Στόχος η κατάρτιση μίας πλήρους εικόνας για την περίοδο του μεσαιωνικού ελληνισμού στη Στερεά Ελλάδα, προβάλλοντας το νευραλγικό ρόλο του Ν. Φωκίδας κατά τη συγκεκριμένη περίοδο»
-Το θέμα έρχεται σήμερα προς συζήτηση στο δημοτικό συμβούλιο μετά την επιστολή που απέστειλε Dr. Aπόστολος Σαρρής από το Εργαστήριο Γεωφυσικής - Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης & Αρχαιοπεριβάλλοντος Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών - Ίδρυμα Τεχνολογίας & Έρ
«Την κατάρτιση μίας πλήρους εικόνας για την περίοδο του μεσαιωνικού ελληνισμού στη Στερεά Ελλάδα, προβάλλοντας το νευραλγικό ρόλο του Ν. Φωκίδας κατά τη συγκεκριμένη περίοδο» έχει ως στόχο η ερευνητική προσπάθεια που θέλουν από κοινού να διεξάγουν στις νησίδες του κόλπου Ιτέας Γαλαξειδίου το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών- Εργαστήριο Γεωφυσικής & Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Φωκίδας και την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων.
Για το ζήτημα αυτό ο ο Dr. Aπόστολος Σαρρής από το Εργαστήριο Γεωφυσικής - Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης & Αρχαιοπεριβάλλοντος Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών - Ίδρυμα Τεχνολογίας & Έρευνας πρόσφατα απέστειλε επιστολή προς το Δήμαρχο Δελφών κ. Παναγιωτόπουλο ζητώντας του την αρωγή και την ηθική συμπαράσταση του Δήμου ώστε το πρόγραμμα να μπορέσει να υλοποιηθεί μέσω της ένταξής του σε κάποιο σχετικό πρόγραμμα ΕΣΠΑ.
Το θέμα φέρνει προς συζήτηση στο σημερινό δημοτικό συμβούλιο η δημοτική αρχή
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στην επιστολή του ο καθηγητής : «το συγκεκριμένο πρόγραμμα «σε συνδυασμό με την παρουσία σημαντικών μνημείων όπως το Κάστρο της Άμφισσας, ο πρόσφατα αναστηλωμένος ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα στην Άμφισσα και οι διάσπαρτες ανεσκαμμένες παλαιοχριστιανικές βασιλικές έχει ως στόχο τη κατάρτιση μίας πλήρους εικόνας για την περίοδο του μεσαιωνικού ελληνισμού στη Στερεά Ελλάδα, προβάλλοντας το νευραλγικό ρόλο του Ν. Φωκίδας κατά τη συγκεκριμένη περίοδο.»
Ταυτόχρονα η γεωγραφική θέση των υπό εξέταση νησίδων ακριβώς απέναντι από την Φωκική ακτογραμμή αναδεικνύει την ύπαρξη ενός νέου αρχαιολογικού χώρου, που θα βοηθήσει στην αύξηση της επισκεψιμότητας και της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής Άμφισσας-Ιτέας-Γαλαξιδίου, δημιουργώντας ένα νέο μέτωπο προσέλευσης κοινού, πλέον των Δελφών.»
Μικροί νησιωτικοί τόποι στο περιθώριο του Δελφικού τοπίου: Οι νησίδες του κόλπου της Ιτέας και του Γαλαξιδίου
Η κεντρική οδική αρτηρία, που οδηγεί από την κάτω κοιλάδα του Σπερχειού προς τον Κρισσαίο κόλπο αποτελεί σήμερα τμήμα ενός ευρύτερου επαρχιακού δικτύου που ενώνει κυρίως τη δυτική Ελλάδα με την ανατολική Στερεά Ελλάδα και τη Θεσσαλία. Η χρήση του φαίνεται περιορισμένη, στην πραγματικότητα όμως αποτελεί κεντρικό κόμβο μεταφοράς αγαθών από και προς τη βορειοδυτική Πελοπόννησο. Η σύγχρονη αμαξιτή οδός έχει κατασκευαστεί στη θέση ενός από τους βασικότερους δρόμους της αρχαιότητας, ο οποίος είναι γνωστός στην επιστημονική έρευνα ως Great Isthmus Corridor Route (GICR) και αποτελούσε κύριο συνδετικό άξονα μεταξύ της Θεσσαλίας και της Πελοποννήσου από την Προϊστορική εποχή ως τις αρχές του 20ου αι. Ο GICR ήταν ουσιαστικά ένα ευρύτερο δίκτυο δρόμων μέσα στις μικρές κοιλάδες που σχηματίζονται ανάμεσα στις ογκώδεις οροσειρές και δεσπόζουν στο τοπίο της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Στην άμεση ή έμμεση περιφέρεια του ήκμασαν σημαντικοί αρχαίοι, μεσαιωνικοί και οθωμανικοί οικισμοί όπως το Κάλλιο, η Λιλαία, η Γραβιά, η Σουβάλα (Πολύδροσο) στο βόρειο τμήμα του ή η Άμφισσα και η Κίρρα (το επίνειο των Δελφών) στο νότιο τμήμα, των οποίων η διερεύνηση γινόταν συχνά στο περιθώριο της αρχαιολογικής έρευνας του αδιαμφισβήτητου θρησκευτικού κέντρου της περιοχής- των γειτονικών Δελφών.
Ο GICR συνδέεται με σημαντικά ιστορικά γεγονότα που επηρέασαν τη ζωή της ηπειρωτικής Ελλάδας από την ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο και εξής. Οι επιδρομές των Γότθων του 4ου αι., η κάθοδος των Σλάβων προς την Πελοπόννησο από τον 7ο αι. κ.ε., οι επάλληλες επιδρομές των Βουλγάρων (10ος αι.) και των Ούζων (1064) φαίνεται ότι διοχετεύονται μέσω του «Ισθμού», ο οποίος προσέφερε το πλεονέκτημα της αποφυγής των μεγαλύτερων αστικών και στρατιωτικών κέντρων των Θηβών και των Αθηνών, προσφέροντας μεγαλύτερες δυνατότητες ανεμπόδιστης διέλευσης των νομαδικών πληθυσμών.
ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Οι επάλληλες κάθοδοι πληθυσμών που συνήθως φαίνεται να έχουν εχθρικό χαρακτήρα απέναντι στο ντόπιο στοιχείο γνωρίζουν ένα φυσικό πέρας – τη θάλασσα. Ωστόσο, ακόμα και εντός της θάλασσας, υπάρχουν λωρίδες γης, οι βραχονησίδες του κόλπου της Ιτέας και του Γαλαξιδίου, οι οποίες ναι μεν επικοινωνούν με την ακτογραμμή, παράλληλα όμως δεν επιτρέπουν την άμεση προσβασιμότητα λόγω του υδάτινου στοιχείου που τις περιβάλλει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η απομόνωση των νησιών αποτελεί μέσο σωτηρίας του ντόπιου πληθυσμού. Η χρήση αυτών των βραχονησίδων ως καταφυγίων μας είναι γνωστή από ένα από τα πολυτιμότερα ιστορικά κείμενα της μεσαιωνικής και νεώτερης εποχής, το περίφημο «Χρονικό του Γαλαξειδίου» που συνετάχθη στα 1703 από τον Ιερομόναχο Ευθύμιο και περιλαμβάνει μια σύντομη χειρόγραφη περίληψη της ιστορίας του Γαλαξιδίου και της ευρύτερης περιοχής του από τον 10ο έως τον 17ο αι. Το πιο μεγάλο τμήμα του Χρονικού αφορά στις στρατιωτικές επιδρομές των ξένων λαών και στους τρόπους αντίστασης του ντόπιου στοιχείου που ποικίλει από τη δυναμική αντιπαράθεση ως τη διαφυγή προς τη σωτηρία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι νησίδες στον κόλπο της Ιτέας και του Γαλαξιδίου φαίνεται να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για τη συνέχεια της ζωής των οικισμών της ακτογραμμής. Από αυτούς τους οικισμούς το Χρονικό κάνει σαφή αναφορά μόνο στο Γαλαξίδι, ενώ μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι βραχονησίδες χρησιμοποιήθηκαν και από τους κατοίκους άλλων γειτονικών παράκτιων οικισμών όπως η Ιτέα και η Κίρρα.
Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ
Τα στοιχεία από το Χρονικό του Γαλαξειδίου σε συνδυασμό με την κεντρική ιδέα των ¨Νησιών Καταφυγίων¨ της Μινωικής περιόδου ώθησε τον Άγγλο αρχαιολόγο Sinclair Hood μετά από μία ερευνητική αυτοψία σε τρία νησιά του κόλπου του Γαλαξιδίου (Άγιος Γεώργιος, Παναγία, Αψίφια) να υποθέσει ότι τα νησιά χρησιμοποιήθηκαν ως καταφύγια για τους κατοίκους των παράκτιων οικισμών σε μία περίοδο
(Πρωτοβυζαντινή εποχή-Σκοτεινοί Αιώνες), όπου η ενδοχώρα βρίσκονταν υπό το καθεστώς απειλής. Μαζί με τα τρία νησιά του κόλπου του Γαλαξιδίου, θα πρέπει να συνυπολογιστούν και τα 2 μεγαλύτερα νησιά του κόλπου της Ιτέας, ο Άγιος Αθανάσιος και ο Άγιος Κωνσταντίνος, καθώς το τελευταίο κατονομάζεται με σαφήνεια από το Χρονικό ως τόπος καταφυγής των κατοίκων οι οποίοι φαίνεται να κατασκευάζουν την ομώνυμη εκκλησία. Ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι το κείμενο όταν αναφέρεται στις γειτονικές νησίδες, αναφέρεται τόσο σε αυτές του κόλπου του Γαλαξιδίου όσο και του κόλπου της Ιτέας. Συνεπώς ο αριθμός των “Νησιών Καταφυγίων” στον κόλπο της Ιτέας και του Γαλαξιδίου πρέπει να ανέλθει στα 5 (Παναγία, Άγιος Γεώργιος, Αψίφια, Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Κωνσταντίνος). Τα νησιά αυτά δεν έχουν διερευνηθεί με ένα συστηματικό τρόπο. Οι περισσότερες πληροφορίες είναι σποραδικές και προέρχονται από τις σύντομες επισκέψεις ξένων αρχαιολόγων (Lerat-Chamoux, Hood) συνήθως με σκοπό τον εντοπισμό προϊστορικών και κλασικών αρχαιοτήτων. Ουσιαστικά λοιπόν αυτοί οι χώροι που διαδραμάτισαν ένα σημαντικό και καίριο ρόλο για τη σωτηρία και την επανάκαμψη του μεσαιωνικού ελληνισμού κατά την περίοδο των σλαβικών επιδρομών, παραμένει άγνωστοι.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Hood παρατηρεί οχυρωματικά έργα που μπορούν να αναχθούν στην πρώιμη βυζαντινή περίοδο στις νησίδες της Παναγίας και των Αψιφιών. Διάσπαρτα ίχνη κατοικιών της ίδιας περιόδου εντοπίζονται απέναντι από τον παράκτιο οικισμό σε τρία από τα 5 νησιά (Παναγία, Άγιος Γεώργιος, Άγιος Κωνσταντίνος), ενώ για για τα άλλα δύο απαιτείται μεγαλύτερη διερεύνηση. Κοινή για όλες τις νησίδες είναι η ύπαρξη άφθονης κεραμεικής που χρονολογείται κατά κύριο λόγο στην υστερορωμαϊκή-πρωτοβυζαντινή περίοδο, ενώ χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη σκαμμένων κοιλοτήτων στους βράχους των νησιών, που χρησιμοποιήθηκαν ως δεξαμενές για τη περισυλλογή του νερού της βροχής. Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία ναϋδρίων σε δύο από αυτά τα νησιά στον Άγιο Γεώργιο (2 εκκλησίες) και στον Άγιο Κωνσταντίνο (1 εκκλησία), που χρειάζονται διερεύνηση.
Η προτεινόμενη χρήση αυτών των νησιών ως “Νησιών Καταφυγίων” θα μπορούσε να συμπληρωθεί από τα πορίσματα της νεώτερης έρευνας, σύμφωνα με την οποία κάποιες νησίδες του Κορινθιακού πιθανώς χρησιμοποιήθηκαν ως ενδιάμεσοι εμπορικοί ναύσταθμοι ήδη από τη Ρωμαΐκη εποχή, προκειμένου να διευκολυνθεί το παράκτιο εμπόριο του Κορινθιακού κόλπου χωρίς υποχρεωτικά να λειτουργούν πάντα ως καταφύγια για τους παράκτιους οικισμούς. Επίσης, πληροφορίες από ανάλογες παράκτιες βραχονησίδες σε άλλες περιοχές, όπως για παράδειγμα στη νησίδα Αλιμνιά, μεταξύ Ρόδου και Χάλκης στο ΝΑ Αιγαίο, υποδεικνύουν κι άλλες χρήσεις των βραχονησίδων αυτών, όπως αυτή της επισκευής εμπορικών ή πολεμικών πλοίων.
ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Η έρευνα των νησίδων στον κόλπο της Ιτέας και του Γαλαξιδίου έχει αυξημένη βαρύτητα καθώς αποτελεί μία από τις μοναδικές περιπτώσεις όπου η ορθότητα των γραπτών πηγών μπορεί να εξακριβωθεί με βάση τα αρχαιολογικά στοιχεία. Η συστηματική έρευνα των μεσαιωνικών καταλοίπων των νησίδων μέσα από τη σύμπραξη σύγχρονων μεθόδων αρχαιολογικής έρευνας (survey) και θετικών επιστημών (Γεωφυσική έρευνα-Δορυφορική τηλεπισκόπηση-Σχεδιασμό γεωγραφικών συστημάτων κλπ) μπορεί να προσφέρει για πρώτη φορά συγκροτημένα δεδομένα σχετικά με την κατανομή των υλικών καταλοίπων και συνεπώς των ανθρώπινων δραστηριοτήτων πάνω στα νησιά (οχύρωση/άμυνα, ναυτιλιακή/εμπορική δραστηριότητα, καλλιέργειες, συλλογή νερού, κατοίκηση, λατρεία) , τη διερεύνηση ύπαρξης κοινωνικών δομών πάνω στα νησιά καθώς και τη γεωγραφική τους σύνδεση με την ακτογραμμή.
Η αρχαιολογική μελέτη του χαρακτήρα και της λειτουργίας αυτών των νησίδων σε συνδυασμό με τη την ανάδειξη τους ως οργανωμένους χώρους με πινακίδες πληροφόρησης, επίγειες διαμορφώσεις και θαλάσσιες διαδρομές θα αναδείξει έναν νέο αρχαιολογικό χώρο που θα σταθεί δίπλα και θα συμπληρώσει την εικόνα μνημείων όπως ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα στην Άμφισσα, το Κάστρο της Άμφισσας, οι πολυάριθμες παλαιοχριστιανικές βασιλικές και οι βυζαντινοί ναοί αναδεικνύοντας τη νευραλγική
σημασία του Ν. Φωκίδας για το μεσαιωνικό ελληνισμό που αποτελεί την «γέφυρα» από την αρχαιότητα ως την σύγχρονη εποχή.
Η έρευνα θα είναι σημαντική τόσο για την τοπική ιστορία, αλλά και για τη συνολική αποτίμηση της μετακίνησης των πληθυσμών κατά τη μεσαιωνική περίοδο και μπορεί να αποτελέσει έναν πιλοτικό οδηγό για τη συστηματική μελέτη ανάλογων νησίδων σε όλο το πλάτος του βόρειου κορινθιακού κόλπου, εισάγοντας την έρευνα της «νησιωτικότητας» για πρώτη φορά στο γεωγραφικό χώρο της ηπειρωτικής Ελλάδας και αναδεικνύοντας τη χαμένη πλέον σημασία των νησίδων που επικοινωνούν με την ακτογραμμή.
Οι νησίδες που περιλαμβάνονται στην έρευνα
(από τα ΒΑ του κορινθιακού κόλπου προς τα ΒΔ)
Κόλπος Ιτέας: Νήσοι Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Κων/νος, Μολυσμένος
Κόλπος Γαλαξειδίου: Παναγία, Άγιος Δημήτριος, Άγιος Γεώργιος, Αψήφια
Στον οικισμό Γλυφάδα: Σύμπλεγμα νησιών με μεγαλύτερο τα Τριζόνια και τρία ακόμη, τον Αγ.Ιωάννη, το Πλανέμι και το Πρασούδι
Ενδεικτικές Δράσεις:
Αρχαιολογική έρευνα επιφανείας (survey) στις νησίδες
Αποτύπωση αρχιτεκτονικών καταλοίπων-δειγματοληψία κινητών ευρημάτων (κεραμική κι άλλα τέχνεργα)
Μελέτη υλικών τεκμηρίων-Τεκμηρίωση / Χρονολόγηση
Μελέτη ιστορικών πηγών-βιβλιογραφίας-περιηγητών και σύνδεση με υλικά τεκμήρια
Γεωφυσική έρευνα-Δορυφορική Τηλεπισκόπηση-Αποτύπωση
Σχεδιασμός συστήματος Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS)
Εισαγωγή στοιχείων της έρευνας στο σύστημα GIS και μελέτη της κατανομής αρχαιολογικού υλικού στο χώρο και ανά εποχές
Συλλογή υποβάθρων-χαρτών και αεροφωτογραφιών
Υποθαλάσσια έρευνα για εντοπισμό κατακρημνισμένων οχυρωματικών έργων κ.ά.
Δημιουργία περιπάτων πάνω στις νησίδες και τοποθέτηση πινακίδων πληροφόρησης κοινού-αύξηση της επισκεψιμότητας πάνω στις νησίδες
Οργάνωση διεθνούς συνεδρίου- Αξιολόγηση-Παρουσίαση αποτελεσμάτων-Σύγκριση με ανάλογες περιπτώσεις στον Ευρωπαϊκό χώρο .
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στην επιστολή του ο καθηγητής : «το συγκεκριμένο πρόγραμμα «σε συνδυασμό με την παρουσία σημαντικών μνημείων όπως το Κάστρο της Άμφισσας, ο πρόσφατα αναστηλωμένος ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα στην Άμφισσα και οι διάσπαρτες ανεσκαμμένες παλαιοχριστιανικές βασιλικές έχει ως στόχο τη κατάρτιση μίας πλήρους εικόνας για την περίοδο του μεσαιωνικού ελληνισμού στη Στερεά Ελλάδα, προβάλλοντας το νευραλγικό ρόλο του Ν. Φωκίδας κατά τη συγκεκριμένη περίοδο.»
Ταυτόχρονα η γεωγραφική θέση των υπό εξέταση νησίδων ακριβώς απέναντι από την Φωκική ακτογραμμή αναδεικνύει την ύπαρξη ενός νέου αρχαιολογικού χώρου, που θα βοηθήσει στην αύξηση της επισκεψιμότητας και της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής Άμφισσας-Ιτέας-Γαλαξιδίου, δημιουργώντας ένα νέο μέτωπο προσέλευσης κοινού, πλέον των Δελφών.»
Μικροί νησιωτικοί τόποι στο περιθώριο του Δελφικού τοπίου: Οι νησίδες του κόλπου της Ιτέας και του Γαλαξιδίου
Η κεντρική οδική αρτηρία, που οδηγεί από την κάτω κοιλάδα του Σπερχειού προς τον Κρισσαίο κόλπο αποτελεί σήμερα τμήμα ενός ευρύτερου επαρχιακού δικτύου που ενώνει κυρίως τη δυτική Ελλάδα με την ανατολική Στερεά Ελλάδα και τη Θεσσαλία. Η χρήση του φαίνεται περιορισμένη, στην πραγματικότητα όμως αποτελεί κεντρικό κόμβο μεταφοράς αγαθών από και προς τη βορειοδυτική Πελοπόννησο. Η σύγχρονη αμαξιτή οδός έχει κατασκευαστεί στη θέση ενός από τους βασικότερους δρόμους της αρχαιότητας, ο οποίος είναι γνωστός στην επιστημονική έρευνα ως Great Isthmus Corridor Route (GICR) και αποτελούσε κύριο συνδετικό άξονα μεταξύ της Θεσσαλίας και της Πελοποννήσου από την Προϊστορική εποχή ως τις αρχές του 20ου αι. Ο GICR ήταν ουσιαστικά ένα ευρύτερο δίκτυο δρόμων μέσα στις μικρές κοιλάδες που σχηματίζονται ανάμεσα στις ογκώδεις οροσειρές και δεσπόζουν στο τοπίο της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Στην άμεση ή έμμεση περιφέρεια του ήκμασαν σημαντικοί αρχαίοι, μεσαιωνικοί και οθωμανικοί οικισμοί όπως το Κάλλιο, η Λιλαία, η Γραβιά, η Σουβάλα (Πολύδροσο) στο βόρειο τμήμα του ή η Άμφισσα και η Κίρρα (το επίνειο των Δελφών) στο νότιο τμήμα, των οποίων η διερεύνηση γινόταν συχνά στο περιθώριο της αρχαιολογικής έρευνας του αδιαμφισβήτητου θρησκευτικού κέντρου της περιοχής- των γειτονικών Δελφών.
Ο GICR συνδέεται με σημαντικά ιστορικά γεγονότα που επηρέασαν τη ζωή της ηπειρωτικής Ελλάδας από την ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο και εξής. Οι επιδρομές των Γότθων του 4ου αι., η κάθοδος των Σλάβων προς την Πελοπόννησο από τον 7ο αι. κ.ε., οι επάλληλες επιδρομές των Βουλγάρων (10ος αι.) και των Ούζων (1064) φαίνεται ότι διοχετεύονται μέσω του «Ισθμού», ο οποίος προσέφερε το πλεονέκτημα της αποφυγής των μεγαλύτερων αστικών και στρατιωτικών κέντρων των Θηβών και των Αθηνών, προσφέροντας μεγαλύτερες δυνατότητες ανεμπόδιστης διέλευσης των νομαδικών πληθυσμών.
ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Οι επάλληλες κάθοδοι πληθυσμών που συνήθως φαίνεται να έχουν εχθρικό χαρακτήρα απέναντι στο ντόπιο στοιχείο γνωρίζουν ένα φυσικό πέρας – τη θάλασσα. Ωστόσο, ακόμα και εντός της θάλασσας, υπάρχουν λωρίδες γης, οι βραχονησίδες του κόλπου της Ιτέας και του Γαλαξιδίου, οι οποίες ναι μεν επικοινωνούν με την ακτογραμμή, παράλληλα όμως δεν επιτρέπουν την άμεση προσβασιμότητα λόγω του υδάτινου στοιχείου που τις περιβάλλει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η απομόνωση των νησιών αποτελεί μέσο σωτηρίας του ντόπιου πληθυσμού. Η χρήση αυτών των βραχονησίδων ως καταφυγίων μας είναι γνωστή από ένα από τα πολυτιμότερα ιστορικά κείμενα της μεσαιωνικής και νεώτερης εποχής, το περίφημο «Χρονικό του Γαλαξειδίου» που συνετάχθη στα 1703 από τον Ιερομόναχο Ευθύμιο και περιλαμβάνει μια σύντομη χειρόγραφη περίληψη της ιστορίας του Γαλαξιδίου και της ευρύτερης περιοχής του από τον 10ο έως τον 17ο αι. Το πιο μεγάλο τμήμα του Χρονικού αφορά στις στρατιωτικές επιδρομές των ξένων λαών και στους τρόπους αντίστασης του ντόπιου στοιχείου που ποικίλει από τη δυναμική αντιπαράθεση ως τη διαφυγή προς τη σωτηρία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι νησίδες στον κόλπο της Ιτέας και του Γαλαξιδίου φαίνεται να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για τη συνέχεια της ζωής των οικισμών της ακτογραμμής. Από αυτούς τους οικισμούς το Χρονικό κάνει σαφή αναφορά μόνο στο Γαλαξίδι, ενώ μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι βραχονησίδες χρησιμοποιήθηκαν και από τους κατοίκους άλλων γειτονικών παράκτιων οικισμών όπως η Ιτέα και η Κίρρα.
Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ
Τα στοιχεία από το Χρονικό του Γαλαξειδίου σε συνδυασμό με την κεντρική ιδέα των ¨Νησιών Καταφυγίων¨ της Μινωικής περιόδου ώθησε τον Άγγλο αρχαιολόγο Sinclair Hood μετά από μία ερευνητική αυτοψία σε τρία νησιά του κόλπου του Γαλαξιδίου (Άγιος Γεώργιος, Παναγία, Αψίφια) να υποθέσει ότι τα νησιά χρησιμοποιήθηκαν ως καταφύγια για τους κατοίκους των παράκτιων οικισμών σε μία περίοδο
(Πρωτοβυζαντινή εποχή-Σκοτεινοί Αιώνες), όπου η ενδοχώρα βρίσκονταν υπό το καθεστώς απειλής. Μαζί με τα τρία νησιά του κόλπου του Γαλαξιδίου, θα πρέπει να συνυπολογιστούν και τα 2 μεγαλύτερα νησιά του κόλπου της Ιτέας, ο Άγιος Αθανάσιος και ο Άγιος Κωνσταντίνος, καθώς το τελευταίο κατονομάζεται με σαφήνεια από το Χρονικό ως τόπος καταφυγής των κατοίκων οι οποίοι φαίνεται να κατασκευάζουν την ομώνυμη εκκλησία. Ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι το κείμενο όταν αναφέρεται στις γειτονικές νησίδες, αναφέρεται τόσο σε αυτές του κόλπου του Γαλαξιδίου όσο και του κόλπου της Ιτέας. Συνεπώς ο αριθμός των “Νησιών Καταφυγίων” στον κόλπο της Ιτέας και του Γαλαξιδίου πρέπει να ανέλθει στα 5 (Παναγία, Άγιος Γεώργιος, Αψίφια, Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Κωνσταντίνος). Τα νησιά αυτά δεν έχουν διερευνηθεί με ένα συστηματικό τρόπο. Οι περισσότερες πληροφορίες είναι σποραδικές και προέρχονται από τις σύντομες επισκέψεις ξένων αρχαιολόγων (Lerat-Chamoux, Hood) συνήθως με σκοπό τον εντοπισμό προϊστορικών και κλασικών αρχαιοτήτων. Ουσιαστικά λοιπόν αυτοί οι χώροι που διαδραμάτισαν ένα σημαντικό και καίριο ρόλο για τη σωτηρία και την επανάκαμψη του μεσαιωνικού ελληνισμού κατά την περίοδο των σλαβικών επιδρομών, παραμένει άγνωστοι.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Hood παρατηρεί οχυρωματικά έργα που μπορούν να αναχθούν στην πρώιμη βυζαντινή περίοδο στις νησίδες της Παναγίας και των Αψιφιών. Διάσπαρτα ίχνη κατοικιών της ίδιας περιόδου εντοπίζονται απέναντι από τον παράκτιο οικισμό σε τρία από τα 5 νησιά (Παναγία, Άγιος Γεώργιος, Άγιος Κωνσταντίνος), ενώ για για τα άλλα δύο απαιτείται μεγαλύτερη διερεύνηση. Κοινή για όλες τις νησίδες είναι η ύπαρξη άφθονης κεραμεικής που χρονολογείται κατά κύριο λόγο στην υστερορωμαϊκή-πρωτοβυζαντινή περίοδο, ενώ χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη σκαμμένων κοιλοτήτων στους βράχους των νησιών, που χρησιμοποιήθηκαν ως δεξαμενές για τη περισυλλογή του νερού της βροχής. Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία ναϋδρίων σε δύο από αυτά τα νησιά στον Άγιο Γεώργιο (2 εκκλησίες) και στον Άγιο Κωνσταντίνο (1 εκκλησία), που χρειάζονται διερεύνηση.
Η προτεινόμενη χρήση αυτών των νησιών ως “Νησιών Καταφυγίων” θα μπορούσε να συμπληρωθεί από τα πορίσματα της νεώτερης έρευνας, σύμφωνα με την οποία κάποιες νησίδες του Κορινθιακού πιθανώς χρησιμοποιήθηκαν ως ενδιάμεσοι εμπορικοί ναύσταθμοι ήδη από τη Ρωμαΐκη εποχή, προκειμένου να διευκολυνθεί το παράκτιο εμπόριο του Κορινθιακού κόλπου χωρίς υποχρεωτικά να λειτουργούν πάντα ως καταφύγια για τους παράκτιους οικισμούς. Επίσης, πληροφορίες από ανάλογες παράκτιες βραχονησίδες σε άλλες περιοχές, όπως για παράδειγμα στη νησίδα Αλιμνιά, μεταξύ Ρόδου και Χάλκης στο ΝΑ Αιγαίο, υποδεικνύουν κι άλλες χρήσεις των βραχονησίδων αυτών, όπως αυτή της επισκευής εμπορικών ή πολεμικών πλοίων.
ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Η έρευνα των νησίδων στον κόλπο της Ιτέας και του Γαλαξιδίου έχει αυξημένη βαρύτητα καθώς αποτελεί μία από τις μοναδικές περιπτώσεις όπου η ορθότητα των γραπτών πηγών μπορεί να εξακριβωθεί με βάση τα αρχαιολογικά στοιχεία. Η συστηματική έρευνα των μεσαιωνικών καταλοίπων των νησίδων μέσα από τη σύμπραξη σύγχρονων μεθόδων αρχαιολογικής έρευνας (survey) και θετικών επιστημών (Γεωφυσική έρευνα-Δορυφορική τηλεπισκόπηση-Σχεδιασμό γεωγραφικών συστημάτων κλπ) μπορεί να προσφέρει για πρώτη φορά συγκροτημένα δεδομένα σχετικά με την κατανομή των υλικών καταλοίπων και συνεπώς των ανθρώπινων δραστηριοτήτων πάνω στα νησιά (οχύρωση/άμυνα, ναυτιλιακή/εμπορική δραστηριότητα, καλλιέργειες, συλλογή νερού, κατοίκηση, λατρεία) , τη διερεύνηση ύπαρξης κοινωνικών δομών πάνω στα νησιά καθώς και τη γεωγραφική τους σύνδεση με την ακτογραμμή.
Η αρχαιολογική μελέτη του χαρακτήρα και της λειτουργίας αυτών των νησίδων σε συνδυασμό με τη την ανάδειξη τους ως οργανωμένους χώρους με πινακίδες πληροφόρησης, επίγειες διαμορφώσεις και θαλάσσιες διαδρομές θα αναδείξει έναν νέο αρχαιολογικό χώρο που θα σταθεί δίπλα και θα συμπληρώσει την εικόνα μνημείων όπως ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα στην Άμφισσα, το Κάστρο της Άμφισσας, οι πολυάριθμες παλαιοχριστιανικές βασιλικές και οι βυζαντινοί ναοί αναδεικνύοντας τη νευραλγική
σημασία του Ν. Φωκίδας για το μεσαιωνικό ελληνισμό που αποτελεί την «γέφυρα» από την αρχαιότητα ως την σύγχρονη εποχή.
Η έρευνα θα είναι σημαντική τόσο για την τοπική ιστορία, αλλά και για τη συνολική αποτίμηση της μετακίνησης των πληθυσμών κατά τη μεσαιωνική περίοδο και μπορεί να αποτελέσει έναν πιλοτικό οδηγό για τη συστηματική μελέτη ανάλογων νησίδων σε όλο το πλάτος του βόρειου κορινθιακού κόλπου, εισάγοντας την έρευνα της «νησιωτικότητας» για πρώτη φορά στο γεωγραφικό χώρο της ηπειρωτικής Ελλάδας και αναδεικνύοντας τη χαμένη πλέον σημασία των νησίδων που επικοινωνούν με την ακτογραμμή.
Οι νησίδες που περιλαμβάνονται στην έρευνα
(από τα ΒΑ του κορινθιακού κόλπου προς τα ΒΔ)
Κόλπος Ιτέας: Νήσοι Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Κων/νος, Μολυσμένος
Κόλπος Γαλαξειδίου: Παναγία, Άγιος Δημήτριος, Άγιος Γεώργιος, Αψήφια
Στον οικισμό Γλυφάδα: Σύμπλεγμα νησιών με μεγαλύτερο τα Τριζόνια και τρία ακόμη, τον Αγ.Ιωάννη, το Πλανέμι και το Πρασούδι
Ενδεικτικές Δράσεις:
Αρχαιολογική έρευνα επιφανείας (survey) στις νησίδες
Αποτύπωση αρχιτεκτονικών καταλοίπων-δειγματοληψία κινητών ευρημάτων (κεραμική κι άλλα τέχνεργα)
Μελέτη υλικών τεκμηρίων-Τεκμηρίωση / Χρονολόγηση
Μελέτη ιστορικών πηγών-βιβλιογραφίας-περιηγητών και σύνδεση με υλικά τεκμήρια
Γεωφυσική έρευνα-Δορυφορική Τηλεπισκόπηση-Αποτύπωση
Σχεδιασμός συστήματος Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS)
Εισαγωγή στοιχείων της έρευνας στο σύστημα GIS και μελέτη της κατανομής αρχαιολογικού υλικού στο χώρο και ανά εποχές
Συλλογή υποβάθρων-χαρτών και αεροφωτογραφιών
Υποθαλάσσια έρευνα για εντοπισμό κατακρημνισμένων οχυρωματικών έργων κ.ά.
Δημιουργία περιπάτων πάνω στις νησίδες και τοποθέτηση πινακίδων πληροφόρησης κοινού-αύξηση της επισκεψιμότητας πάνω στις νησίδες
Οργάνωση διεθνούς συνεδρίου- Αξιολόγηση-Παρουσίαση αποτελεσμάτων-Σύγκριση με ανάλογες περιπτώσεις στον Ευρωπαϊκό χώρο .
1 σχόλιο:
Κ ολα αυτα απο ενα σκωροφαγωμενο τετραδιο χωμενο σε εναν τσατμα ενος ερημωμενου μοναστηριου κ το μερακι ενος ανθρωπου που καποιοι τον ειπαν 'ιστορικο'...Δυο χιλιαδες χρονια ιστοριας ξεχασμενης κ απαξιωμενης...τι ντροπη για ανθρωπους που καμωνονται οτι λατρευουν την αληθεια...Ευχη κ καταρα γι'αυτον τον τοπο ο Φοιβος.
Δημοσίευση σχολίου