Τι ακριβώς είναι οι πλατωνικές Ιδέες; Είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει πολύ την Φιλοσοφία και την ιστορία της σκέψης. Είναι περιττό να αναφέρουμε ότι ο Πλάτων μέσα από τη θεωρία των Ιδεών θεμελίωσε την καθ΄εαυτού φιλοσοφία αποτελώντας τον σημαντικότερο ίσως φιλόσοφο μαζί με τον Αριστοτέλη στην ιστορία του πνεύματος.
Πολλοί καταπιάνονται με το θέμα των Ιδεών και τις περισσότερες φορές αποφεύγουν να συγκροτήσουν μια συνεκτική και σαφή έννοια για τη φύση των πλατωνικών ιδεών. Οι πλατωνικές Ιδέες ξεκάθαρα αποτελούν καθολικές έννοιες και αιώνιες οντότητες του νοητού κόσμου.
Ο Πλάτων διακρίνει τις Ιδέες σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία Ιδεών είναι οι "μαθηματικές Ιδέες". Οι εν λόγω ιδέες είναι καθαρές μαθηματικές ή γεωμετρικές οντότητες οι οποίες αποτελούν την καθ΄εαυτού νοητική ουσία του όντος. Πρόκειται για τις καθολικότερες έννοιες που σχετίζονται με την a priori γνώση με την οποία καταπιάστηκαν οι νεότεροι θεωρησιακοί φιλόσοφοι (Φίχτε, Σέλινγκ, Χέγκελ). Τα γεωμετρικά σχήματα (π.χ τρίγωνο, κύκλος κλπ) και οι αριθμοί αποτελούν την πρώτη κατηγορία των πλατωνικών Ιδεών που κείνται στον αιώνιο νοητό κόσμο, πέρα από τον χρόνο και τον χώρο, και είναι απόλυτα ανεξάρτητες από τον κόσμο της εμπειρίας, κάτι που καθιστά το "φιλοσοφείν" ένα αυτόνομο πεδίο του θεωρητικού επιστητού και εδραιώνει την ανεξαρτησία του νοητικού επιπέδου. Είναι πολύ σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι οι "μαθηματικές ιδέες" του Πλάτωνα σχετίζονται τόσο με τα είδη των συλλογισμών που ανέπτυξε ο Αριστοτέλης όσο και με την γεωμετρική εναρμόνιση των μορφών του κόσμου με τις διατακτικές οριστικές σχέσεις των αριθμών που συντάσσουν την έλλογη δημιουργική σύνθεση κάθε συμπαντικής μεταβολής και στάσης. Ένα πρότυπο παράδειγμα φαινομενικής συγκρότησης της φύσης που έχουν οι πλατωνικές μαθηματικές ιδέες είναι τα θεωρήματα, οι ορισμοί και τα αξιώματα που περιέχονται στα 13 βιβλία των "Στοιχείων του Ευκλείδη" που αποτέλεσαν και τα πρώτα θεμέλια της μαθηματικής επιστήμης καλύπτοντας τόσο την ευκλείδεια γεωμετρία όσο και την αρχαία θεωρία των αριθμών.
Η δεύτερη κατηγορία πλατωνικών ιδεών είναι τα Φυσικά είδη, δηλαδή τα "ιδεατά" όντα του φυσικού κόσμου (ορυκτό, φυτό, ζώο, άνθρωπος κλπ). Η κατηγορία αυτή των ιδεών σχετίζεται με την αριστοτελική "εντελέχεια". Κάθε ον ως φαινόμενο σύνθεσης μορφής και ύλης φέρει ένδον ένα "τέλος", έναν σκοπό εκδίπλωσης νοητικών δυνατοτήτων και δημιουργικών δράσεων δηλαδή. Κάθε μορφή των όντων είναι απόλυτα συνδεδεμένη με τον σκοπό τους, ενώ ταυτόχρονα η τελειοποίησή τους δεν είναι τίποτα άλλο για την πλατωνική φιλοσοφία παρά η επιστροφή στην αληθινή πατρίδα τους, με την εκπλήρωση της μέθεξής τους σε κάθε δυνατή μορφή που έθετε κάθε νοητική εξέλιξη.
Το τρίτο είδος πλατωνικών κατηγοριών, το οποίο συναντάμε κατεξοχήν στην Πολιτεία, είναι οι Ηθικές αξίες και Αρετές, όπως η δικαιοσύνη, η σωφροσύνη, οσιότητα, ανδρεία και σοφία. Το τρίτο αυτό είδος πλατωνικών ιδεών είναι πολύ σημαντικό για την πλατωνική φιλοσοφία, επειδή συμβάλλουν τα μέγιστα στην συγκρότηση του ιδανικού φιλοσοφικού βίου που πρέπει να υιοθετήσει ο άνθρωπος προκειμένου να πετύχει την καθολική του τελείωση. Οι ηθικές αυτές πλατωνικές ιδέες αποτελούν μια σύνδεση μεταξύ των μαθηματικών ιδεών ή οντοτήτων από τη μια που συγκροτούν το έλλογο στοιχείο που απαιτείται για την τελειότητα της νόησης και των ιδεατών φυσικών ειδών (άνθρωπος) από την άλλη. Εννοείται ότι οι πλατωνικές αυτές αρεταϊκές ιδέες αποτελούν τους όρους για τη συγκρότηση τόσο μιας ιδανικής πολιτείας όσο και ενός ατομικού ανθρώπινου βίου.
Ο καθολικός συσχετισμός της a priori γνώσης των μαθηματικών οντοτήτων με την a posteriori βίωση των εμπειριών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτευχθεί μια ουσιαστική ενεργοποίηση των νοητικών δυνατοτήτων του ανθρώπου και η συνάντησή του με την Καθολική πλατωνική Ιδέα. Πρόκειται για την απαιτούμενη αφύπνιση του ανθρώπινου νου.
Ο Πλάτων μας προσφέρει στους διαλόγους του Συμπόσιο και Φαίδρο τρεις σπουδαίους φιλοσοφικούς δρόμους ή τρόπους προκειμένου να τελειοποιηθούμε ως άνθρωποι, ή αν θέλετε, τρεις δρόμους για να επιστρέψουμε τελειωμένοι στο Νοητό. Ο πρώτος δρόμος είναι η Παιδεία, η ενεργή μετάβαση του ανθρώπου από την εμπειρική καθημερινή ζωή στον φιλοσοφικό βίο της γνώσης των ιδεών. Η γνώση σε αυτόν τον δρόμο έχει τα πρωτεία και το ταξίδι προς αυτήν συνεπαίρνει το ηγεμονικό της ψυχής βοηθώντας το κατά πολύ στην ουράνια πορεία της. Ο δεύτερος δρόμος είναι ο Έρως. Ο ανθρώπινος νους βρίσκει αποκούμπι στην αρχέγονη δημιουργική δύναμη του κόσμου που διαπερνά με το Πυρ κάθε τι το ωραίο. Ο άνθρωπος δηλαδή ερωτεύεται, κατά νομοτελειακό σύμφωνα με τη νοητική του εξέλιξη φυσικό τρόπο, ξεκινώντας από κατώτερες μορφές έρωτα φθάνοντας σε ποιοτικότερες μορφές. Η εκκίνηση πραγματοποιείται με την ερωτική έλξη προς ένα ωραίο σώμα, στη συνέχεια με τον έρωτα για όλα τα ωραία σώματα, ενώ στο επόμενο βήμα ερωτεύεται ψυχές. Η ανώτερη μορφή έρωτα που οδηγεί στην τελείωση τον άνθρωπο, κατά τον Πλάτωνα, είναι ο Έρως προς την Ιδέα του Ωραίου. Η στροφή του ανθρώπου προς την Ιδέα του Ωραίου ασφαλώς συνοδεύεται με την παράλληλη αγάπη για τη γνώση στο βαθμό που η τελευταία αναδεικνύει την υψηλή τέχνη και την ολοκληρωτική αφοσίωση στο ιδανικά και νοητικά ωραίο. Η ωραιότητα εδώ απορρέει από το πέταγμα του νου προς τα αιώνια καλούπια των μορφών. Η ίδια η νόηση καθίσταται ομορφιά και πηγή απίστευτου κάλλους. Το κάλλος του ιδανικά Ωραίου απλώνεται σύγκορμα σε όλο το ανθρώπινο Είναι και μεθά τον ανθρώπινο ηνίοχο παρασύροντάς τον στις επάλξεις του Απερίγραπτα Ωραίου.
Ο τρίτος δρόμος είναι ο φιλοσοφικός θάνατος. Η ανθρώπινη οντότητα έχει ήδη συναντήσει τις Ιδέες, έχει γευτεί το θεϊκό νέκταρ του Αληθούς. Τα φαινόμενα και η εγκόσμια ομορφιά τους δεν τέρπουν πλέον την ψυχή. Ο ηνίοχος νους προσλαμβάνει καθετί ορατό και φαινομενικό ως παραπέτασμα ή εμπόδιο που κρύβει το εκτυφλωτικό φως που ήδη έχει ανάψει μέσα του. Η εσωτερική φωτιά καίει κάθε εμπειρικό ή σωματικό πάθος, κάθε μέρα, κάθε χρόνος που περνά στον ορίζοντα λιγοστεύουν ασύλληπτα, γίνονται άχρονες στιγμές, ψήγματα μηδαμινής ανάσας. Η λογική ανθρώπινη ψυχή βρίσκεται σε μια μακάρια κατάσταση απίστευτης χαράς και αγαλλίασης παρόμοιας με αυτή του Έρωτα για την Ιδέα του Ωραίου. Εδώ η ψυχή συνεπαίρνεται από τα λογικά είδη που στήνουν τα καλούπια των μορφών. Η ίδια η ψυχή καθίσταται θεϊκός συμπαντικός συνεργός στη δημιουργία της ίδιας της τέλειας αμορφίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου