϊστορίας, αν ευσταθεί εν προκειμένω ό όρος, όσο και στα "χρόνια της χολέρας" από το 2010 ως κι αυτή τη στιγμή.

Η μεταπολεμική αφετηρία

Η κατηγοριοποίηση, η προσέγγιση κι η ερμηνεία της μεταπολεμικής ελληνικής κοινωνικής διαστρωμάτωσης με τα εργαλεία της ταξικής ανάλυσης και των παρεπόμενων πολιτικών και κομματικών της αποκρυσταλλώσεων δεν αξιολογεί ούτε εξηγεί έστω και μερικώς την ιστορική ιδιομορφία της ελληνικής περίπτωσης. Σε μια μεταπολεμική Ελλάδα-θάλασσα ελευθέρων επαγγελματιών, μικροεπιτηδευματιών, αυτοαπασχολουμένων και "πολυσθενών" (κατά Τσουκαλά) κοινωνικών και επομένως πολιτικών υποκειμένων (όπου πολυσθένεια= το φαινόμενο να είσαι πχ δημόσιος ή ιδιωτικός υπάλληλος, να εκμεταλλεύεσαι παράλληλα έναν αγροτικό κλήρο, να νοικιάζεις ακίνητο ή να συνεισφέρεις στην οικογενειακή επιχείρηση, άρα να έχεις περισσότερες της μιας πηγής εξεύρεσης πόρων) είναι νομοτελειακά μοιραίο και να αναπτύσσονται προκαπιταλιστικές εργασιακές σχεσεις, αλλά και να είναι αναιμική η εξαρτημένη μισθωτή εργασία, που, εν τέλει, είναι αυτή που πρωτίστως δημιουργεί την ταξικότητα και την ταξική συνείδηση.

Αυτό έχει ως αδήριτο αποτέλεσμα να μην έχει στην Ελλάδα δημιουργηθεί έδαφος πρόσφορο για την "προλεταριοποίηση" μεγάλων τμημάτων πληθυσμού κι αυτό, με τη σειρά του, να αποτελεί ακαταμάχητο φραγμό στην εμφάνιση εδραίας ταξικής συνείδησης μεγάλης εμβέλειας. Από την άλλη πλευρά και για παραπληρωματικούς λόγους ουδέποτε στην Ελλάδα άνθησε αξιόλογος ανεξάρτητος και μη κρατικοδίαιτος ιδιωτικός τομέας, ο οποίος θα δημιουργούσε πλατιά στρώματα κλασσικής συνειδητοποιημένης εργατικής τάξης, ώστε να εμπεδωθεί μια "ταξική συνείδηση" που θα ωθούσε την ιστορία σε κατευθύνσεις διάφορες από αυτή που προσέλαβε αναπόδραστα η σύγχρονη ελληνική ιστορία.

Για αυτό το λόγο ουδέποτε πάλι μεταπολεμικά, πλην 1958, η κομμουνιστογενής και μη Αριστερά δε γνώρισε υψηλά εκλογικά ποσοστά, όσο κι αν η ευρύτερη ιδεολογική της (ιδεοληπτική πια) κυριαρχία είναι αδιαμφισβήτητη από τη Μεταπολίτευση και ύστερα. Για τους λόγους που παρατέθηκαν ο α-ταξικός ελληνικός μικροαστισμός ακολουθούσε πιστά είτε την οδό της εξάρτησης και της υποταγής στις τοπικές και από κει διοχετευόμενη, με τα πελατειακά κανάλια κυριότατα , στις κεντρικές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ελίτ είτε εξαντλούσε το "ριζοσπαστισμό" του στην πύκνωση των σπονδύλων της αστικής Κεντροαριστεράς των Παπανδρέου. Ποτέ ο σύγχρονος Έλληνας δεν εγκολπώθηκε την ταξική συνείδηση, γιατί "greek dream" ήταν η κοινωνική κινητικότητα κι η ανέλιξη από το πατρώο λούμπεν στο ιδιόκτητο νοικοκύρεμα (μικρο)αστικού τύπου.

Σήμερα

Ερχόμενοι προς το τώρα και στα νέα δεδομένα που εγκαθίδρυσε η Κρίση, η πραγματικότητα είναι ότι οι συσπειρώσεις που διοχετεύονται στην κοίτη του ΟΧΙ ελάχιστα είναι ικανές να προσδώσουν έναν ολιστικά κι αδιαπραγμάτευτα "ταξικό" χαρακτήρα σε αυτήν. Δεν αμφιβάλλει, βέβαια, κανείς ότι στην επιλογή αυτή προβαίνουν άνθρωποι που το βιοτικό τους επίπεδο έχει κατρακυλήσει αυτά τα χρόνια και, κυρίως, όσοι είναι θύματα της έντονης (κι απογοητευτικής) χαλάρωσης της κοινωνικής συνοχής. Τη σύγχρονη κι όχι τη φαντασιακή ταξικότητα, ωστόσο, της "παράταξης" του ΟΧΙ ακυρώνει κατ ουσίαν η ομόθυμη παρουσία ικανής μερίδας των σημερινών "προνομιούχων", των insiders όπως έχω γράψει και στο πρόσφατο παρελθόν του μεταπολιτευτικού συστήματος:

"Είναι εκείνοι που εν μέσω Κρίσης, αν κι υπέστησαν περικοπές εισοδημάτων, κράτησαν τις θέσεις τους, την εργασιακή τους ασφάλεια και τον τρόπο ζωής τους, έστω και περιεσταλμένο.[...] Πρόκειται για προμηθευτές του Δημοσίου, για επικαρπωτές της προσοδοθηρίας που ακόμα καλά κρατεί, για συνταξιούχους των "ευγενών ταμείων"-που σκανδαλωδώς εν μέσω Κρίσης απολαμβάνουν άλλων προνομίων σε σχέση με τους λοιπούς ομολόγους τους- για τη δημοσιοϋπαλληλία που αντιμάχεται κάθε απαραίτητη μεταρρύθμιση κι αξιολόγηση, για τα προστατευόμενα "κλειστά επαγγέλματα" των οποίων το ειδικό συμφέρον προτάσσεται έναντι του εκείνου του καταναλωτή, για τους προστατευόμενους αυτοαπασχολούμενους και για εκτεταμένα τμήματα της "ιδιωτικής" πρωτοβουλίας κι οικονομίας, που επιμένει παρασιτικά να υφίσταται είτε χάρη στις εμπρόθετα κακές ομόλογες δημόσιες υπηρεσίες είτε χάρη στις προνομιακές συναλλαγές με κόμματα, κράτος και Αυτοδιοίκηση."

Πρόκειται πια για αναφανδόν κραυγαλέα συντηρητικά κι εκτεταμένα υποσύνολα, των οποίων οι έσχατες μάχες οπισθοφυλακών αποτελούν και σήμερα πρακτικές βαθύτατης εκμετάλλευσης του κοινωνικού συνόλου. Insiders και "ταξικότητα" αποτελούν έννοιες που δεν τέμνονται ούτε που θα τμηθούν ποτέ, όσο κι αν η κατάρρευση του μεταπολιτευτικού κοινωνικού συμβολαίου ανέδειξε την αστοχία και τη ματαιότητα της αυτάρεσκης αυτοαναγόρευσης του ελληνικού μικροαστισμού σε "μεσαία τάξη" δυτικού τύπου. Νομοτελειακή επενέργεια: Να ανασύρει από τις φαντασιακές καλένδες την κενότητα και το λανθάνον της "ταξικής συνείδησης" προκειμένου αυτή να εκδικηθεί τους ευρωπαίους μεσοαστούς που "δε μας θέλουνε ανάμεσά τους" και για αυτό εμείς "θα το κάνουμε Κούγκι"...

Η πολιτισμική διάσταση

Αν ένα πρόσημο μπορεί να βοηθήσει σε μια ασφαλέστερη κατανόηση, κι αυτή βέβαια όχι σε απόλυτο βαθμό, των αντιτιθέμενων μερών, τούτο είναι το πολιτισμικό, στοιχείο, που,άλλωστε, βρίσκεται στη ρίζα της ελληνικής κρίσης και που δεν προέκυψε αυτόχρημα κι αυτόματα μετά το 2010. Δεν είναι ό,τι πιο εύκολο στην έκταση που απαιτείται σε αυτό το κείμενο να εντρυφήσει κανείς και να επιχειρηματολογήσει για το κυτταρικό του νέου ελληνισμού δίλημμα "Βαλκάνια κι Ανατολή ή Δύση". Εν τούτοις, αν κάτι συντελεί στη διάγνωση των πλευρών που συναπαρτίζουν τα δύο "στρατόπεδα" του δημοψηφίσματος αυτά είναι εκείνο της "ανοιχτής" κοινωνίας έναντι του "παρωχημένου" τμήματος της σύγχρονης Ελλάδας.

Μετά την πολυποίκιλη οπισθοχώρηση που διέκρινε τον "αβαθή εκσυγχρονισμό", την εργαλειακή διάσταση των "ταυτοτήτων", την εθνικολαϊκιστική έξαρση πρωθύστερα του "μακεδονικού", ακολούθησε η παρατεταμένη ρεβάνς από το 2004 ως σήμερα των μη ταξικά προσδιοριζόμενων βέβαια τμημάτων εκείνων που, πολιτισμικά κυριότατα, δε διέθεταν τα περιθώρια εκείνα να επιβιβαστούν στην "ταχεία" των αλλαγών που επέβαλλε η αναπροσαρμογή του καταμερισμού εργασίας της παγκοσμιοποίησης, όπως συμπυκνωνόταν, και εκφράζεται ξεκάθαρα σήμερα, στο σκεπτικισμό και τη φοβία για τη διατήρηση κι επέκταση των κεκτημένων, στην επέλευση των επελαυνόντων μεταναστευτικών κυμάτων, στην πολυπολιτισμικότητα, στην υποκατάσταση του κυρίαχου έθνους-κράτους από υπερεθνικές οντότητες και στις μεταλλαγές του τρόπου ζωής που όλα αυτά συνεπάγονται.

Με το απαραίτητο πασπάλισμα από την εθνολαϊκιστική προπαγάνδα, με την αναγκαία ενίσχυση από την εθνεγερτική και διεγερτική επαναστατική αριστερίστικη ρητορεία της Μεταπολίτευσης, με τη μετάθεση των ευθυνών στις πολιτικές κι οικονομικές ελίτ, που διέρρηξαν το "μεταπολιτευτικό κοινωνικό συμβόλαιο της συναίνεσης" η ενσωμάτωση όλων αυτών των στοιχείων στην κάθε άλλο παρά ανύπαρκτη πραγματικότητα ότι όλα τα δεινά εκπορεύονται από τη "γερμανική" Ευρωπαϊκή Ένωση και των εν Ελλάδι συμπορευόμενων με αυτήν σχηματοποίησε εν τέλει ένα διαπαραταξιακό μέτωπο που έπρεπε να βρει το ανάλογο "αφήγημα" προκειμένου να αποκτήσει την απαραίτητη συνοχή και να λανσαριστεί. Μιας και το κατάλληλο "όχημα" στη συγκυρία για αυτή την αποστολή ήταν κυρίαρχα εκείνο του ΣΥΡΙΖΑ, η αναζητούμενη ρητορεία δεν μπορούσε παρά να ενδυθεί το ψευδοταξικό μανδύα...

http://amfissaface.gr/