ΓΕΝΙΚΑ: Ο Κένταυρος Χείρων, γιος του Κρόνου και της Νύμφης Φιλύρας1, είναι μια σημαντική μορφή της ελληνικής Μυθολογίας, τόσο για τη σχέση του με την ιατρική τέχνη και άλλες πρώιμες επιστήμες, όσο και για την παιδαγωγική του σχέση με ήρωες. Ήταν μια υβριδική μορφή, όπως άλλωστε όλοι οι Κένταυροι και άλλα τερατώδη πλάσματα του μυθικού κόσμου. Όμως, διακρίνεται από τους υπόλοιπους του είδους του για την σοφία που κατέχει. Παρουσιάζεται σε πολλούς μύθους, με σημαντικότερο αυτόν στον οποίο φέρεται να ήταν δάσκαλος του Αχιλλέα. Ο Χείρων θεωρείται η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα σε ό,τι αφορά στο συμβολισμό του Κένταυρου στον ελληνικό κόσμο. Ενώ οι άλλοι αντιπροσώπευαν την κτηνωδία και τους κινδύνους της φύσης, ο Χείρων αντιπροσωπεύει την ευλογία της φύσης, όπως φαίνεται από το γεγονός ότι δίδαξε σε διάφορους ήρωες τις καλές δυνάμεις του φυσικού κόσμου, [τέχνες θεραπείας, βοτανικής, κυνηγιού, πολεμικής τέχνης, και της άσκησης των ατομικών φυσικών χαρισμάτων], που θεωρούνται δώρα θεών. Τους μαθητές του Χείρωνα, τους έφερναν σ΄αυτόν, είτε θεοί, είτε προηγούμενοι μαθητές του, που γνώριζαν τη διδασκαλία του. Η πρωιμότερη αναφορά στον Χείρωνα, ίσως, είναι αυτή που απαντάται στις τελευταίες γραμμές της ησιόδειας Κοσμογονίας . Εκεί, το όνομα του Κένταυρου συνδέεται με ένα παιδί που γεννήθηκε από τον ήρωα Ιάσονα και τη Μήδεια: “Κι αυτή στην εξουσία μπαίνοντας του Ιάσονα του βασιλιά, εγέννησε το Μήδειο, το γιο της, που τον ανάθρεψε στα βουνά ο Χείρων, ο γιος της Φιλύρας”.
ΚΑΤΑΓΩΓΗ: Αντίθετα από άλλους κένταυρους, ο Χείρων δεν κατάγεται από τους Λαπίθες. Κατάγεται από θεία γεννιά: τον Κρόνο και τη Νύμφη Φιλύρα2. Όπως και άλλοι Ολύμπιοι, ο Χείρων είναι παιδί του Κρόνου. Ωστόσο, δεν κατέχει κάποιο βασίλειο όπως άλλοι θεοί. Ο Χείρων κατέχει μια γνώση του φυσικού κόσμου, που συμβολίζεται εξωτερικά με την φύση του αλόγου. Όμως, ενώ κάθε Κένταυρος κατείχε μια διπλή ανθρώπινη και ζωική μορφή, εντούτοις όλοι οι άλλοι λειτουργούν μόνο σε έναν κόσμο, αυτόν της αγριότητας και των ενστίκτων. Ο Χείρων μόνος του γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ της φύσης και του πολιτισμού, μεταβιβάζοντας ιδιότητες του φυσικού κόσμου που ωφελούν τον πολιτισμό μέσω της διδασκαλίας του. Η γνώση του αυτή, για τη μαγεία του φυσικού κόσμου, μεταφέρθηκε στους διάσημους ήρωες-θεραπευτές μαθητές του, και μέσω αυτών, στον υπόλοιπο κόσμο.
ΟΙ ΜΥΘΟΙ: Φαίνεται πως οι μύθοι για τη μαγεία του Χείρωνα αυξήθηκαν σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Σήμερα, είναι αποδεκτό ότι καθώς μεταβάλλονταν οι ιδέες περί εκπαίδευσης, αναπτύσσονταν και οι ιδέες για τη σοφία του Χείρωνα όπως και οι απόψεις για τον τρόπο με τον οποίο εκπαίδευε τους μαθητές του. Γράφει σχετικά ο Πίνδαρος: “Αλλά ο ξανθός Αχιλλέας, μένοντας στο σπίτι της Φιλύρας ως παιδί, έκανε έργα μεγάλα, συχνά κραδαίνοντας στα χέρια του ένα ακόντιο με μια κοντή λεπίδα, γοργός σαν τον άνεμο, έφερε το θάνατο στα άγρια λιοντάρια στη μάχη, σκότωσε κάπρους άγριους και τα ασθμαίνοντα κουφάρια τους [έφερνε] στον Κένταυρο, τον γιο του Κρόνου”. Ό,τι αφορά στον Χείρωνα, ο Πίνδαρος ξεκαθαρίζει ότι δεν είναι επινόηση δική του. Ο τρόπος που δίδαξε τον Αχιλλέα, για παράδειγμα, είναι ένα γνωστό γεγονός που έμαθε από παλαιότερες ιστορίες. Στην εποχή του οι άνθρωποι ανέπτυξαν άλλες ιδέες για τη γνώση και τις διδασκαλίες του Χείρωνα, τις οποίες και περιγράφει λεπτομερειακά: “Ο Χείρων με τη βαθιά του γνώση, τον Ιάσονα δίδαξε στη λίθινη κατοικία του και τον Ασκληπιό μετά από αυτόν του δίδαξε την τέχνη τη θεραπευτική με χέρια ευγενικά. Συν τω χρόνω, γάμο κανόνισε για την αγλαόκολπη κόρη του Νηρέα [Θέτις], δίδαξε τον γιο της [Αχιλλέα] τον ευγενή τρέφοντας το πνεύμα του με τα πρέποντα. Κι όταν οι άνεμοι τον έσπρωξαν στην Τροία, στάθηκε ανάμεσα στις λόγχες και τις κραυγές της μάχης”. Στην Ιλιάδα μια πρώτη αναφορά συνδέεται με τον Μενέλαο, που πληγώθηκε από τρωικό βέλος. Ο Θεσσαλός γιατρός από τις τάξεις των Αχαιών, ο Μαχάων, γιος του Ασκληπιού, κλήθηκε να “ρουφήξει το δηλητήριο από την πληγή και επιδέξια να επιθέσει πάνω της φάρμακα, που ο Χείρων έδωσε πριν από καιρό στον πατέρα του”! Η δεύτερη αναφορά σχετίζεται έμμεσα με τον Αχιλλέα. Ο Ευρύπυλος ζήτησε από τον σύντροφό του στη μάχη Πάτροκλο να τον βοηθήσει. Διαβάζουμε: “Σώσε με τουλάχιστον τώρα […] κόψε το βέλος από το μηρό μου, ξέπλυνε το μαύρο αίμα με ζεστό νερό και βάλε πάνω του καλά γιατρικά, από αυτά που λένε ότι σου είπε ο Αχιλλέας, αφού ο Χείρων, ο δικαιότερος του μίλησε γι’ αυτά”. Τέτοια ήταν η πίστη στη σοφία του Κένταυρου. Από τέτοιες αναφορές, φαίνεται ότι η πρόσθεση της θεραπείας, της φιλοσοφίας, της μαγείας, κ.ο.κ. στις δεξιότητες που δίδασκε ο Χείρων συνδέεται με τον αυξανόμενο πλούτο της γνώσης των αρχαίων Ελλήνων. Στις αρχαιότερες απεικονίσεις,ο Χείρων φαίνεται να δέχεται τον Αχιλλέα ως μαθητή του ή να παίρνει τον Αχιλλέα σαν παιδί από τα χέρια του Πηλέα, του πατέρα του. Ο ρόλος του Χείρωνα είναι συνδυασμός θετού πατέρα και διδάσκαλου. Οι γονείς του Αχιλλέα αποδίδουν το παιδί στην προστασία του διδάσκαλου για καθοδήγηση, μια καινοτομία που ώθησε την καλλιτεχνική φαντασία σε συγκεκριμένες απεικονίσεις κατά τα τέλη του 6ου αι. π.Χ.
ΤΟΠΟΣ – ΜΑΘΗΤΕΣ: Ο Χείρωνας ζούσε σε μια σπηλιά, γνωστή ως το Χειρώνιον Άντρον. Παρόλο που ορισμένες πηγές δείχνουν ότι είχε εγκαταλειφθεί από την μητέρα του κατά την γέννηση του, είναι συχνές οι αναφορές που καταδεικνύουν ότι η μητέρα του ζούσε μαζί του στην σπηλιά. [Ένας σύγχρονος ερευνητής, ο Σωτήρης Σοφιάς, ισχυρίζεται ότι ανακάλυψε τη θεωρούμενη σπηλιά του Κενταύρου Χείρωνα, κοντά στην παραλία της Μηλίνας, στο Νότιο Πήλιο. Είναι ένα μονόχωρο σπήλαιο, έκτασης 2500 τ.μ. και ύψους έως 40μ.!] Ο Χείρων παντρεύτηκε μια Ναϊάδα, τη Χαρικλώ, και γέννησε τέσσερα παιδιά. Στη σπηλιά του ανατράφηκε και ανδρώθηκε μια σειρά Ελλήνων ηρώων όπως οι: Ακταίων, Ιππόλυτος, Κέφαλος, Αμφιάραος, Κάστορας και Πολυδεύκης, Νέστορας, Θησέας, Μελέαγρος, Τελαμώνας, Αίαντας, Διομήδης, Οδυσσέας, Πρωτεσίλαος, Ιάσονας και ο κορυφαίος Θεσσαλός ήρωας Αχιλλέας.
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: Ανεξάρτητα από τις αλλαγές της εκπαίδευσης, ο πυρήνας της σχέσης μεταξύ του Χείρωνα και των μαθητών του παρέμεινε ο ίδιος, ανεξάρτητα από την ηλικία κατά την οποία τους εμπιστεύονταν σε εκείνον, και ανεξάρτητα από το επίπεδο γνώσης που κατόρθωναν, είτε επρόκειτο να αναλάβουν μια θέση στον κόσμο ως κυνηγοί, όπως ο Αχιλλέας ή ο Ακταίων, είτε να χρησιμοποιήσουν τα δώρα της φύσης ως θεραπευτές, ή να διαβάσουν το μέλλον στα άστρα όπως ο Αρισταίος. Ο Χείρων ήταν ένα είδος αρχετύπου που ενοποιούσε και αιτιολογούσε τη μαγική θεία γνώση. Η σχέση της γνώσης του Χείρωνα με τη μαγεία οφειλόταν, εν πολλοίς, και στην κοινωνική πεποίθηση των Ελλήνων στο προκαθορισμένο και τη μοίρα. Εκείνοι που εκτελούσαν μεγάλους άθλους, ήταν προκαθορισμένο να το κάνουν. Πολλοί ήρωες γεννιούνταν από θεότητες, που τους περνούσαν τις μαγικές τους ικανότητες. Αυτές οι ικανότητες ενδυναμώνονταν με την εκπαίδευση που λάμβαναν, και τους επέτρεπε να εκμεταλλεύονται τα χαρίσματά τους. Η εκπαίδευση του Χείρωνα ήταν κατάλληλη, αλλά παρεχόταν μόνο σε εκείνους που αποδεικνύονταν άξιοί της εξαιτίας των προγόνων τους.
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ: Ο θάνατός του ήλθε απρόσμενα στο ακρωτήρι του Μαλέα από τον Ηρακλή, ο οποίος τον τραυμάτισε κατά λάθος στο γόνατο με βέλος. Στη διάρκεια μιας μάχης, όταν πρόστρεξαν στην προστασία του οι άλλοι Κένταυροι για να αποφύγουν την οργή του Ηρακλή, ο Χείρων χτυπήθηκε από ένα βέλος του μαθητή του, βέλος εμποτισμένο στο αίμα της Λερναίας Ύδρας. Ο Χείρων δεν μπορούσε να θεραπευτεί μόνος του από την αγωνία του δηλητήριου της Ύδρας και την ίδια στιγμή ήταν ανίκανος να πεθάνει με φυσικό τρόπο, όντας αθάνατος. Ζήτησε λοιπόν από τον Δία να τον απαλλάξει από την αθανασία του, επειδή δεν άντεχε τους πόνους. Ο Δίας επέτρεψε στον Χείρωνα να ανταλλάξει την αθανασία του με τη θνητή ζωή του Προμηθέα. Έτσι έγινε ο Προμηθέας αθάνατος, ενώ τα βάσανα του Χείρωνα πήραν τέλος με τον ηθελημένο θάνατό του. Ο Προμηθέας είχε πρωτύτερα καταδικαστεί σε αιώνια φυλάκιση και αιώνιο βασανιστήριο, έως ότου κάποιος θεός να γίνει διάδοχός του, να αναλάβει τους βασάνους του Προμηθέα και να κατέβει στον σκοτεινό Άδη. Τούτη η ακολουθία γεγονότων ενδυνάμωσε τον συμβολικό τριπλό δεσμό του Ηρακλή προς τον Χείρωνα, του Χείρωνα προς τον Προμηθέα και τελικά του Προμηθέα προς τον Ηρακλή και το κλείσιμο του κύκλου. Αυτός ο δεσμός απεικονίζει συμβολικά για τους αρχαίους προγόνους μας αρχικά την αγριότητα του ανθρώπου της φύσης, κατόπιν τη γέφυρα ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φυσιογνωσία και τέλος την απελευθέρωση του ανθρώπου μέσω του συμβόλου της μελλοντικής γνώσης. Ακόμα και στο θάνατό του ο σοφός κένταυρος άφησε πίσω μια τεράστια κληρονομία για την ανθρωπότητα. Την κληρονομιά της γνώσης, καλύτερα της αυτογνωσίας, και των θυσιών που απαιτεί η επίτευξή της.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Αισχύλου, Προμηθεύς Δεσμώτης. Apollodorus, The Library of Greek Mythology, Oxford University Press, 1997. Bagley A., Chiron the Educator, University of Minnesota (2000). Boardman J., Greek Art, Thames and Hudson, (London 1996). Graf F., Magic in the Ancient World, Harvard University Press, (Harvard 1999). Jung C. G., Οι ψυχολογικοί τύποι. Σπαγειρία, 1984. Martino, Er. De, Magia e Civiltà, Garzanti, (Milano, 1962). Ομήρου, Ιλιάδα, (μτφρ. Ο. Κομνηνού – Ι. Κακριδή), Ζαχαρόπουλος. Pindar, Nemean Odes. Isthmian Odes. Fragments, (trans William H. Race), Loeb Classical Library, Harvard (1997). Ησίοδος, Θεογονία, Έργα και Ημέραι, Ασπίς, Ηρακλέους, Ηοίαι (μτφρ. Π Λεκατσάς), Ζαχαρόπουλος.
Konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
1. Τη Φιλύρα ερωτεύτηκε ο Κρόνος κι όταν τους ανακάλυψε η σύζυγός του, η Ρέα, αυτός μεταμορφώθηκε σε άλογο για να διαφύγει της προσοχής της. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα από τη Φιλύρα και τον Κρόνο να γεννηθεί ο κένταυρος Χείρων, μισός άνθρωπος και μισός άλογο. Για να απαλύνει την ντροπή που ένιωθε η Νύμφη, σύμφωνα με μια μυθική παράδοση,ο Κρόνος τη μεταμόρφωσε στο ομώνυμο δέντρο [ή φλαμουριά].
2. Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, Βιβλίο ΣΤ”, 126.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου