Συμβουλευτείτε το μαντείο

Ο Αιγέας συμβουλεύεται την Πυθία, αττική ερυθρόμορφη κύλικα του Ζωγράφου του Κόδρου,
5ος αι. π.Χ., Antikensammlung Berlin

Το Τμήμα Κλασικών Σπουδών του University College of London σας δίνει την ευκαιρία να ζήσετε για λίγο μια εμπειρία της αρχαιότητας: να ρωτήσετε ένα μαντείο ό,τι θέλετε.

Η προοπτική είναι ιδιαιτέρως θελκτική και νομίζω ότι δύσκολα μπορεί κανείς να αντισταθεί να ρωτήσει Ό,ΤΙ θέλει. Σας προειδοποιώ όμως. Τα μαντεία ήταν διάσημα για τις διφορούμενες απαντήσεις τους.

Είστε έτοιμοι; Ακολουθήστε το σύνδεσμο ΕΔΩ

(κι αν δεν είμαι αδιάκριτη, γράψτε μας στα σχόλια τι ρωτήσατε και τι απάντηση πήρατε).

Με αφορμή το διαδικτυακό μαντείο του UCL, ιδού μερικές πληροφορίες για το σπουδαιότερο αρχαίο ελληνικό μαντείο, το μαντείο των Δελφών. Σύμφωνα με τον Ομηρικό ύμνο στον Απόλλωνα, ο θεός κατέβηκε από τον Όλυμπο στη γη και αναζητούσε το κατάλληλο μέρος για να ιδρύσει το πρώτο μαντείο για τους ανθρώπους, ώσπου έφτασε στην περιοχή των Δελφών και εκεί έβαλε τα θεμέλια του ναού του. Σύμφωνα με την παράδοση εδώ υπήρχε παλιότερο μαντείο της Γης ή του Ποσειδώνα. Ύστερα ο Απόλλωνας σκότωσε με τις σαΐτες του ένα τεράστιο φίδι, τον Πύθωνα, που είχε αφανίσει τους κατοίκους της περιοχής και το άφησε να σαπίσει στον ήλιο. Έτσι έλαβε την προσωνυμία Πύθιος.

Έπειτα ο θεός αναζήτησε τους ανθρώπους που θα λειτουργούσαν το ιερό του. Μεταμορφώθηκε σε δελφίνι (Απόλλων Δελφίνιος) και οδήγησε ένα πλοίο που ταξίδευε από την Κνωσό προς την Πύλο μέχρι το λιμάνι της Κίρρας, το επίνειο των Δελφών. Οι Κρήτες έμποροι έγιναν οι πρώτοι ιερείς του μαντείου, αλλά η ίδια η διαδικασία της μαντείας γινόταν πάντοτε από γυναίκες.

Ο Πύθιος Απόλλων σπένδει με μια φιάλη μπροστά σε ένα κοράκι.
Κύλικα του Ζωγράφου του Πιστόξενου, 5ος αι. π.Χ., Μουσείο Δελφών

Το μαντείο των Δελφών διαδραμάτισε καθοριστικό ιστορικό ρόλο σε πλείστα πολιτικά ζητήματα. Το συμβουλεύονταν οι πόλεις-κράτη για θεμελιώδη κρατικά ζητήματα, όπως ήταν η ίδρυση αποικιών, και έγινε διάσημο επειδή έδινε αποτελεσματικές συμβουλές, αν και οι χρησμοί του ήταν κατά κανόνα διπλής ανάγνωσης και ενίοτε όχι αντικειμενικοί.

Όταν το 548 π.Χ. ο ναός του Απόλλωνα κάηκε, ανοικοδομήθηκε με την οικονομική ενίσχυση και των Αλκμεωνιδών, μιας σημαντικής Αθηναϊκής οικογένειας που βρισκόταν σε εξορία. Έκτοτε, κάθε φορά που οι Σπαρτιάτες ζητούσαν χρησμό, λάμβαναν την απάντηση ότι πρέπει να απελευθερώσουν την Αθήνα από τους Πεισιστρατίδες τύραννους.

Η αντικειμενικότητα του μαντείου δέχτηκε περαιτέρω πλήγματα μετά την εισβολή των Περσών στην Ελλάδα, καθώς το μαντείο σε αρκετές περιπτώσεις παραινούσε τις ελληνικές πόλεις να μην αντισταθούν στον εισβολέα.

Στο ναό δίνονταν χρησμοί εννιά φορές το χρόνο. Αρχικά δινόταν μία φορά, την ημέρα των γενεθλίων του Απόλλωνα, αργότερα όμως καθιερώθηκε να δίνονται κάθε μήνα, εκτός από τους μήνες του χειμώνα, οπότε ο Απόλλωνας υποτίθεται ότι έλειπε επισκεπτόμενος τη χώρα των Υπερβορείων.

Παράσταση σπονδής σε βωμό. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα από το Vulci, έργο του Μάκρωνος,
5ος αι. π.χ. Μουσείο του Λούβρου.

Η διαδικασία, όπως την γνωρίζουμε επί το πλείστον από τον Πλούταρχο που είχε διατελέσει ιερέας στους Δελφούς, είναι η ακόλουθη: Όλοι οι παράγοντες της ιεροτελεστίας καθαίρονταν στα νερά της Κασταλίας πηγής. Στη συνέχεια, αυτός που ήθελε χρησμό, ο θεοπρόπος, κατέθετε στο βωμό τον πέλανο, μια πίτα. Αν ζητούσε χρησμό μια πόλη οι πίτες ήταν περισσότερες, ίσως έξι με δέκα. Ακολούθως οι ιερείς έβρεχαν μια κατσίκα, ή έδιναν να φάει ρεβίθια ένας χοίρος ή κριθάρι ένας ταύρος. Αν η κατσίκα ριγούσε ή αν ο χοίρος κι ο ταύρος έτρωγαν τα ρεβίθια και το κριθάρι αντίστοιχα, τότε ο θεοπρόπος μπορούσε να πάρει χρησμό, αφού το ζώο θεωρούνταν και στο σώμα και στην ψυχή υγιές. Το ζώο θυσιαζόταν στο βωμό των Χίων, ενώ ο θεοπρόπος έπρεπε να θυσιάσει πρόβατα ή γίδια στην ιερή εστία μαζί με τον πρόξενο της πόλης του. Ένα μέρος από τις θυσίες το έπαιρναν οι κάτοικοι των Δελφών.

Παράσταση θυσίας μικρού αγριόχοιρου σε βωμό. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα του Ζωγράφου του Επίδρομου, 510-500 π.Χ., Μουσείο του Λούβρου.

Μετά τη θυσία η Πυθία έμπαινε στο ναό, καπνιζόταν με φύλλα δάφνης και κριθάλευρο στην ιερή εστία, μασούσε φύλλα δάφνης ή έπινε νερό για έμπνευση κι ανέβαινε στον τρίποδα. Ο τρίποδας βρισκόταν σε χαμηλότερο επίπεδο, σε ειδικό χώρο στο βάθος του αδύτου. Όσην ώρα η Πυθία έκανε τα παραπάνω ο θεοπρόπος έπρεπε να κάνει αγνές σκέψεις και να λέει ευοίωνες λέξεις.

Καθώς η Πυθία βρισκόταν στο άντρο, οι ιερείς της έκαναν ερωτήσεις κι εκείνη έβγαζε ακατάληπτες κραυγές τις οποίες αποκρυπτογραφούσε ο ειδικός για το ζήτημα ιερέας, ο προφήτης. Οι χρησμοί γράφονταν σε εξάμετρο και παραδίδονταν στον θεοπρόπο. Ήταν διφορούμενοι και επιδέχονταν διάφορες ερμηνείες, γι'αυτό και ο Απόλλων ονομάστηκε Λοξίας.

Όταν οι χρησμοί δεν ικανοποιούσαν, οι αιτώντες μπορούσαν να ζητήσουν καινούργιο. Αυτό έκαναν οι Αθηναίοι στους Περσικούς πολέμους, όταν έλαβαν στην αρχή έναν πολύ δυσοίωνο χρησμό που ουσιαστικά προέβλεπε την καταστροφή της Αττικής που όντως έκαναν τελικά οι Πέρσες. Οι Αθηναίοι ζήτησαν και πήραν νέο χρησμό που μιλούσε για τη σωτηρία της πόλεως με το ξύλινο τείχος, έναν χρησμό που ο Θεμιστοκλής έπεισε τους Αθηναίους να ερμηνεύσουν ως σωτηρία από το ναυτικό τους.

H αποκάλυψη του αγάλματος του Αντίνοου στους Δελφούς κατά την ανασκαφή του 1893.

Ο τελευταίος χρησμός που έδωσε το μαντείο των Δελφών θεωρείται ότι δόθηκε σε απεσταλμένο του αυτοκράτορα Ιουλιανού το 362 μ.Χ. Αυτός ουσιαστικά ομολογούσε το τέλος του ίδιου του μαντείου.

«Είπατε τω βασιλεί, χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά, ουκέτι Φοίβος έχει καλύβαν, ου μαντίδα δάφνην, ου παγάν λαλεούσαν, απέσβετο και λάλον ύδωρ». Δηλαδή «Πείτε στον βασιλιά, πως έπεσε κατάχαμα το περίτεχνο οίκημα, κι ούτε ο Φοίβος Απόλλων έχει πια κατοικία, ούτε δάφνη μαντική, ούτε πηγή ομιλούσα, και το ομιλών νερό στέρεψε».

Αναδημοσίευση: Β. Πλιάτσικα, LiFO

Ἔρρωσο