Τρίτη 17 Οκτωβρίου 2017

Μέδουσες: ο επόμενος βασιλιάς των ωκεανών



Φέτος στην Ελλάδα οι αναφορές ξεκίνησαν ήδη από τον Μάιο. Για να συνεχιστούν όλο το καλοκαίρι, από τον Ιούνιο στον Ιούλιο και τον Αύγουστο, που μας επισκέφθηκαν κοπάδια μεγάλων πληθυσμών. Τόσο πολλές ήταν οι μέδουσες σε ορισμένα σημεία, που όταν πια ένα καΐκι αποφάσισε να αναλάβει δράση για τον καθαρισμό των παραλιών, ψάρεψε 100 κιλά μέδουσας μέσα σε 4 μόνο ώρες


Οι αιτίες της αύξησης
«Τα κοπάδια των μεδουσών εμφανίζονται γενικά συχνότερα τα τελευταία χρόνια και αυτό οφείλεται σε δύο βασικούς λόγους: την κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με την υπεραλίευση», λέει στο inside story ο Επαμεινώνδας Χρήστου, διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕΕλληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών).
Παγκοσμίως, ο Διεθνής Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας υποστηρίζει πως τα 3/4 των ιχθυαποθεμάτων βρίσκονται σε υπερεκμετάλλευση ή αναρρώνουν από αυτήν, ενώ η Κομισιόν αναφέρειπως το ποσοστό των ευρωπαϊκών αποθεμάτων που έχει υποστεί υπεραλίευση αγγίζει το 88%. Οι μέδουσες που βρίσκονται στη Γη πριν από εμάς, πριν ακόμη και από τους δεινοσαύρους, έχοντας μια παρουσία 650 εκατομμυρίων χρόνων, επωφελούνται τα μάλα από την απουσία των ανταγωνιστών τους.
Όταν γίνεται λόγος για το ζήτημα της υπεραλίευσης, η περίπτωση του Κορινθιακού κόλπου με ποσοστό της τάξης του 80% αναδεικνύεται ίσως στην πλέον χαρακτηριστική της Ελλάδας. Ενδεικτικό είναι το περιστατικό του περασμένου Απριλίου, όταν σε μια μέρα καταγγέλθηκε η πιθανά παράνομη αλίευση πέντε τόνων ψαριών στο Γαλαξείδι (κατά έναν τοπικό σύλλογο επρόκειτο για 12 τόνους, ενώ υποστηρίζεται πως φέτος το καλοκαίρι μέσα σε 2 μόνο ημέρες αλιεύθηκαν από τον Κορινθιακό περίπου 90 τόνοι αλιευμά
 
Οι μέδουσες επισκέφτηκαν φέτος και τη διάσημη παραλία της Καλόγριας στην Πάτρα.

Με τη μείωση του αριθμού ψαριών όπως ο τόνος, η γόπα και το σκουμπρί, που είτε τρέφονται με μέδουσες όταν εκείνες βρίσκονται στο πολύ αρχικό στάδιο της ανάπτυξής τους, είτε είναι ανταγωνιστές στην ανεύρεση της ίδιας τροφής, εκείνες έχουν την δυνατότητα πλέον να αναπαράγονται δίχως πρόβλημα. «Ο Κορινθιακός αποτελεί πράγματι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα», σχολιάζει ο Χρήστου, που υπογραμμίζει πως παλαιότερα, κατά τη δεκαετία του ’80, αντίστοιχα έντονο πρόβλημα αντιμετώπιζε ο Σαρωνικός. Η μέδουσα που συναντάται συχνότερα στις ελληνικές θάλασσες είναι ηpelagia noctilucaPelagia noctiluca, η οποία ανάλογα με το στάδιο στο οποίο βρίσκεται μπορεί να έχει μοβ ή καφέ χρώμα, είναι γενικά μικρή σε μέγεθος και «τσιμπάει» πολύ έντονα.
«Έχει μικροκύτταρα στα πλοκάμια, αλλά σχηματίζει και κάποια νημάτια τα οποία μπορούν να φτάσουν τα δύο μέτρα. Αυτά κανονικά δεν φαίνονται, μπορούν να φανούν σε κάποια φωτογραφία ίσως. Αν είναι πλαγιαστή, μπορεί να περνάει κάποιος και σε απόσταση ενός μέτρου και να τον τσιμπήσει».
Από το Σουέζ όμως, ήδη από τη δεκαετία του ’90, έχει περάσει στη Μεσόγειο και το δεύτερο είδος μέδουσας που συναντάται συχνότερα στα νερά μας. Το χρώμα της είναι μπλε προς το άσπρο, είναι χοντροκομμένη, και μπορεί να φτάσει μεγαλύτερα μεγέθη. Οι λόγοι της παρουσίας της στη Μεσόγειο, που προηγούνται της διάνοιξης της νέας διώρυγας, σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή: πρόκειται για είδος μέδουσας που αγαπά το ζεστό νερό.
«Μεταναστεύουν καθώς λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας έχει μετατοπιστεί η τροπική ζώνη προς τα πάνω. Οπότε, διάφορα είδη που ζούσαν στους τροπικούς –περιλαμβανομένων των μεδουσών– έχουν έρθει στη Μεσόγειο, αλλάζοντας τους πληθυσμούς και τις ισορροπίες», υπογραμμίζει ο Χρήστου.

Η «εισβολή» στη Μεσόγειο
«Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα που αντιμετωπίζει προβλήματα λόγω των μεδουσών», σχολιάζει ο Χρήστου. Από τις βόρειες ακτές της Αιγύπτου και της Τυνησίας, όπου δίνεται αγώνας για νααντιμετωπιστει ο μεγάλος αριθμός κοπαδιών, μέχρι τις ακτές του Ισραήλ, όπου ένα εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας δέχθηκε επίθεση από εκατοντάδες μέδουσες και 30 εκατομμύρια ευρώ χάνονται ετησίως από πιθανά τουριστικά έσοδα, και από τις ακτές του Λιβάνου και της Μάλτας έως τις ιταλικές και ισπανικές, γίνεται πλέον λόγος για «εισβολείς» στη Μεσόγειο, στις ακτές της οποίας υπολογίζεται πως 150.000 άτομα χρειάζονται ιατρική βοήθεια κάθε χρόνο.
Mπουλντόζα αδειάζει εκατοντάδες τσούχτρες που μπλόκαραν το σύστημα ψύξης νερού στο εργοστάσιο ενέργειας της πόλης Χαντέρα του Ισραήλ. [Jack Guez/AFP]

Στην Ισπανία, κάθε χρόνο μια περιοχή δείχνει να αντιμετωπίζει τα σημαντικότερα προβλήματα –για παράδειγμα, το 2010 ήταν οι ακτές του Αλικάντε, το 2012 οι ακτές της Μάλαγας στην Ανδαλουσία, και ένα χρόνο αργότερα, σε υψηλότερο βαθμό μάλιστα, οι καταλανικές ακτές. Στη συγκεκριμένη χώρα, συχνότερα συναντάται η σε εμάς γνώριμη pelagia noctiluca, αλλά και δύο ακόμη είδη, που θεωρούνται περισσότερο επικίνδυνα: η carybdea marsupialis με κυβικό σχήμα, που συναντάται συνήθως στα νερά της Καραϊβικής και αφήνει ένα πολύ πιο ισχυρό τσίμπημα και η πορτογαλική man o’ war ή αλλιώς «πλωτός τρόμος», που τα τελευταία χρόνια «εισβάλλει» και στα νερά της Βρετανίας. Τα πλοκάμια της μπορούν να φτάσουν έως και τα 50 μέτρα και το 2010 μια γυναίκα, η Maria Furcas,πέθανε μετά από τσίμπημα στην Ιταλία.
Στη γειτονική χώρα, ο θαλάσσιος βιολόγος του πανεπιστημίου του Σαλέρνο, Stefano Piraino,χαρακτήρισε το 2013 «χρονιά των μεδουσών». Στο νησί της Λαμπεντούζα, που κάθε χρόνο δέχεται 300.000 τουρίστες, σε κάποιες παραλίες μπορεί κανείς να κολυμπήσει μόνο μία εβδομάδα όλο το καλοκαίρι. Πριν από 30 χρόνια, η ίδια μέδουσα, η pelagia noctiluca μείωσε τρομερά τον πληθυσμό των ψαριών της Αδριατικής, η οποία όπως εξηγεί ο Χρήστου αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς είναι κλειστή περιοχή.

Λουόμενοι μένουν μακριά από το νερό στη Σαλομπρένα της Ισπανίας. [JOSE LUIS ROCA / AFP]

Οι αρχές πλέον παίρνουν μέτρα: μοιράζουν ενημερωτικά φυλλάδια για τους κινδύνους, αξιοποιούνεικόνες από δορυφόρους για να παρακολουθούν τις κινήσεις των μεδουσών και όταν έρθει η ώρα επιδίδονται με βάρκες στην αφαίρεσή τους από το νερό ή τοποθετούν προστατευτικά δίχτυα στις παραλίες των τουριστικών θερέτρων, στη βάση ανεπτυγμένων διακρατικών προγραμμάτωνΤο πρόγραμμα JellyRisk για την Μεσόγειο.
Φέτος, στις παραλίες του Κορινθιακού ήταν η πρώτη φορά που δόθηκε σε ξενοδόχους η άδεια να τοποθετήσουνΣτήνουν άρον άρον δίχτυα για τις μέδουσες στον Κορινθιακό | n δίχτυα, ενώ η περιοχήεντάχθηκε –αν και καθυστερημένα– στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000.
Η Ισπανία αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα, καθώς προσπαθεί να περιορίσει τις ζημιές από τη διάδοση συναφών ειδήσεων που θα επηρεάσουν τις κρατήσεις τουριστών. Μια ημέρα του Αυγούστου του 2010 σχεδόν 400 άτομα χρειάστηκαν ιατρική βοήθεια μόνο σε μια παραλία της Μάλαγας, ενώ την εποχή της πραγματικά μεγάλης αύξησης, το 2013, μπορούσαν να εντοπιστούν 30-40 ζώα σε ένατετραγωνικό μέτρο.
Τα απεγνωσμένα σχόλια τουριστών στα κοινωνικά δίκτυα ήταν καταστροφικά και για ένα μικρό ιταλικό χωριό, που έμεινε δίχως τουρισμο λόγω ενός βίντεο που κοινοποίησε ένας –ανυποψίαστος για τις συνέπειες που θα έρχονταν– ψαράς.
Αλλά η Μεσόγειος, στην οποία υπολογίζεται πως σε σχέση με το 2004 υπάρχουν πλέον τουλάχιστον 4 φορές περισσότερες μέδουσες, δεν είναι η μόνη θάλασσα που αντιμετωπίζει προβλήματα.

Ένα παγκόσμιο φαινόμενο

Το 2007, κοπάδι μεδουσών που κάλυπτε έκταση 16 τετραγωνικών χιλιομέτρων «επιτέθηκε» στο μόνο ιχθυοτροφείο σολομού της βόρειας Ιρλανδίας, θανατώνοντας περισσότερα από 100.000 ψάρια, και προξενώντας ζημιά αξίας 1,5 εκατ. ευρώ. Σε αντίστοιχο περιστατικό του 2013 υπήρξαν έως και 20.000 νεκρά ψάρια, και αρκετές δεκάδες χιλιάδες ήταν τα θύματα σε φετινό περιστατικο.

Στην Ιαπωνία, οι αιτίες της αύξησης των μεδουσών είναι μεν οι ίδιες –αύξηση θερμοκρασίας, μείωση των κυνηγών τους– αλλά οι μέδουσες Nomura που συναντούνται εκεί ζυγίζουν περίπου 200 κιλά έκαστη και έχουν μέγεθος κοντά στα δύο μέτρα. Αποτελούν πληγή για τη χώρα, καθώς καταστρέφουν τα δίχτυα των ψαράδων, καθιστούν τα ψάρια μη βρώσιμα λόγω του δηλητηρίου τους και τραυματίζουνακόμη και ψαράδες. To 2009, ένα αλιευτικό βάρους 10 τόνων βυθίστηκε στην προσπάθεια του πληρώματος να ψαρέψει τις γιγάντιες μέδουσες.

Η γιγάντια ιαπωνική τσούχτρα Echizen. [Yomiuri Shimbun/AFP]

Στην Νότιο Κορέα, επιστήμονες έχουν εκτιμήσει το οικονομικό κόστος για τη χώρα τους από τα προβλήματα που προκαλούν οι μέδουσες στην αλιεία ανάμεσα στα 70 και 200 εκατομμύρια τον χρόνο.
Στην νοτιοανατολική Ασία και την Αυστραλία τα πράγματα είναι πιο δύσκολα. Στις Φιλιππίνες κάθε χρόνο χάνουν τη ζωή τους τουλάχιστον 20-40 άτομα από τσίμπημα της (Chironex fleckeri), η οποία σύμφωνα με μια έρευνα του Medical Journal of Australia έχει την «πιο εκρηκτική διαδικασία δηλητηρίασης που είναι γνωστή στον άνθρωπο».

H δηλητηριώδης μέδουσα box.
Στην Αυστραλία υπάρχει το είδος , μια μικροσκοπική μέδουσα σαν κύβος ζάχαρης, την οποία είχαν την ατυχία να συναντήσουν στον βυθό τα τελευταία χρόνια αρκετοί δύτες. Στην έναρξη της φετινής χρονιάς εννέα άτομα κατέληξαν στο νοσοκομείο, εντός έξι ημερών. Το τσίμπημα του Irukanji είναι εξαιρετικά δηλητηριώδες και μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε ανακοπή καρδιας. Ένα στα πέντε άτομα που τσιμπιέται από το συγκεκριμένο είδος καταλήγει στην εντατική.

Δεν υπάρχουν σχόλια: