Κάτι δεν πάει καλά στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Οσοι Ελληνες έχουν ζήσει ή εργαστεί στο εξωτερικό το παρατηρούν, αλλά η τελευταία αξιολόγηση δεκαπεντάχρονων μαθητών από τον ΟΟΣΑ (PISA) το επιβεβαιώνει ακλόνητα.

Οπως κάθε κατάταξη που βρίσκει τη χώρα μας χαμηλά, η PISA δέχεται κριτική και αμφισβήτηση – για πολιτικούς ή συναισθηματικούς λόγους. Τελικά είναι σημαντικό θέμα η χαμηλή μας επίδοση στην PISA; Είμαστε τόσο χειρότεροι από συγκρίσιμες χώρες και γιατί; Τι σημαίνει αυτό για το μέλλον της χώρας;

Για αρχή τα δεδομένα: στα μαθηματικά τα Ελληνόπουλα έπιασαν 430 μονάδες κατά μ.ό. Ξεπερνάμε μόλις 2 μονάδες την (κάποτε πολύ φτωχότερη) Ρουμανία, ολόκληρες 43 μονάδες κάτω από την Ισπανία και την Ουγγαρία, 42 από την Πορτογαλία. Ακόμα πιο ψηλά, Τσεχία 487 μονάδες, Ελβετία 508, Εσθονία 510. Ας μη συζητάμε την Ανατολική Ασία (Ιαπωνία 536, Ν. Κορέα 527!).

Στατιστικά μιλώντας, είμαστε σημαντικά κάτω από σχεδόν κάθε χώρα στην ΕΕ, 10% κάτω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ.

Στην ανάγνωση/κατανόηση κειμένου, οι επιδόσεις των περισσότερων χωρών είναι παρόμοιες με τα μαθηματικά (και παρόμοια αβυσσαλέες για εμάς), που δείχνει ότι οι εξετάσεις της PISA μετράνε γενικότερο ανθρώπινο κεφάλαιο, όχι κάποιες στρυφνές άχρηστες γνώσεις.

Τέτοιο χάσμα ικανοτήτων, ορατό με γυμνό μάτι, θα ‘πρεπε να μας τρομάζει. Αν συγκρίνουμε με άλλα ανθρώπινα χαρακτηριστικά και επιδόσεις, φανταστείτε οι Ελληνες να ήταν κατά μέσο όρο κάπου 18 εκατοστά πιο κοντοί από τους Ισπανούς και τριάντα… κάτι εκατοστά πιο κοντοί από τους Εσθονούς! Φανταστείτε να κάναμε 2-3» περισσότερο στα 100 μ. στίβου, αν οι άλλοι έκαναν ακριβώς 10! Δεν θα ψάχναμε να δούμε τι στο καλό φταίει στη διατροφή και άσκηση των νέων μας;

Μάλιστα οι επιδόσεις μας διαφέρουν στα άκρα παραπάνω από ό,τι στον μέσο (επειδή η κατανομή μοιάζει γκαουσιανή, όπως πολλές κατανομές ανθρώπινων χαρακτηριστικών), που σημαίνει μεγάλη έλλειψη διανοιών και περίσσευμα διανοητικά αδυνάμων. Αν ορίζουμε «υπερικανά διεθνώς» τα παιδιά που καταφέρνουν μαθηματικό επίπεδο 5 και άνω, μόλις το 2% των μαθητών μας κατατάσσεται ως υπερικανό. Οι Ισπανοί έχουν 3 φορές υψηλότερο ποσοστό, ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ είναι 4,5 φορές πάνω και οι Εσθονοί έχουν σοκαριστικά 6,5 φορές υψηλότερο ποσοστό!

Τι επιπτώσεις έχει τέτοια έλλειψη ικανών νέων για μια χώρα; Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η Ελλάδα έχει κακή εκπαίδευση επειδή είναι σχετικά φτωχή. Αν όμως πλουτίσουμε (πώς άραγε;), το πρόβλημα θα λυθεί μόνο του! Δυστυχώς αυτό δύσκολα ισχύει. Δείτε τις επιδόσεις του 2009, εποχή παχιών αγελάδων για την Ελλάδα, όταν μόνο κάποιοι τρελοί κρούαμε τον κώδωνα μελλοντικών κινδύνων. Η Ελλάδα ήταν 15% πιο πλούσια (ΑΕΠ κ.κ. σε ΜΑΔ) από την Τσεχία, 49% από την Εσθονία και λίγο πάνω από τη Νότια Κορέα. Αυτές οι χώρες όμως είχαν στην PISA 2009 αντιστοίχως 6%, 10% και 17% καλύτερες μαθηματικές επιδόσεις από εμάς! Εκτοτε συνέβη πρακτικά η επανόρθωση μιας αδικίας: χώρες που είχαν ποιοτικό ανθρώπινο δυναμικό αλλά για τυχαίους λόγους ήταν φτωχότερες της Ελλάδας βρήκαν τελικά τη θέση που άξιζαν. Σήμερα η Κορέα, έπειτα από δεκαετίες εντυπωσιακής ανάπτυξης, μας ξεπερνά οικονομικά 52%, η Εσθονία 37% και η Τσεχία 40%. Σίγουρα τυχαίο ότι η δευτεραθλήτρια κόσμου στην PISA 2009, Κορέα, έγινε η ταχύτερη οικονομία στον ανεπτυγμένο κόσμο.

Γενικά ισχύει, όποιοι πάνε καλά σε μετρήσεις όπως η PISA βλέπουν διαπιστωμένα ισχυρότερη ανάπτυξη. Οι Hanushek & Woessmanβρίσκουν ότι διαφορά επιδόσεων όση περίπου αυτή Ελλάδας – Εσθονίας ευθυνόταν για δύο μονάδες υψηλότερη ανάπτυξη ετησίως από το 1960 έως το 2000, διορθώνοντας για αρχικό εισόδημα και διάρκεια εκπαίδευσης. Η διαφορά εκπαιδευτικής ποιότητας και μόνο δηλαδή, όπως μετράται στην PISA, φέρνει εντός δύο γενεών 2,2 φορές υψηλότερο ατομικό εισόδημα!

Παρέα με τη Μογγολία

Είναι πραγματικά καταθλιπτικό ότι το σημερινό έλλειμμα ανθρώπινου κεφαλαίου στην Ελλάδα προοικονομεί ζοφερή μοίρα για τα επόμενα 15-20 χρόνια. Αυτά τα παιδιά δεν θα ξαναπάνε σχολείο, η πορεία τους ήδη προδιαγράφεται. Η Ελλάδα αξίζει να παραμείνει η φτωχότερη οικονομία στην παλιά ΕΕ. Αν δεν έρθουν χρήματα ουρανοκατέβατα, το εισόδημα των Ελλήνων το 2040 θα κάνει παρέα με της Μογγολίας!

Τι φταίει; Υπάρχουν διαφορές εντός Ελλάδας; Μετράει μήπως το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο; Φυσικά. Αλλά και πάλι, τα παιδιά του πλουσιότερου 10% στην Ελλάδα τα πήγαν όπως το φτωχότερο 10% στο Μακάο, χειρότερα από τον μέσο Κορεάτη! Σε συνδυασμό με τις ανώτερες επιδόσεις των ιδιωτικών σχολείων, προκύπτουν φλέγοντα ερωτήματα για το υπουργείο Παιδείας.

Πρώτον, «δάσκαλε, τι δίδασκες;». Γίνεται οι μαθητές να διδαχτούν εκεί που αδυνατούν οι διδάσκοντες; Θα τα πήγαιναν καλύτερα σε αυτές τις εξετάσεις ή άλλες προσαρμοσμένες στο επίπεδό τους;

Δυστυχώς δύσκολα μαντεύουμε τις επιδόσεις των δασκάλων, γιατί βασικά δεν προσλαμβάνονται με βάση αυτές. Επί δεκαετίες εφαρμοζόταν η απαράδεκτη επετηρίδα, αλλά και πρόσφατα έχουμε συστήματα που μοριοδοτούν μεταπτυχιακά ασχέτως αντικειμένου/δυσκολίας ή θεωρούν 10 χρόνια προϋπηρεσίας αντίστοιχα του να έχεις διδακτορικό, δύο μεταπτυχιακά και δύο πτυχία με άριστα! Τελικά κάνουμε σωστές προσλήψεις ανθρώπων που πρέπει να διδάσκουν αλλά και να εμπνέουν τα παιδιά μας;

Το δεύτερο, μακροχρόνιο ερώτημα αφορά το εκπαιδευτικό μοντέλο συνολικά. Ως πότε θα πληρώνουν τα παιδιά την αβάσταχτη υποκρισία της «δωρεάν παιδείας»; Γιατί τα βασανίζουμε με ατελείωτες ώρες σε σχολείο που ίσως δεν προσφέρει πολλά και φροντιστήρια που σίγουρα κοστίζουν πολλά;

Ας διαλέξουμε όποια λύση μάς ταιριάζει, δημόσια παιδεία ή ιδιωτική, αλλά τα σχολεία μας πρέπει να γίνουν ευρωπαϊκά: 5-6 ώρες σοβαρό μάθημα την ημέρα, από εξονυχιστικά επιλεγμένους δασκάλους, χωρίς φροντιστήρια (ελληνική πρωτοτυπία) και διπλασιασμό της διδασκαλίας. Τέρμα στον μαξιμαλισμό και την υποκρισία, λίγες ώρες και παραγωγικές είναι το ευρωπαϊκό μοντέλο γενικότερα άλλωστε. Αλλη λύση δεν υπάρχει – εκτός βέβαια αν θεωρείτε λύση να είναι τα εισοδήματά μας βαλκανικά για πάντα.

Ο Σωτήρης Γεωργανάς είναι αν. καθηγητής Οικονομικών στο City University