Η Φάρμα των Ζώων : Μία αλληγορία διαχρονική ! (Σαράντης Μιχαλόπουλος)

ΑΡΧΗ ΑΝΔΡΑ ΔΕΙΚΝΥΣΙ 

Ο Τζώρτζ Όργουελ είναι ένας πολύ γνωστός συγγραφέας. Ανάμεσα στα έργα του, ένα πολύ ωραίο είναι «Η Φάρμα των Ζώων». Πρόκειται για μία αλληγορική εξιστόρηση της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία, που σημάδεψε όλη τη σύγχρονη ιστορία και την πορεία της ανθρωπότητας.

Η ιστορία διαδραματίζεται ως εξής. Σε μία φάρμα της Αγγλίας, τα ζώα περνούν πολύ άσχημα, καθώς ο ιδιοκτήτης της φάρμας τα εκμεταλλεύεται με σκληρό τρόπο.

Ένα βράδυ, τα ζώα μαζεύονται στην κεντρική αποθήκη, μετά από κάλεσμα μίας ομάδας χοίρων, με επικεφαλής τον «γέρο στρατηγό», έναν τιμημένο άσπρο κάπρο.

Ο λόγος του γέρο κάπρου προς τα ζώα ήταν φλογερός και επαναστατικός. Κάλεσε όλα τα ζώα να επαναστατήσουν ενάντια στον άνθρωπο και να αποτινάζουν τον ζυγό, δημιουργώντας μία αυτοδιοικούμενη κοινωνία, όπου όλα τα ζώα θα ήταν ισότιμα, θα προσέφεραν ανάλογα με τις δυνάμεις τους και θα απολάμβαναν σύμφωνα με τις ανάγκες τους.

Η επανάσταση πετυχαίνει και η φάρμα περνά στα χέρια των ζώων, τα οποία αναθέτουν τη «διοίκηση» στην ομάδα των χοίρων, που φαίνεται να είναι τα πιο έξυπνα ζώα, ικανά να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες αυτοδιαχείρισης της φάρμας.

Το εγχείρημα ξεκινά με την υιοθέτηση ενός επτάλογου, τις επτά εντολές, που είναι δεσμευτικός για κάθε ζώο. Ο επτάλογος αυτός περιλαμβάνει τα ακόλουθα :

1.    Ό, τι έχει δύο πόδια, είναι εχθρός.

2.    Ό, τι έχει τέσσερα πόδια ή φτερά, είναι φίλος.

3.    Κανένα ρούχο δεν πρέπει να φορέσει ρούχα.

4.    Κανένα ζώο δεν πρέπει να κοιμηθεί σε κρεβάτι.

5.   Κανένα ζώο δεν πρέπει να κάνει χρήση οινοπνευματωδών.

6.    Κανένα ζώο δεν πρέπει να σκοτώσει άλλο ζώο.

7.    Όλα τα ζώα είναι ίσα.

Σιγά – σιγά τα πράγματα αλλάζουν. Οι χοίροι έκριναν ότι, επειδή η δουλειά τους ήταν πιο σημαντική στη λειτουργία της φάρμας, έπρεπε εκείνοι να απολαμβάνουν κάποια προνόμια. Έτσι, εγκαταστάθηκαν στο σπίτι του ανθρώπου, κοιμόντουσαν στα κρεβάτια που υπήρχαν εκεί, έτρωγαν πλουσιοπάροχα, ακόμη και όταν, λόγω κάποιων δυσμενών συνθηκών, η παραγωγή προϊόντων στη φάρμα ήταν πολύ μειωμένη και το φαγητό των άλλων ζώων περιορισμένο.

Σε λίγο, οι χοίροι συνόψισαν τις επτά εντολές σε μία μόνο :

«Τέσσερα πόδια καλό, δύο πόδια κακό».

Μάλιστα έδωσαν και την ακόλουθη εξήγηση ΅

«Η φτερούγα ενός πουλιού είναι όργανο προώθησης και όχι χειρισμού. Επομένως μπορεί να θεωρηθεί σαν πόδι. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ανθρώπου είναι το χέρι, το όργανο με το οποίο κάνει όλες τις αδικίες».

Τα ζώα δεν πολύ-κατάλαβαν αυτή την εξήγηση, όμως την δέχθηκαν και έτσι το σύνθημα αυτό γράφτηκε πάνω από τον κατάλογο των επτά εντολών. Σε λίγο όμως άρχισαν να αλλάζουν και αυτές οι επτά εντολές.

Η πρώτη που τροποποιήθηκε ήταν αυτή για τον ύπνο στα κρεβάτια που έγινε «Κανένα ζώο δεν πρέπει να κοιμηθεί σε κρεβάτι με σεντόνια», διότι εκείνο που έκανε τη διαφορά μεταξύ ζώων και ανθρώπου ήταν τα σεντόνια και όχι αυτό καθ’ εαυτό το κρεβάτι.

Η επόμενη που άλλαξε ήταν εκείνη που μιλούσε για το ότι κανένα ζώο δεν πρέπει να σκοτώσει άλλο ζώο, με συμπλήρωσή της «χωρίς λόγο». Και με βάση αυτή την τροποποίηση, έγιναν μεγάλες εκκαθαρίσεις ζώων που είχαν «προδώσει την επανάσταση».

Με την ίδια ευκολία, στην εντολή «κανένα ζώο δεν πρέπει να κάνει χρήση οινοπνευματωδών» προστέθηκε ό χαρακτηρισμός «υπερβολική χρήση».

Στο τέλος, οι επτά εντολές αντικαταστάθηκαν από μία και μόνη :

«Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά είναι πιο ίσα από τα ίσα».

Έτσι, σε κανένα πια δεν έκανε εντύπωση που τα γουρούνια άρχισαν να φορούν ανθρώπινα ρούχα, να καπνίζουν πούρα, να έχουν τηλέφωνο και ραδιόφωνο στο σπίτι και γενικά να εφαρμόζουν όλες τις ανθρώπινες συνήθειες.

Η αλληγορία του Όργουελ είναι μία σάτιρα των ολοκληρωτικών καθεστώτων, όμως καταλήγει σε μία καυστική απεικόνιση κάθε νέας και ελπιδοφόρας ηγεσίας, που μόλις έρθει στην εξουσία, καταλήγει τις περισσότερες φορές να γίνεται ό, τι και οι προηγούμενες.

Φαίνεται ότι η ανθρώπινη φύση είναι αρκετά αδύναμη να αντισταθεί στους πειρασμούς της ζωής, είτε τους υλικούς (καλοπέραση), είτε τους πνευματικούς (αλαζονεία εξουσίας).

Ίσως, μόνο ένας Τσε Γκεβάρα μπόρεσε και παρέμεινε πάντα ένας αληθινός επαναστάτης και ίσως, μόνο ένας Μέγας Αλέξανδρος, παρά τα ανθρώπινα πάθη του, κατάφερε να μείνει ένας πραγματικός ηγέτης.

Στην πατρίδα μας, η διαχρονική έλλειψη ηγετών, όχι μόνο στην κορυφή της πολιτειακής ιεραρχίας αλλά και σε όλα τα διοικητικά επίπεδα του δημόσιου τομέα ήταν, κατά την άποψή μου, η διαχρονική αιτία της κακοδαιμονίας που μας κατατρέχει.

Είτε μας αρέσει, είτε όχι, οι λαοί χρειάζονται ηγέτες που να τους εμπνέουν. Και οι λαοί αυτοί έχουν πάντα την ικανότητα ή το ένστικτο να αναγνωρίζουν σε ποιους πρέπει να εμπιστευτούν τις τύχες τους αλλά και να ανακαλέσουν την εμπιστοσύνη τους, αν αισθανθούν ότι «προδόθηκαν» οι προσδοκίες και οι ελπίδες τους.

Τα κριτήρια υπάρχουν πάντα και δεν είναι διαφορετικά από αυτά που περιλαμβάνονται σε λαϊκές ρήσεις, όπως «δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις», «ο χρυσός στη φωτιά δοκιμάζεται», κλπ.

Ένας ηγέτης που δεν μπορεί να βάλει περιορισμούς σε επιθυμίες που δεν συνάδουν με το προφίλ που έχει καλλιεργήσει, όχι μόνο χάνει την αξιοπιστία του, αλλά κάνει και μεγαλύτερο κακό, καθώς ο κόσμος που απογοητεύεται από αυτόν συνήθως οδηγείται στη γενίκευση «όλοι ίδιοι είναι».

Στην πολιτική πρέπει να υπάρχει μία αυξημένη ευαισθησία σε θέματα «ηθικής», που, ναι μεν δεν περιγράφονται ή δεν έχουν οριοθετηθεί σήμερα, όμως μπορεί κανείς να δει πολύ ενδιαφέροντα παραδείγματα στις πολιτικές μεγάλων επιχειρήσεων, όπως αυτό που ακολουθεί και το οποίο είναι παρμένο από τον Κώδικα Ηθικής (Code of Ethics) της εταιρίας που δούλευα.

Λέει λοιπόν ο Κώδικας αυτός στο κεφάλαιο για τους Επιχειρηματικούς Συνεργάτες :

«Η ανταλλαγή δώρων και φιλοξενίας μπορεί να οικοδομήσει καλή διάθεση στις επιχειρηματικές σχέσεις, αλλά κάποια δώρα και φιλοξενίες μπορούν να δημιουργήσουν ανάρμοστη επιρροή. Μερικά από αυτά μπορούν να θεωρηθούν και σαν δωροδοκία που κηλιδώνει την καλή φήμη της εταιρίας για έντιμες εμπορικές συναλλαγές ή και ως παράβαση του νόμου.

Δώρα που μπορούν να γίνουν αποδεκτά είναι

·      Λιτά περιστασιακά γεύματα

·      Περιστασιακή παρακολούθηση συνηθισμένων σπορ, θεατρικών ή άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων

·      Δώρα συμβολικής αξίας, όπως πένες, ημερολόγια, διαφημιστικά αντικείμενα

Δώρα που είναι πάντα μη αποδεκτά είναι

·      Κάθε δώρο ή φιλοξενία που είναι παράνομο

·      Κάθε δώρο ή φιλοξενία προερχόμενο από άτομο που συμμετέχει σε μειοδοτικό διαγωνισμό ή διαδικασία υποβολής ανταγωνιστικής προσφοράς

·      Κάθε δώρο σε μετρητά, δώρο-επιταγές, μετοχές, κλπ.

·      Κάθε φιλοξενία που είναι απρεπής, σεξουαλικά προσανατολισμένη και που αντιβαίνει στη δέσμευση της εταιρίας για αμοιβαίο σεβασμό

Κάποια δώρα ή φιλοξενίες μπορούν να γίνουν δεκτά μετά από έγκριση ενός στελέχους που βρίσκεται ψηλά στην ιεραρχική κλίμακα και που έχει οριστεί με συγκεκριμένη απόφαση της Διοίκησης. Στην περίπτωση αυτή, όλα τα δώρα και οι φιλοξενίες καταγράφονται σε ειδικό βιβλίο, στο οποίο επίσης καταγράφονται και δώρα ή φιλοξενίες που απορρίφθηκαν».

Βέβαια, η ύπαρξη τέτοιων «Κωδίκων Ηθικής» σε εταιρίες, δεν έχει αποτρέψει την «μη ηθική» συμπεριφορά κάποιων από αυτές (λαδώματα, σκάνδαλα, κλπ.), σίγουρα όμως έχει περιορίσει τα «παρατράγουδα» και έχει επιβάλει σε ένα μεγάλο αριθμό υπαλλήλων την εφαρμογή των κανόνων ηθικής συμπεριφοράς.

Σε τελευταία όμως ανάλυση, εμάς σαν πολίτες εκείνο που μας ενδιαφέρει είναι η εξασφάλιση «ηθικής συμπεριφοράς» των κυβερνώντων και στην κατεύθυνση αυτή θα ήταν χρήσιμο (μάλλον επιβεβλημένο) να καθιερωθούν τέτοιοι κώδικες, όχι με την έννοια της νομοθέτησης, αλλά της υιοθέτησης κανόνων και διαδικασιών, που θα μας επιτρέψει να ξεφύγουμε από τη σκανδαλολογία που δυστυχώς κυριαρχεί στις μέρες μας.

Όσοι λοιπόν διεκδικούν «ηθικά πλεονεκτήματα» και διαχωρίζουν «το παλιό από το νέο», ας προχωρήσουν σε βήματα που εφαρμόζονται ήδη σε άλλους τομείς και ας απαλλάξουν το πολιτικό σκηνικό από τις αιτιάσεις για διαπλοκή και σκάνδαλα. Και ας μη ξεχνούν : ΑΡΧΗ ΑΝΔΡΑ ΔΕΙΚΝΥΣΙ !