Αθροιστική κεφαλαλγία. Εξαιρετικά δυνατός πονοκέφαλος, συνήθως πίσω από το μάτι και τον κρόταφο

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, M.D., medlabnews.gr

Η αθροιστική κεφαλαλγία (cluster headache) είναι μία σπάνια ασθένεια πονοκεφάλου η οποία χαρακτηρίζεται από αυστηρά μονόπλευρες πολύ δυνατές κρίσεις πόνου πάνω από την περιοχή των κροτάφων και των ματιών. Πρόκειται για εξαιρετικά επώδυνο πονοκέφαλο. Η αθροιστική κεφαλαλγία είναι μία όχι τόσο συχνή μορφή πονοκεφάλου, καθώς προσβάλει μόνο έναν σε κάθε περίπου 1000 ως 10.000 ανθρώπους.

Η έκφραση αθροιστική κεφαλαλγία επελέγει, γιατί τις περισσότερες φορές αυτός ο πονοκέφαλος εμφανίζεται περιοδικά συγκεντρωμένος για εβδομάδες ή και μήνες. Στην πλειοψηφία των ασθενών η αθροιστική κεφαλαλγία εμφανίζετε επαναλαμβανόμενα, συνήθως ανά σεζόν, την άνοιξη ή το φθινόπωρο. Στο τέλος τέτοιων περιόδων οι ασθενείς είναι συχνά απελευθερωμένοι από τους πόνους για μήνες ή και χρόνια.

Οι δυνατές μονόπλευρες κρίσεις τις περισσότερες φορές διαρκούν μεταξύ 15 και 180 λεπτών. Αυτές οι κρίσεις εμφανίζονται συχνά τελείως απρόοπτα χωρίς κάποια εμφανής αφορμή. Συγχρόνως αυτές οι κρίσεις χαρακτηρίζονται συχνά από έναν χρονικό ρυθμό, δηλαδή παρουσιάζονται συχνά την ίδια ώρα, συχνά και μέσα από τον ύπνο. 
Επίσης υπάρχουν και κάποιες αφορμές που μπορούν να προκαλέσουν τις κρίσεις πονοκέφαλου. Αυτές είναι:

• Η κατανάλωση αλκοόλ

• Μεταβολές στην ατμοσφαιρική πίεση

• Αλλαγές στις συνήθειες του ύπνου

• Καπνός

• Φάρμακα, όπως νιτρογλυκερίνη

. 

Κατά τη διάρκεια μιας περιόδου  συσσωρευμένων κρίσεων αθροιστικής κεφαλαλγίας, οι κρίσεις εμφανίζονται με διαφορετική συχνότητα μεταξύ μίας φοράς ανά 2 ημέρες και μέχρι 8 κρίσεις την ημέρα. Οι κρίσεις του πονοκεφάλου πρακτικά δεν αλλάζουν ποτέ την πλευρά.

Ο χαρακτήρας του πονοκεφάλου περιγράφεται ως ανυπόφορα δυνατός, ακάθεκτος, διαπεραστικός και μερικές φορές ως καυστικός. Ο κύριος πόνος τις περισσότερες φορές είναι αισθητός γύρο από το μάτι ή πίσω από το μάτι. Μερικοί ασθενείς έχουν την εντύπωση, ότι ο πόνος προέρχεται από την σπονδυλική στήλη στην περιοχή του αυχένα. Ο πόνος μπορεί επίσης να ακτινοβολεί προς την άνω σιαγόνα.

Ο πόνος στην αθροιστική κεφαλαλγία χαρακτηριστικά εντοπίζεται πάντα στην ίδια πλευρά του κεφαλιού, συνήθως πίσω από το μάτι και τον κρόταφο, αλλά μπορεί να επεκτείνεται προς το μέτωπο, το μάγουλο ή τον αυχένα. Συχνά μπορεί να συνοδεύεται από δάκρυα που τρέχουν από το μάτι μόνο στην πλευρά του πόνου, βούλωμα ή καταρροή στο ρουθούνι από την πλευρά του πόνου ή και κοκκίνισμα του ματιού ή πτώση του βλεφάρου από την ίδια πάντα πλευρά. 

• η κλινική εικόνα της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι χαρακτηριστική Αιφνίδιας έναρξης, πολύ δυνατός πονοκέφαλος, που εντοπίζεται γύρω από το ένα μάτι και ακτινοβολεί προς το υπόλοιπο κεφάλι, τον αυχένα και καμιά φορά και τον ώμο 

• το μάτι είναι κόκκινο, δακρύζει και καμία φορά πρήζεται ή πέφτει το βλέφαρο. Η μύτη ή είναι βουλωμένη, ή έχει καταρροή (τρέχει) στο ρουθούνι που είναι δίπλα στο πάσχον μάτι 

• ο πόνος της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι ανυπόφορος, οι ασθενείς τον περιγράφουν σαν «ένα καυτό σίδερο να μπαίνει στο μάτι». Ο πάσχων είναι ανήσυχος και (σε αντίθεση με την ημικρανία) δεν ξαπλώνει για να του περάσει ο πόνος αλλά μπορεί να κάνει βόλτες ή να κάτσει σε μια καρέκλα και να κουνιέται μπρος-πίσω 

• κάποιες φορές συνυπάρχει ναυτία και φωτοφοβία (ενόχληση από το φως) 

• ο πόνος όπως αρχίζει, έτσι και τελειώνει : απότομα και χωρίς να αφήνει κάποιο σύμπτωμα. 

Ποια η διάγνωση

Για τη διάγνωση απαιτείται τουλάχιστον ένα από αυτά τα συμπτώματα στην πλευρά στην οποία προέρχεται ο πόνος. Επί πλέον όμως πολλοί ασθενείς παραπονιούνται επίσης για τυπικά συμπτώματα ημικρανίας όπως ναυτία, ευαισθησία στο φως και τον θόρυβο.

Τα λεγόμενα συνοδευτικά συμπτώματα είναι χαρακτηριστικά για την ομάδα των ονομαστών τρίδυμο-αυτόνομων πονοκέφαλων. Αυτή είναι μία ταξινομημένη ομάδα μέσα στη διεθνή ταξινόμηση πονοκεφάλων. Σε αυτή την ομάδα υπάρχουν και άλλα άκρως σπάνια σύνδρομα πονοκεφάλου όπως οι παροξυσμικές ημικρανίες ή το σύνδρομο „SUNCT“. Αυτά τα σπάνια σύνδρομα πονοκεφάλου χαρακτηρίζονται από κρίσεις μικρότερης διάρκειας, οι οποίες όμως εμφανίζονται συχνότερα. Επίσης δεν ανταποκρίνονται στην κλασική θεραπεία της αθροιστικής κεφαλαλγίας.

Κάποιες φορές η αθροιστική κεφαλαλγία συγχέεται με μία πάθηση του οφθαλμού ή με μία ιγμορίτιδα. Επίσης, πολύ σπάνια όγκοι του εγκεφάλου, π.χ. της υπόφυσης, μπορούν να προκαλέσουν κρίσεις πονοκεφάλου παρόμοιες με αυτές της αθροιστικής κεφαλαλγίας. Για να αποκλειστεί μια σωματική αιτία της αθροιστικής κεφαλαλγίας κατά κανόνα πρέπει να διεξαχθεί μια μαγνητική ή εναλλακτικά μία αξονική τομογραφία. Εάν αυτές οι εξετάσεις είναι κανονικές, δεν είναι απαραίτητες άλλες συμπληρωματικές εξετάσεις.

Ποια είναι η αιτία της αθροιστικής κεφαλαλγίας;

Μέχρι σήμερα η επιστήμη δεν έχει καταφέρει να αποδείξει κάποια αιτία για την αθροιστική κεφαλαλγία. Υπάρχουν ενδείξεις, ότι ένα συγκεκριμένο κομμάτι του εγκεφάλου, ο υποθάλαμος, παίζει σπουδαίο ρόλο στην δημιουργία της αθροιστικής κεφαλαλγίας. Ο υποθάλαμος θεωρείται ως το ’’εσωτερικό ρολόι’’ του ανθρώπινου σώματος και είναι πιθανών υπεύθυνος για τον χρονικό ρυθμό των κρίσεων και την εποχική συσσώρευση των επεισοδίων. Συγχρόνως διεγείρονται συγκεκριμένοι άξονες πόνου του τρίδυμου νεύρου και του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Το τρίδυμο νεύρο είναι υπεύθυνο για την αίσθηση του κρανίου και του προσώπου

Πως εξελίσσεται η αθροιστική κεφαλαλγία;

Η αθροιστική κεφαλαλγία εξελίσσεται στην πλειονότητα των ασθενών επεισοδιακά με τα επεισόδια να διαρκούν εβδομάδες ή μήνες. Σπάνια η αθροιστική κεφαλαλγία εξελίσσεται σε χρόνια μορφή. Όταν ένα επεισόδιο αθροιστικής κεφαλαλγίας διαρκεί πάνω από ένα χρόνο ή διακόπτεται μόνο για λιγότερο από έναν μήνα, τότε θεωρείται ως χρόνια αθροιστική κεφαλαλγία. Πρωτεύων χρόνιες μορφές παρουσιάζονται στο 10% των ασθενών, δευτερεύων χρόνιες μορφές, εξελισσόμενες από την επεισοδιακή μορφή της αθροιστικής κεφαλαλγίας, παρουσιάζονται σε περίπου 5% των ασθενών.

Ποια η θεραπεία

H αθροιστική κεφαλαλγία είναι μία πρωτοπαθής ασθένεια πονοκεφάλου, η οποία με τα σημερινά μέσα της ιατρικής δεν μπορεί ακόμα να θεραπευτεί. Η ένταση και η συχνότητα των κρίσεων μπορούν όμως να ελαττωθούν αρκετά με μια συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή. Όπως στις περισσότερες ασθένειες πονοκεφάλου μπορεί κανείς να διακρίνει μεταξύ της οξείας και της προληπτικής θεραπείας.

Για την θεραπεία μίας οξείας κρίσης αθροιστικής κεφαλαλγίας τα απλά παυσίπονα που κατανέμονται ελεύθερα δεν είναι κατάλληλα. Πολλοί ασθενείς ανταποκρίνονται στην οξεία κρίση με βαθιές εισπνοές καθαρού οξυγόνου. Αυτή η θεραπεία δεν έχει παρενέργειες και μπορεί να πραγματοποιηθεί και στο σπίτι. Παράλληλα με το οξυγόνο, μπορούν να καταχωρηθούν για τη θεραπεία των οξέων κρίσεων επίσης φαρμακευτικές ουσίες ταχείας δράσης από την κατηγορία των Τριπτάνων ή Λιδοκαϊνη (ένα τοπικό αναισθητικό) ως ρινικό σπρέι.

Η οξυγονοθεραπεία θεωρείται συχνά ως η κύρια θεραπεία για την αθροιστική κεφαλαλγία. Το οξυγόνο μειώνει τη ροή του αίματος προς την πληγείσα περιοχή του εγκεφάλου. Σε άτομα ηλικίας κάτω των 50 χρόνια, η θεραπεία με οξυγόνο είναι η πιο αποτελεσματική θεραπεία για την αθροιστική κεφαλαλγία.

Κατά κανόνα η προληπτική θεραπεία έχει την μεγαλύτερη θεραπευτική συνέπεια, διότι μόνο έτσι μπορεί να αποφευχθεί σε μεγάλο βαθμό το ξέσπασμα των υπερβολικά δυνατών κρίσεων κεφαλαλγίας. Εδώ χρησιμοποιούνται φάρμακα από διάφορες κατηγορίες δραστικών ουσιών, των οποίων ο μηχανισμός δράσης τους μέχρι σήμερα δεν έχει κατανοηθεί ακόμα. Επειδή η ασθένεια αυτή είναι πολύ σπάνια, θα πρέπει η προληπτική θεραπεία να πραγματοποιηθεί από έναν αντίστοιχα έμπειρο νευρολόγο. Η επιλογή της σωστής δραστικής ουσίας για την πρόληψη της αθροιστικής κεφαλαλγίας εξαρτάται από την κλινική της εξέλιξη και από την πιθανή ταυτόχρονη παρουσία άλλων νόσων. Δραστικές ουσίες οι οποίες χρησιμοποιούνται συχνά για την πρόληψη της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι η Βεραπαμίλη, η Τοπιραμάτη και το Λίθιο. Η δράση των φαρμάκων αυτόν αναμένεται να αρχίσει μετά από 1-2 εβδομάδες. Μέχρι να αρχίσει η δράση των προαναφερόμενων ουσιών, μπορούν να χορηγηθούν για μικρό χρονικό διάστημα, σαν συμπληρωματική θεραπεία, υψηλές δόσεις Κορτιζόνης. Επίσης οι ουσίες αυτές μπορούν να συνδυασθούν μεταξύ τους. Η διάρκεια της προληπτικής θεραπείας εξαρτάται από την διάρκεια των επεισοδίων της αθροιστικής κεφαλαλγίας. Σαν εναλλακτική λύση ως προς τη λήψη χαπιών, μπορούν να πραγματοποιηθούν και επαναλαμβανόμενα τοπικά μπλοκαρίσματα του μείζονος και ελάσσονος ινιακού νεύρου μέσω τοπικής αναισθησίας και μέσω ενός παρασκευάσματος κορτιζόνης.

Μόνο μετά την αποτυχία της φαρμακευτικής αγωγής μπορούν επίσης να εφαρμοστούν, σε επιλεγμένους ασθενείς με βαριές χρόνιες μορφές αθροιστικής κεφαλαλγίας, χειρουργικές επεμβάσεις. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει καμία καθιερωμένη μέθοδος χειρουργικής επέμβασης, με την οποία οι πονοκέφαλοι αυτοί μπορούν να θεραπευτούν μακροχρόνια. Σαν νέα, πρωτοποριακή χειρουργική μέθοδος εξετάζετε η ηλεκτρική διέγερση του μείζονος ινιακού νεύρου, η οποία αυτή την περίοδο ελέγχεται για την αποτελεσματικότητά της σε κλινικές μελέτες. Η ένδειξη για μια χειρουργική παρέμβαση πρέπει πάντα να εξετάζεται με μεγάλη ακρίβεια από τον γιατρό και τον ασθενή και να ελέγχεται από έναν εξειδικευμένο γιατρό, ειδικό για την θεραπεία της αθροιστικής κεφαλαλγίας.

Προφύλαξη από αθροιστική κεφαλαλγία

Για να προλάβετε την εμφάνιση της κρίσης πρέπει : 

• Διατηρήστε ένα κανονικό ύπνο

• να φροντίσετε τα ωράρια ύπνου να είναι τακτικά και να μην αλλάζουν μέρα με τη μέρα 

• Αποφύγετε το κάπνισμα

• Αποφύγετε το αλκοόλ, ναρκωτικά αναλγητικά, λαμπερό φως του ήλιου και το άγχος

• να αποφεύγετε τις οσμές ή πτητικές ουσίες πχ βενζίνη, διαλυτικά, λαδομπογιές 

• Εκτελέστε μέτρια άσκηση

• να μην ανεβαίνετε σε μεγάλο υψόμετρο, όπου υπάρχει χαμηλή συγκέντρωση σε οξυγόνο

• Πρακτικές τεχνικές χαλάρωσης

• να αποφεύγετε τα νιτρώδη (υπάρχουν σε φάρμακα όπως η νιτρογλυκερίνη για την καρδιά, αλλά και σε καπνιστά φαγητά)

• Πάρτε τα φάρμακά σας, όπως υποδεικνύεται από έναν ιατρό.