Ποια τα συμπτώματα και οι αιτίες της πολλαπλής σκλήρυνσης (σκλήρυνση κατά πλάκας). Τα νέα θεραπευτικά όπλα. Στην αιχμή της θεραπευτικής αντιμετώπισης βρίσκεται μια ελληνική φαρμακευτική εταιρεία

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, M.D., medlabnews.gr

 

Η Πολλαπλή Σκλήρυνση ή Σκλήρυνση Κατά Πλάκας (ΣΚΠ) είναι με σιγουριά, μετά τον καρκίνο και το έμφραγμα, μία από τις πιο πολυσυζητημένες ασθένειες. Είναι μια συχνή νευρολογική πάθηση -ακόμα και στην Ελλάδα- και τα τελευταία εκατό χρόνια αποτελεί ένα από τα κύρια πεδία ερευνητικού ενδιαφέροντος για τη νευρολογία σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο. 

Πρόκειται για μια ασθένεια που προσβάλλει διάφορα μέρη του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (νωτιαίος μυελός, εγκεφαλικό στέλεχος και παρεγκεφαλίδα) και χαρακτηρίζεται από παρουσία πολλών πλακών που είναι διάσπαρτες σε όλο το μήκος του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ). Αν και κλασικά περιγράφεται ως νόσος της νεαρής ενήλικης ηλικίας με χαρακτηριστική πορεία εξάρσεων και υφέσεων, η νόσος παρουσιάζει μεγάλη κλινική ανομοιογένεια. Αυτή η ανομοιογένεια αφορά την ηλικία έναρξης, τον τρόπο εμφάνισης των πρώτων κλινικών εκδηλώσεων, τη συχνότητα, τη βαρύτητα και τα υπολείμματα μιας υποτροπής, την ποικιλία και το διάσπαρτο χαρακτήρα των συμπτωμάτων, την πορεία της νόσου (με εμφάνιση αρκετές φορές προϊούσης επιδείνωσης χωρίς εξάρσεις) και τη συσσωρευόμενη αναπηρία με την πάροδο του χρόνου, ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι σε ποσοστό 20% απουσιάζει αναπηρία ακόμη και δέκα έτη μετά την έναρξη της νόσου. 

Το κύριο χαρακτηριστικό της ασθένειας είναι η παρουσία πολλών διάσπαρτων πλακών στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα με αποτέλεσμα την απώλεια της μυελίνης, ουσία που βοηθά στην μεταφορά μηνυμάτων από νεύρο σε νεύρο. Αυτή η απομυελίνωση οδηγεί στην σκλήρυνση. 

Συμπτώματα

Η πολλαπλή σκλήρυνση εκδηλώνεται συνήθως με:

• αδυναμία στα χέρια ή στα πόδια

• μούδιασμα

• διπλωπία

• απώλεια όρασης στο ένα (κάθε φορά) μάτι, που συνοδεύεται με πόνο στις κινήσεις του οφθαλμού (οπτική νευρίτιδα)

• αίσθημα ηλεκτρικού ρεύματος στην πλάτη, όταν σκύβει κανείς το κεφάλι του (σημείο Lhermitte)

• δυσκολία στο περπάτημα

• δυσκολία στην ομιλία

• ίλιγγος

• διαταραχές στην ούρηση, την αφόδευση ή τη σεξουαλική λειτουργία.

Χαρακτηριστικό της Πολλαπλής Σκλήρυνσης είναι οι διαφορετικές πορείες που ακολουθούνται-σχεδόν κάθε ασθενής είναι διαφορετικός! Πρόσφατα ανακαλύφθηκε ότι για την ποικιλία στην πορεία της νόσου ευθύνεται το ότι οι βλάβες εμφανίζονται με δύο ξεχωριστούς μηχανισμούς. Ο ένας, ο φλεγμονώδης, είναι αναστρέψιμος και συνήθως κυριαρχεί κατά τα πρώτα χρόνια. Ο δεύτερος, ο εκφυλιστικός, ενεργοποιείται αφότου το νευρικό κύτταρο, απροστάτευτο από το περίβλημα μυελίνης, εκτεθεί στη δράση των λεγόμενων «παραγόντων  της φλεγμονής».

Αιτιολογικοί Παράγοντες

Οι ερευνητές σταδιακά καταλήγουν στο  συμπέρασμα ότι για τη σκλήρυνση κατά πλάκας συμβάλλουν τρεις παράγοντες. Ο ένας εσωτερικός, η γενετική προδιάθεση και οι δύο εξωτερικοί, πιθανά κάποιος ιός και οι κλιματολογικές συνθήκες.

Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ακόμα τι πυροδοτεί το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να επιτεθεί στη μυελίνη, αλλά πιθανολογείται ότι αυτό είναι, τελικά, συνδυασμός πολλών παραγόντων. Μια θεωρία είναι ότι ένας ιός, ο οποίος – πιθανόν – διατηρείται ανενεργός στο σώμα, μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ασθένειας και να διαταράξει το ανοσοποιητικό σύστημα, υποκινώντας την αυτοάνοση διαδικασία. Είναι πιθανόν να μην υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος ιός της Πολλαπλής Σκλήρυνσης, αλλά κάποιοι γνωστοί ιοί όπως εκείνοι της ιλαράς ή ερυθράς, μπορεί να λειτουργήσουν ως έναυσμα για Πολλαπλή Σκλήρυνση. Αυτό το έναυσμα ενεργοποιεί τα λεμφοκύτταρα στην αιματική ροή, τα οποία εισέρχονται στον εγκέφαλο, και κάνουν ευπρόσβλητους τους αμυντικούς του μηχανισμούς. Επίσης μέσα στον εγκέφαλο αυτά τα κύτταρα ενεργοποιούν άλλα στοιχεία του ανοσοποιητικού συστήματος με τέτοιο τρόπο που επιτίθενται και καταστρέφουν τη μυελίνη.

Εκτός όμως από τους αιτιολογικούς παράγοντες, υπάρχουν και παράγοντες που επιβαρύνουν την νόσο. Αυτοί είναι: 

- Στρες
- Ζέστη
- Κρυολόγημα
- Αφυδάτωση
- Στέρηση Ύπνου
- Λοιμώξεις Κάθε Τύπου
- Νεφρική Ασθένεια
- Ηπατική Διαταραχή 

- Άλλες Αναστρέψιμες Οργανικές Διαταραχές

Μπορεί η γενική αντίληψη που υπάρχει σήμερα για την πολλαπλή σκλήρυνση να είναι εκείνη ενός ασθενούς με βαριά αναπηρία, όμως τα τελευταία 25 χρόνια η έρευνα εξελίσσεται διαρκώς και έχει προσφέρει ισχυρά εργαλεία σε ιατρούς και ασθενείς για την καλύτερη διαχείριση της νόσου. Αν και η βαριά αναπηρία αποτελεί ακόμη μια πιθανότητα, οι νέες θεραπείες βοηθούν ώστε η πιθανότητα αυτή να γίνεται συνεχώς πιο μικρή και οι ασθενείς να μπορούν να ζουν μια φυσιολογική ζωή. 

Λόγω της μεγάλης αυτής ετερογένειας της νόσου και της απρόβλεπτης εξέλιξής της, οι στόχοι της επιστημονικής έρευνας επικεντρώνονται στη διαρκή διεύρυνση των διαθέσιμων θεραπευτικών επιλογών. Ο στόχος των θεραπειών αυτών είναι να καλύπτονται αποτελεσματικά οι εξατομικευμένες ανάγκες των ασθενών, η βελτίωση της σχέσης αποτελεσματικότητας και ασφάλειας από τα πολύ πρώτα στάδια της νόσου και βέβαια η συνολική βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.  

Πρώτη Καταγραφή

Η πρώτη καταγραφή της ΣΚΠ εμφανίζεται στο ημερολόγιο του Sir Augustu D’ Este, νόθου εγγονού του Γεωργίου του Γ ́. Το Δεκέμβριο του 1822, από ότι έχει γράψει στο ημερολόγιό του, παρακολούθησε μια κηδεία όπου δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα δάκρυά του. 

Όταν τελείωσε η τελετή, τα μάτια του ήταν τόσο θαμπά, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να διαβάσει ή να γράψει. Η όρασή του επέστρεψε αλλά, αργότερα παρουσιάστηκαν άλλα συμπτώματα, όπως προοδευτική αδυναμία, μούδιασμα, δυσκολία στο περπάτημα, σπασμοί και κατάθλιψη. Πέθανε σε ηλικία 54 χρονών, ψάχνοντας μάταια για μια θεραπεία της ασθένειάς του επί 26 χρόνια. 

Θεραπείες

Από τότε άρχισαν οι διάφορες αντιφλεγμονώδεις θεραπείες, καθώς και η χορήγηση βιταμινών, τονωτικών και γενικών συμπληρωμάτων διατροφής. Χρησιμοποιήθηκαν πολλές ουσίες και χειρουργικές τεχνικές, χωρίς κάποια σαφή εξήγηση.  Με το πέρασμα του χρόνου όλες αυτές οι θεραπευτικές αγωγές σταμάτησαν, γιατί δεν έφεραν κάποιο αποτέλεσμα στην βελτίωση της πορείας της ΣΚΠ. 

Από τις 94 θεραπείες που είχαν δοκιμαστεί πριν το 1970, μόνον οι 9 θεωρούμε σήμερα ότι αξίζουν προσοχής. Παρόλα αυτά, πολλοί επιστήμονες και γιατροί είχαν αναφέρει ότι οι θεραπείες τους ήταν αποτελεσματικές.. Τώρα όμως γνωρίζουμε ότι οι παρατηρήσεις που γίνονται σε μικρή ομάδα ασθενών δεν είναι δυνατόν να ερμηνευτούν επιστημονικά εξαιτίας της απρόβλεπτης πορείας και της φύσης της ΣΚΠ. 

Η ΣΚΠ έχει προσβάλλει μέχρι σήμερα 2,5 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως. Το γεγονός αυτό οδήγησε ερευνητές και επιστήμονες να ψάχνουν διαρκώς για νέες θεραπείες και φάρμακα που να μπορούν να αντιμετωπίσουν την νόσο. Νέες σημαντικές ελπίδες για αποκατάσταση και ίαση των ασθενών δημιουργούνται συνεχώς από αξιόλογες έρευνες που έρχονται στην δημοσιότητα. 

Από το 1993 και την κυκλοφορία της πρώτης ιντερφερόνης β-1b μέχρι σήμερα έχουν παρασκευαστεί και κυκλοφορήσει εννέα ακόμη θεραπείες για την αντιμετώπιση της νόσου.

Tα τελευταία πέντε χρόνια, οι επιστήμονες έχουν πετύχει σημαντικά βήματα ως προς τη θεραπευτική αντιμετώπιση της νόσου, καθώς υπάρχει πλέον η δυνατότητα πρώιμης διάγνωσης -ακόμα κι αν δεν πληρούνται όλα τα τυπικά κριτήρια- και κατ' επέκταση την έγκαιρη έναρξη της θεραπείας, ώστε αυτή να καθίσταται πιο αποτελεσματική. Είναι πολύ σημαντικό ο ασθενής να αρχίσει τη θεραπεία πριν ακόμα παρουσιαστεί ανικανότητα ή μείωση της λειτουργίας του κεντρικού νευρικού συστήματος και να μειωθεί το διάστημα, στο οποίο να ζει όσο πιο φυσιολογικά μπορεί. 

Μία από τις πιο σύγχρονες τελευταίες θεραπείες είναι ο φουμαρικός διμεθυλεστέρας που αποτελεί 1ης γραμμής θεραπεία για τους ασθενείς με Υποτροπιάζουσα-Διαλείπουσα Πολλαπλή Σκλήρυνση (RRMS), την πιο συχνή μορφή της Πολλαπλής Σκλήρυνσης. Ο φουμαρικός διμεθυλεστέρας φέρνει μια νέα προσέγγιση στην αντιμετώπιση της νόσου, ενεργοποιώντας το μονοπάτι Nrf2, μέσω του οποίου επιτυγχάνεται αντιφλεγμονώδης και αντιοξειδωτική δράση. Προσφέρει θετικά αποτελέσματα σε ένα μεγάλο εύρος ασθενών με πολλαπλή σκλήρυνση συμπεριλαμβανομένων και των νεοδιαγνωσθέντων ασθενών, γεγονός που υπογραμμίζει την αξία της θεραπείας. Το νέο χάπι αποδείχθηκε ότι μειώνει τις υποτροπές και τις εστίες του εγκεφάλου και καθυστερεί την εξέλιξη της αναπηρίας, παρουσιάζοντας παράλληλα ευνοϊκό προφίλ ασφάλειας και ανοχής. Προσφέρει επίσης υψηλότερη σχετική αποτελεσματικότητα από τις υπόλοιπες θεραπείες 1ης γραμμής, είναι καλά ανεκτό και χορηγείται από το στόμα. Περισσότεροι από 100.000 ασθενείς έχουν λάβει θεραπεία με φουμαρικό διμεθυλεστέρα μέσα από ένα εκτεταμένο πρόγραμμα κλινικών μελετών αλλά και από την κυκλοφορία του σε δεκάδες χώρες σε όλο τον κόσμο. Κυκλοφορεί ήδη στις ΗΠΑ από τον Μάρτιο του 2013, αλλά και στον Καναδά, την Αυστραλία, την Ελβετία και αρκετές χώρες της Ε.Ε., ενώ αναμένεται να κυκλοφορήσει και στη χώρα μας το προσεχές διάστημα. 

Παράλληλα σύντομα αναμένεται και η πεγκυλιωμένη ιντερφερόνη βήτα-1α μια νέα νοσοτροποποιητική θεραπεία για άτομα με υποτροπιάζουσα διαλείπουσα πολλαπλή σκλήρυνση που έλαβε άδεια κυκλοφορίας στην Ε.Ε και τις ΗΠΑ το καλοκαίρι του 2014. Η πεγκυλιωμένη ιντερφερόνη βήτα-1α είναι μια νέα υποδόρια ενέσιμη θεραπεία που χορηγείται κάθε 15 ημέρες και αναπτύχθηκε για να βελτιώσει την συμμόρφωση των ασθενών, συνδυάζοντας τα οφέλη μίας θεραπείας με μεγάλη κλινική εμπειρία και καλά τεκμηριωμένο προφίλ ασφάλειας. Πρόκειται για τη μόνη πεγκυλιωμένη ιντερφερόνη που εγκρίνεται για τη συγκεκριμένη νόσο και έχει αποδείξει κλινικά πως συμβάλλει στη σημαντική βελτίωση καίριων παραμέτρων που σηματοδοτούν την δραστηριότητα της νόσου, όπως η συχνότητα και ο κίνδυνος των υποτροπών, την μείωση της εξέλιξης της αναπηρίας καθώς και των βλαβών του ΚΝΣ όπως απεικονίζονται στη μαγνητική. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι πίσω από αυτές τις πρωτοποριακές θεραπείες για όλα τα στάδια της πολλαπλής σκλήρυνσης, βρίσκεται η  ελληνική φαρμακευτική εταιρεία GENESIS Pharma.  Η ελληνική φαρμακευτική εταιρεία GENESIS Pharma παρακολουθεί αυτές τις επιστημονικές εξελίξεις 18 χρόνια τώρα και διαθέτει σήμερα εξειδίκευση στην αντιμετώπιση της πολλαπλής σκλήρυνσης, μέσα από την μακροχρόνια και αποκλειστική της συνεργασία με την Biogen Idec, τη διεθνή εταιρεία έρευνας και ανάπτυξης με το μεγαλύτερο χαρτοφυλάκιο θεραπειών για τη νόσο και ιδιαίτερα εκτεταμένο πλάνο R&D σε παγκόσμιο επίπεδο.  

Η συνεργασία της GENESIS Pharma με την Biogen Idec έχει ήδη ενισχύσει την ιατρική φαρέτρα στη χώρα μας με τέσσερις πρωτοποριακές θεραπείες για όλα τα στάδια της νόσου, ενέσιμες και από του στόματος, ενώ το επόμενο διάστημα αναμένεται και μια πέμπτη θεραπεία. 

Το πλάνο έρευνας και ανάπτυξης της Biogen Idec περιλαμβάνει σήμερα δύο θεραπείες που βρίσκονται στην τελική φάση των κλινικών μελετών (φάση ΙΙΙ). Η πρώτη είναι το Daclizumab, ένα ανθρωποποιημένο μονοκλωνικό αντίσωμα το οποίο δεδομένης της ανοσοτροποποητικής δράσης που έχει στο ανοσοποιητικό σύστημα, μελετάται σε ένα εκτενές πρόγραμμα μελετών Φάσης ΙΙΙ.  Τα πρώτα στοιχεία ήταν ενθαρρυντικά και φαίνεται ότι είναι σε θέση να δρα αποτελεσματικά ελέγχοντας την δραστηριότητα της νόσου. Μία ακόμα είναι το Anti-LINGO που αποτελεί μια πειραματική θεραπεία υψηλών προσδοκιών για την επιδιόρθωση της κατεστραμμένης μυελίνης που περιβάλει του νευράξονες σε ασθενείς με Πολλαπλή Σκλήρυνση και βρίσκεται σε κλινική έρευνα Φάσης ΙΙ.  

Σύμφωνα με τον Διευθυντή του Ιατρικού Τμήματος της GENESIS Pharma, κ. Γιώργο Καραχάλιο: «Η εστίαση της Biogen Idec στην ουσιαστική βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών με πολλαπλή σκλήρυνση μέσα από την κάλυψη εξατομικευμένων αναγκών και η διαρκής επένδυσή της στην καινοτόμο έρευνα που έρχεται να δώσει λύσεις σε ανεκπλήρωτες θεραπευτικές ανάγκες, μάς κάνει αισιόδοξους πως στο μέλλον θα μπορούμε να προσφέρουμε από κοινού ακόμη περισσότερα όπλα στη φαρέτρα των Ελλήνων ιατρών. Για εμάς είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να διασφαλίζουμε την πρόσβαση των χιλιάδων ασθενών στην Ελλάδα σε κάθετι νέο που μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη διαχείριση της πολλαπλής σκλήρυνσης. Είναι μια χρόνια νόσος που επηρεάζει τους ασθενείς σε μια πολύ δυναμική ηλικία, γι΄αυτό και είναι κρίσιμο να μπορούν να παραμένουν δραστήριοι και να έχουν ποιότητα ζωής σε βάθος χρόνου».