Η Μεσόγειος τρώει τα ψάρια της. Οι τέσσερις απειλές για εξαφάνιση των ειδών.

Σε «νεκρά θάλασσα» για τα αλιεύματά της τείνει να μετατραπεί η Μεσόγειος, καθώς η υπεραλίευση και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν οδηγήσει σε δραματική μείωση των πληθυσμών των ειδών σε θάλασσα και στεριά, «η βιοποικιλότητα κινδυνεύει παγκοσμίως». Ο κορυφαίος Γάλλος βιολόγος, Ζιλ Μπεφ, λέει στην «Κ» ότι κατά τα τελευταία χρόνια εξοντώθηκε το 83% των ψαριών της Μεσογείου.

Μερικές φορές είναι δύσκολο να διακρίνουμε το γεγονός ότι η φύση είναι σημαντική. Μένουμε σε πόλεις, ένα περιβάλλον που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι άνθρωποι για τους ανθρώπους και για επιλεγμένα ζώα και φυτά. Στις πόλεις είναι εύκολο να ξεχάσεις ότι η βιοποικιλότητα είναι η αιτία που είμαστε ικανοί να ζούμε τόσο καλά πάνω στη Γη και να χάσεις την αίσθηση ότι είμαστε μέρος της φύσης και εξαρτημένοι από αυτή. Ο διακεκριμένος Γάλλος βιολόγος Zιλ Μπεφ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πιερ και Μαρί Κιουρί του Παρισιού και στο Collège de France, ήρθε μέχρι την Αθήνα για να μας το υπενθυμίσει.

Με αφορμή την εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν το Collège de France, η Γαλλική Πρεσβεία στην Ελλάδα και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος την Πέμπτη 5 Φεβρουαρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ο δρ Μπεφ, πρόεδρος επίσης του γαλλικού Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Παρίσι, μίλησε στην «Κ» για τον σημαντικό ρόλο της βιοποικιλότητας στη διατήρηση της ευημερίας του ανθρώπινου είδους.

– Πώς θα ήταν οι πόλεις μας χωρίς τη βιοποικιλότητα;

– Θα ήταν ανόητο να φανταστεί κανείς την πόλη χωρίς τη βιοποικιλότητα. Εξυπακούεται ότι είναι παρούσα και στις πόλεις, όχι βέβαια με την ίδια ένταση όπως σε ένα τροπικό δάσος βροχής ή στον ωκεανό. Tον περασμένο μήνα ήμουν στο Χονγκ Κονγκ και συζητώντας με πολίτες διαπίστωσα ότι ανησυχούν όλο και λιγότερο για θέματα που αφορούν τη φύση ή τη μείωση της βιοποικιλότητας, και αυτό γιατί περιτριγυρίζονται από τσιμέντο και δρόμους, ενώ επισκέπτονται σπάνια την εξοχή ή τις ακτές. Τα τελευταία 50 χρόνια όμως η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει ένα πραγματικό πρόβλημα, όχι τόσο εξαφάνισης, αλλά δραματικής μείωσης των πληθυσμών των ειδών. Tα τελευταία χρόνια έχουμε εξοντώσει το 83% των ψαριών της Μεσογείου. Εάν συνεχίσουμε με αυτό τον ρυθμό θα καταλήξουμε βέβαια στην εξαφάνισή τους.

– Ποιες είναι οι κύριες απειλές για τη βιοποικιλότητα;

– Τέσσερις είναι οι μεγαλύτερες απειλές με πρώτη την κοινωνική ρύπανση, όπως τα μικρά σωματίδια πλαστικού, τα χημικά προϊόντα, τα παρασιτοκτόνα και πολλές άλλες πηγές ρύπανσης που απορρέουν από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Η δεύτερη απειλή είναι οι υπερεξαγωγές, με αντιπροσωπευτικά παραδείγματα την υπεραλίευση στη θάλασσα και την υπερυλοτόμηση στα τροπικά δάση βροχής. Η τρίτη απειλή είναι η εισβολή ξενικών ειδών. Πλήθος επιστημονικών μελετών αποδεικνύουν ότι η είσοδος ειδών που προέρχονται από άλλα σημεία του κόσμου σε ένα οικοσύστημα όπου δεν ζουν οι θηρευτές τους, μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για την εγγενή βιοποικιλότητα. Η τέταρτη απειλή είναι η κλιματική αλλαγή, η οποία επιδεινώνει το πρόβλημα της μείωσης της βιοποικιλότητας.

– Ποιες πτυχές της καθημερινότητάς μας συνδέονται άμεσα με τη βιοποικιλότητα;
– Από την κατανάλωση φρούτων μέχρι τη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος, όλα έχουν σχέση με τη βιοποικιλότητα. Το ανθρώπινο σώμα έχει μέσα του δέκα φορές περισσότερα βακτήρια από ό,τι ανθρώπινα κύτταρα. Ο άνθρωπος είναι κομμάτι της βιοποικιλότητας.

Η βιοποικιλότητα συνδέεται επίσης άμεσα με την οικονομία, αφού το 40% αυτής στηρίζεται στους ζωντανούς οργανισμούς. Η φύση αποτελεί επίσης έμπνευση. Πώς θα εφεύρεις ένα νέο αεροπλάνο, ένα νέο ραντάρ ή ένα νέο σόναρ υποβρυχίων, χωρίς νυχτερίδες ή δελφίνια; Εμείς είμαστε η βιοποικιλότητα και δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτή. Οσο περισσότερο την καταστρέφουμε, με όλο και περισσότερα προβλήματα θα ερχόμαστε αντιμέτωποι, συμπεριλαμβανομένων και των προβλημάτων που έχετε στην Ελλάδα, όπως η ανεργία. Οι Ελληνες χρειάζεστε τη βιοποικιλότητα, ίσως περισσότερο και από άλλες χώρες.

– Υπάρχει η εντύπωση ότι ακόμα και εάν εξαφανιστούν κάποια είδη θα εμφανιστούν άλλα στη θέση τους. Κατά πόσο αληθεύει αυτή η πεποίθηση;

– Πράγματι, το ακούς συχνά αυτό. Είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι από την αρχή του πολιτισμού και για εκατοντάδες χρόνια κατάφεραν να αυξήσουν τον αριθμό των ειδών του πλανήτη, με την κορύφωση αυτής της αύξησης να παρατηρείται πριν από περίπου δύο αιώνες. Υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να βρισκόμαστε σε μία κατάσταση κατά την οποία θα κάνουν την εμφάνισή τους όλο και περισσότερα είδη. Το πρόβλημα όμως είναι ότι καταστρέφουμε τα οικοσυστήματα. Τα είδη προσπαθούν να κάνουν την εμφάνισή τους, αλλά εμείς από την άλλη επιταχύνουμε την καταστροφή των οικοσυστημάτων, με αποτέλεσμα σήμερα να εξαφανίζονται περισσότερα είδη από αυτά που εμφανίζονται. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι σήμερα, εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, τα είδη εξαφανίζονται με 300 φορές πιο γρήγορο ρυθμό από ό,τι στο παρελθόν. Και εάν συνεχίζουμε να καταστρέφουμε τα είδη με τον σημερινό ρυθμό, μέχρι το τέλος του αιώνα, θα έχουμε εξολοθρεύσει το 6% των ειδών του πλανήτη.

– Πρόσφατες έρευνες, συμπεριλαμβανομένης μιας στο επιστημονικό περιοδικό Science τον περασμένο Δεκέμβριο, περιγράφουν μία ανάκαμψη των πληθυσμών των μεγάλων θηλαστικών στην Ευρώπη. Δεν αποτελεί αυτό ένα θετικό σημάδι;

– Πράγματι, συντηρώντας εθνικούς δρυμούς και καταφύγια άγριων ζώων και ανασυντάσσοντας τα οικοσυστήματα, επιτρέψαμε σε αυτά τα είδη να επανακτήσουν τους πληθυσμούς τους. Το πρόβλημα όμως είναι ότι ενδιαφερόμαστε μόνο για τα εμβληματικά είδη: τα πουλιά, τα θηλαστικά, τα ψάρια και τα ερπετά. Εχουμε ξεχάσει εντελώς τα έντομα, τα σκουλήκια, ακόμα και τα βακτήρια που ζουν μέσα μας. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να μιλάμε για βιοποικιλότητα αναφερόμενοι μόνο σε σπονδυλωτά ζώα και πεταλούδες, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και αυτά τα μικρότερα είδη. Οι πολιτικοί λένε ότι δεν έχουν αρκετά χρήματα για να προστατεύσουν όλα τα είδη, και πράγματι στην Ελλάδα, όπως και στη Γαλλία, πρώτο μέλημά τους είναι να προσφέρουν εργασία στους νέους. Αλλά για να διατηρηθεί αυτή η απασχόληση και η αρμονία μεταξύ των κατοίκων των πόλεων και της φύσης, πρέπει να λάβουμε υπόψη τη βιοποικιλότητα. Και δεν είναι ζήτημα ενός οικολογικού κόμματος, της δεξιάς ή της αριστεράς. Με έχουν κατηγορήσει ότι προσπαθώ να σώσω τον πλανήτη. Και τους απαντώ πως όχι, θέλω να σώσω την ευημερία του ανθρώπινου είδους πάνω σε αυτόν τον πλανήτη. Αυτό είναι κάτι πολύ διαφορετικό.

Η κλιματική αλλαγή και η Μεσόγειος
– Τι απειλεί τη βιοποικιλότητα της Μεσογείου σήμερα;

– Οι σημαντικότερες απειλές είναι η υπεραλίευση και η εισβολή ειδών από την Ερυθρά Θάλασσα. Από την αρχή της διάνοιξης της Διώρυγας του Σουέζ, έχουμε επίσημα καταγράψει πάνω από 400 είδη που έχουν μεταναστεύσει από την Ερυθρά στη Μεσόγειο Θάλασσα. Στη Βόρεια Αίγυπτο ή στον Λίβανο αλιεύονται νέα είδη ψαριών και όχι αυτά που υπήρχαν στο παρελθόν στην περιοχή. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, υπάρχει το τελευταίο νησί στη Μεσόγειο που μπορεί κανείς να βρει τη μεσογειακή Φώκια, η οποία βέβαια για να διασωθεί χρειάστηκε να παρθούν αυστηρά μέτρα. Εάν όμως η Ελλάδα καταστρέψει αυτές τις περιοχές, η φώκια θα εξαφανιστεί, όπως συνέβη για παράδειγμα στην Κίνα με το δελφίνι του γλυκού νερού. Το τελευταίο τέτοιο δελφίνι παρατηρήθηκε το 2007, και εδώ και 10 χρόνια θεωρείται εξαφανισμένο. Στη Μεσόγειο τίθεται επίσης το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Σήμερα στη Βρετάνη, τη Σκωτία και την Αγγλία, εμφανίζονται μέρα με τη μέρα όλο και περισσότερα νέα είδη, που μετανάστευσαν στον βορρά από την Αφρική. Στην περίπτωση της Μεσογείου όμως δεν υπάρχει η δυνατότητα μετακίνησης προς τον βορρά, γιατί τα ψάρια δεν θα καταφέρουν να βρουν την έξοδο διαφυγής. Πώς είναι δυνατόν να περιμένουμε να γνωρίζουν ότι για να κατευθυνθούν βόρεια πρέπει να περάσουν από το Στενό του Γιβραλτάρ; Ετσι όλα τα ψάρια της Μεσογείου συνωστίζονται στη θάλασσα κάτω από τα Πυρηναία Oρη, διότι στην ανατολική Μεσόγειο η θερμοκρασία, αλλά και η αλατότητα του νερού, έχει αυξηθεί πολύ. Επίσης, η ανατολική Μεσόγειος επιβαρύνεται περισσότερο από τη ρύπανση και την οξύτητα της θάλασσας από ό,τι η δυτική Μεσόγειος. Η κλιματική αλλαγή θα κάνει πολύ πιο δύσκολα τα πράγματα για την Ελλάδα, την Τουρκία, και τις άλλες περιοχές της αν. Μεσογείου.

"Κ"