ΜΙΑ ΑΠΟΙΚΙΑ ΤΗΣ ΦΩΚΙΔΑΣ. ΠΑΛΑΙΑ ΦΩΚΑΙΑ

Η Παλαιά Φώκαια είναι πόλη κτισμένη στο Β.Δ. μέρος της Μικρασιατικής χερσονήσου. Ιδρύθηκε τον 8ο π.Χ. αιώνα από αποίκους της Φωκίδας με αρχηγό τον Αθηναίο Φιλογένη. Οι κάτοικοι ήτανε τολμηροί θαλασσινοί και πρώτοι κατασκευάσανε «πεντηκοντόρους νήες», ελαφρά πλοία με πενήντα κουπιά. Αποκτήσανε πλούτο και δύναμη με το εμπόριο κι ιδρύσανε πολλές αποικίες.

 

Ήταν μια από τις 12 Ιωνικές πόλεις και το εμπορικό της ναυτικό συναγωνιζότανε το ναυτικό των Φοινίκων. Πρώτοι οι Φωκιανοί θαλασσινοί ταξιδέψανε με τα πλοία τους μέχρι το Γιβραλτάρ κι έχτισαν εμπορικούς σταθμούς σε πολλά σημεία της Μεσογείου. Από τον 7ο αιώνα π.Χ. άρχισαν να ιδρύουν αποικίες. Σπουδαιότερες είναι: Λάμψακος στις ακτές του Ελλησπόντου, Ελαία στη κάτω Ιταλία, Αλαρ(ή λ)ία το 565 π.X. με πολύ μεγάλο λιμάνι στη Κορσική, Tαρτησός στις ακτές της Ιβηρικής χερσονήσου. ‘Aλλη σπουδαιότερη είναι η Μασσαλία το 600 π.X. που ίδρυσε νέες αποικίες όπως της Νίκαιας (Κυανή ακτή), την Ολίβια (ακτή των Υέρων). Από τη Μασσαλία διαδόθηκαν τα γράμματα στους γειτονικούς λαούς κι οι Φωκαείς έγιναν οι πρώτοι φορείς πολιτισμού στη δύση πριν τους Ρωμαίους.

 

Όταν το 540 π.X. κατακτήθηκαν από τους Πέρσες μπήκανε στα καράβια τους και ζήτησαν ν’ αγοράσουν τις Οινούσες, νησιά της Χίου για να εγκατασταθούν. Οι Χίοι όμως αρνήθηκαν κι έτσι φύγανε για τις άλλες αποικίες τους. Η Φώκαια έκοψε και χρυσό νόμισμα το Φωκαϊκό στατήρα. Ο κόλπος της χωριζότανε σε δύο λιμάνια: το Ναύσταθμο (μεγάλο γιαλό) και το Λαμπτήρα (Μικρό γιαλό). Ο Πυθέας μεγάλος Έλληνας θαλασσοπόρος, που πρώτος αντίκρισε τους παγετώνες του Β. Ωκεανού, καταγόταν από τη Μασσαλία. Η Μ. Ασία ήταν το μεγαλύτερο κομμάτι της οικουμενικής Ελλάδας. Είναι 530.000 τ. χλμ. ενώ η μητροπολιτική Ελλάδα είναι 130.000 τ.xλμ. Όταν λοιπόν την έχανε το 1453 και το 1922 με τους διωγμούς, έχανε οικονομική δύναμη, συρρικνωνότανε κατά τα 4/5 της σ’ έκταση κι οικονομική ευρωστία.

Στην Ελλάδα πάλι μαίνεται ο διχασμός (1915). Ο Βενιζέλος παραιτείται για δεύτερη φορά. Οι κεντρικές δυνάμεις (Γερμανία, Αυστρία, Ουγγαρία) κερδίζουν. Οι νεότουρκοι πιστεύουν πως έφτασε η μεγάλη τους μέρα. Το στρατιωτικό πνεύμα της Γερμανίας που δεν έχει κανένα δισταγμό, βρίσκει στο πρόσωπο των νεότουρκων τον αδίστακτο εκτελεστή των πιο βάρβαρων μέτρων, στρατολόγηση του Χριστιανικού πληθυσμού, ένταξη στα περιβόητα τάγματα εργασίας (σημ. θανάτου), εκτόπιση των παραλιακών πληθυσμών προς την ενδοχώρα, είναι τα μέτρα των Τούρκων που προσυπόγραψε ο Γερμανός στρατάρχης Liman von Sanders. Αιτία για την ανθελληνική αυτή στάση υπήρξε ότι η Τουρκία ήταν γι’ αυτήν μια μεγάλη πολυπληθής κι εύκολη Ασιατική χώρα-λεία για κάθε μορφή εκμετάλλευσης. Η γεωγραφική θέση της, τα πετρέλαια της Μοσούλης η ναυσιπλοία ήταν οι στόχοι της. Οι προσπάθειες αυτές εύρισκαν αντιμέτωπη την Ελληνική παρουσία που αιώνες κρατούσε τα ηνία όλων των οικονομικών τομέων και κυρίως της ναυσιπλοίας. Στις 14 Μάη 1914 ο Υπουργός των Εσωτερικών της Τουρκίας Τααλάτ αποστέλλει τηλεγράφημα προς το Γενικό Διοικητή Σμύρνης με το εξής περιεχόμενο.

“…Είναι επείγον δια πολιτικούς λόγους (έλεγαν οι Έλληνες πως ετοιμάζουν επανάσταση για την πραγματοποίηση της μεγάλης ιδέας) να υποχρεωθούν οι εις τα παράλια της Μ. Ασίας κατοικούντες Έλληνες να εκκενώσουν τα χωρία των και να εγκατασταθούν εις τα βιλαέτια Ερζερούμ κι άλλα. Αν αρνηθούν να μεταφερθούν εις τα υποδειχθέντα μέρη, θέλετε ευαρεστηθεί να δείτε προφορικές οδηγίες εις τους αδελφούς μας Μουσουλμάνους, όπως δια παντός είδους εκτρόπων αναγκάσουν τους Έλληνες να εκπατριστούν οι ίδιοι οικεία βουλήσει. Μη λησμονήσετε να επιτύχετε εν τοιαύτη περιπτώσει από τους μετανάστας τούτους πιστοποιητικό βεβαιούν ότι απέρχονται από τας εστίας των εξ ιδίας πρωτοβουλίας όπως μη προκύψουν εκ τούτου πολιτικά ζητήματα”.

Το σχέδιο των εκτρόπων, δηλαδή σφαγών και διώξεων, εφαρμόστηκε με τον πιο άγριο κι απάνθρωπο τρόπο από τους Τούρκους. Η δοκιμή ξεκίνησε από την Παλαιά και Νέα Φώκαια την οποία παρακολούθησε ο Γάλλος αρχαιολόγος Σαρτιώ κι η ομάδα του Mansier, Καρλιέ και Δάνδριας. Ο Σαρτιώ καταγόταν από την Μασσαλία κι έκανε την εποχή κείνη αρχαιολογικές ανασκαφές. Ο Σαρτιώ στο βιβλίο του “Η Λεηλασία Της Φώκαιας & Η Εκδίωξη Των Οθωμανών Ελλήνων Της Μ. Ασίας” κι ο Mansier στη περιγραφή του, «Αι Τελευταίαι Ημέραι Της Φώκαιας” διεκτραγωδούν τη σφαγή και δίωξη των κατοίκων της.
Σ’ έγγραφο της Αυστριακής πρεσβείας, στις 3 Απριλίου 1917, διαβάζουμε: “Ο μέγας βεζύρης κι υπουργός εξωτερικών παρακάλεσαν εμέ και το Γερμανό πρέσβη να φέρομε σε γνώση των κυβερνήσεών μας ότι στρατιωτικοί λόγοι μέγιστης σημασίας αναγκάζουν την Τουρκική κυβέρνηση να εκτοπίσει από το Αϊβαλί και τα περίχωρα του, πληθυσμό που αποτελείται από 10 έως 15.000 κατοίκους Ελληνικής εθνικότητας. Η Τουρκική κυβέρνηση δήλωσε, πως για την εκτέλεση του μέτρου αυτού, επιμένει ο στρατάρχης Liman von Sanders. Οι κάτοικοι θα πρέπει να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους εντός ορισμένης προθεσμίας, είναι όμως ελεύθεροι να εκλέξουν στην ενδοχώρα τον τόπο της νέας κατοικίας τους”.
Η συνέχεια του εγγράφου είναι περισσότερο αποκαλυπτική. Ο ίδιος ο Sanders βεβαιώνει: “Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες ΕΠΕΒΑΛΑ στο Τουρκικό υπουργείο πολέμου, όπου αντιστεκόταν ο Εμβέρ πασάς καθώς και στην κυβέρνηση, την εκτέλεση των προαναφερομένων μέτρων”. Κι ακολουθεί η καταστροφή του 1922.

Είπαμε ότι η Μασσαλία ιδρύθηκε από την Φώκαια. Οι κάτοικοί της δε λησμόνησαν τη προέλευσή τους σε κάθε περίπτωση εκδήλωσαν ειλικρινά την αγάπη και τη στοργή τους προς την αρχαία Μητρόπολη όταν μάλιστα με μεγαλοπρεπείς γιορτές γιορτάζουν τη τρίτη χιλιετία από την ίδρυση της πόλης τους κάλεσαν και το Δήμαρχο της Φώκαιας τον οποίο ανακήρυξαν επίσημα πρώτο πολίτη της Μασσαλίας. Οι νεότεροι κάτοικοι της Μικρασιατικής Φώκαιας ήταν ναυτικοί αλλά συγχρόνως καλλιεργούσαν τη πλούσια γη της περιφερείας τους. Η κυριότερη πηγή ευημερίας ήταν οι αλυκές. Οι πλουσιότερες αλυκές της Μεσογείου.
Η Π. και Ν. Φώκαία ήταν πόλεις με Ελληνικό πληθυσμό κατά το πλείστον. Η Π. Φώκαια με 12.000 κατοίκους, 9.000 Έλληνες και 3.000 Τούρκους. Η Ν. Φώκαια με 7.500 κατοίκους, 6.500 Έλληνες και 1.000 Τούρκους. Ο κόσμος μιλούσε μόνο Ελληνικά, ακόμα κι οι Τούρκοι. Είχε σχολεία, εκκλησίες και πολλά ξωκλήσια. Μητροπολιτικός ναός ήταν η Αγία Ειρήνη. ‘Αλλη μεγάλη εκκλησία ήταν η Αγία Τριάδα, ο ‘Αγιος Νικόλαος κι ο ‘Αγιος Κωνσταντίνος βορεινά. Την εκκλησία της Αγίας Τριάδας την έχτισαν οι εργάτες των αλυκών. Εκεί κάνανε μεγάλο πανηγύρι 7 ημερών. Παίζαν ντόπιοι οργανοπαίχτες βιολιά, ούτια, σαντούρια, οργανάκι (λατέρνα), τύμπανα. Ήταν μια ζωή νοικοκυρεμένη που τη ρήμαξαν οι Τούρκοι τον Ιούνιο του 1914.

Ο αρχαιολόγος Σαρτιώ γράφει:
“Πλούσιοι πρόκριτοι της πόλης έφυγαν ανυπόδητοι γιατί κι αυτά τα παπούτσια, τους είχαν αφαιρέσει. Εις τους ναούς διεπράχθησαν ανήκουστοι ιεροσυλίαι”.
Ο Mansier της ομάδας των αρχαιολόγων λέγει:
“Τη νύχτα ήρξατο η λεηλασία της πόλης. Μας διηγείται μια γυνή ετοιμοθάνατος διότι εβιάσθη υπό 17 Τούρκων. Απήγαγαν κόρη 18 χρονών υπό τα όμματα της οποίας εφόνευσαν τους δύο γονείς. Εις γέρων παραλυτικός ευρέθη νεκρός επί της κλίνης του. Εφόνευσαν συνολικά 81 άτομα εκ των οποίων 17 γυναίκες. Ούτω είδομεν ιδίοις οφθαλμοίς, ως εν τοις βαρβαροτέροις χρόνοις, τα πάντα χαρακτηριστικά της καταστροφής μιας πόλεως. Ητοι: την κλοπήν, την λεηλασίαν, την πυρπόλησιν, τον φόνον και την ατίμωση των γυναικών. Χίλιοι περίπου κάτοικοι επέβησαν επί αλιευτικών λέμβων ιστιοφόρων και κατέλιπον την Φώκαιαν δια την Μυτιλήνην. Αλλοι επέβησαν σε μεγάλο γαλλικό ιστιοφόρο το οποίο φόρτωνε αλάτι από το λιμάνι των Φωκών”.
Ο Ηλ. Ηλιόπουλος, Υποπρόξενος της Αγγλίας, που μετείχε σε μια διεθνή προξενική επιτροπή κι έφτασε στην ατυχή πόλη δυο μέρες μετά την εκκένωσή της, πληροφορήθηκε πως στα τσιγγέλια των κρεοπωλείων της πόλης ήταν αναρτημένα τεμάχια ανθρωπίνου κρέατος με τη μακάβρια ταμπέλα: “Γκιαούρ ετισί” δηλαδή ελληνικό κρέας. Αλλά η καταστροφή ολοκληρώθηκε το 1922. Περισσότερο από 1.500.000 Έλληνες της οικουμενικής Ελλάδας έγιναν με την εντολή της Γερμανίας, τον ελληνικό διχασμό και την αποτυχημένη προέλαση του τότε βασιλιά Κων/νου στα ενδότερα της Τουρκίας, βορά της Τουρκικής θηριωδίας. Έτσι ατιμώρητη μέχρι σήμερα η Τουρκία πραγματοποίησε μέσα στον ίδιο αιώνα τρεις γενοκτονίες διαφορετικών φυλών της Μ. Ασίας, των Αρμενίων, των Ποντίων και των Κούρδων τώρα.

Όπως όλος ο ελληνισμός της Μ. Ασίας έτσι κι οι Φωκαείς κατέφυγαν στα πλησιέστερα νησιά την Αθήνα και τον Πειραιά. Ο αείμνηστος Αθ. Παπουτσής έδωσε τις παρακάτω πληροφορίες στις 20/2/1960 στον κ. Απ. Ανδρεάδη: Οι Φωκαείς μετά τα 1922 ήρθαν στον Πειραιά και την Αθήνα. Εκεί με υπόδειξη του στρατηγού Πλαστήρα ιδρύσαμε σύλλογο με την επωνυμία Παμφωκαϊκός Σύλλογος “ο Πρωτεύς” και μ’ εκλογές εκλέξαμε τον κ. Βασίλη Τσούρο, στρατιωτικό γιατρό, τον Παναγιώτη Ζινανέ αξιωματικό πεζικού, τον Αθ. Α.Παπουτσή, τον Ευάγγ. Πουλούδα, τον Αναστάσιο Ανανίδη κι Ιωάννη Σταβέρα. Ένας από τους στόχους του η επιλογή περιοχής για εγκατάσταση .Πήγαμε στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής με ταλαιπωρία μιας εβδομάδας. Όμως ήταν μακριά από την Αθήνα κι ακατοίκητο το μέρος. Φύγαμε απογοητευμένοι. Είμαστε οι Παπουτσής Αθ., Μεταλίκης Α. κι ο Χιώτης Ν.
Αρχίσαμε να ψάχνουμε για την εγκατάσταση στην Ανάβυσσο όπου υπήρχε μια εταιρεία που διατηρούσεν αλυκές. Η εταιρεία ζήτησε και βρήκε ανθρώπους που να ξέρουνε καλύτερα ό,τι αφορά τη παραγωγή του αλατιού. Βρήκε τον Χριστούλη τον Καραπιπέρη, άριστο τεχνίτη. Πήρε μια ομάδα από 20-25 πατριώτες κι εργάζονταν όλοι. Αμέσως μετά τον πρώτο χρόνο είχαν μια διαφορά 2.000 τόνων περισσότερο αλάτι. Η εταιρεία έμεινε πολύ ευχαριστημένη και ζήτησε να προσληφθούν όσοι Φωκαείς υπήρχαν. Ο Σύλλογος εξέλεξε μια επιτροπή από τον Χατζή Καρπούζη, Ιωάννη Δέδε, Αθ. Παπουτσή να φροντίσει για την εγκατάσταση.

 

Τότε η Αθήνα-Λαύριο υπήρχε τρένο. Η επιτροπή το πήρε και βγήκε Κερατέα. Από κει με τα πόδια κατέβηκε Ανάβυσσο στις αλυκές. Ήθελε να δει τον τόπο. Τα κτήματα ήταν της Μονής Πετράκη, όπου μπορούσε να εγκατασταθούν όλοι. Το μέρος ήταν ακατοίκητο και μόνο μια εκκλησία υπήρχε μικρή του Αγίου Γεωργίου.
Ζητήσαμε από το Υπουργείο Γεωργίας άδεια να εγκατασταθούμε στην Ανάβυσσο. Μας αρνηθήκανε, γιατί η εγκατάσταση προοριζόταν για την ομάδα από την Αρετσού Κων/πόλεως. Τέλος μ’ εντολή του Υπουργείου Πρόνοιας κι ένα καΐκι φτάνουμε στις αλυκές και μένουμε σε 50 σκηνές. Ήταν 15 Οκτωβρίου 1920. Σε 10 μέρες έρχονται κι άλλες οικογένειες με τα καΐκια και παίρνουμε 100 σκηνές. Την έκταση που είχαμε κτίσει τις σκηνές την κατείχαν οι συγγενείς από τα Καλύβια. Αρχίσαν οι λογοτριβές μαζί μας. Πήγαμε στον Υπουργό ζητήσαμε να κάνει μια δήλωση στις εφημερίδες, ότι οι Φωκαείς θα εγκατασταθούν στην Ανάβυσσο διότι είναι αλατοπήκτες που παράγουν αλάτι. Και διάβασαν την δήλωση στα χωριά και σταμάτησαν τις λογοτριβές. Οι οικογένειες είχαν έρθει από την Χαλκίδα, το Βόλο, την Κρήτη. Για δουλειά πήγαιναν στον Πειραιά, άλλοι έκαναν κάρβουνα και πολλοί δούλευαν στην αλυκή.
Αλλά μόλις ήρθε δεύτερος χειμώνας και βλέπαν ότι δεν γινόταν η αποκατάσταση, αναγκάζονταν λίγοι-λίγοι να φεύγουνε στον Πειραιά και την Αθήνα. Στη παραλία της Αναβύσσου ούτε δένδρο, ούτε νερό υπήρχε. Ζητήσαμε από την αλυκή και μας έδωσαν εργαλεία κι αμέσως ανοίξαμε πηγάδι. Δυστυχώς από τον Οκτώβρη του 1924 ως το Μάρτη του 1926 βρισκόμαστε σε σκηνές, 19 μήνες αγωνίας. Κάθε τρεις μήνες είχαμε αλλαγές Κυβερνήσεων. Από 160 οικογένειες που είχαμε φέρει μείνανε μόνον 90…
Το Μάρτη του 1926 ο Πάγκαλος έδωσε εντολή να ‘ρθει η τοπογραφική υπηρεσία του Υπ. Γεωργίας για να χαράξει τον συνοικισμό. Πήρε 7.500 στρέμματα από την Μονή Πετράκη 1.000 στρέμματα από το κτήμα Λογοθέτη, 400 στρέμματα από την περιοχή του Αγίου Γεωργίου. Το κακό ήταν ότι δεν είχαμε εκκλησία. Μας είχε στήσει ο κ. Μπέης 20 παράγκες κι όταν χτίσαμε πήραμε τα υλικά και κάναμε εκκλησία. Όταν ήμουν πρόεδρος, στην Αμερική είχαμε πολλούς πατριώτες. Ήρθε ο Πρόεδρός τους, Γαρύφαλος Παπουτσής τον παρακαλέσαμε και μας έστειλε 100.000 κι αρχίσαμε να χτίζουμε το σχολείο. Βοηθήσαμε όλοι μαζί κι ο εργολάβος που το ‘χτισε δε πήρε δραχμή. Ήτανε καλός άνθρωπος, ονομαζόταν Ερμής Φιλίππου. Το σχολείο χτίστηκε το 1932. Επί 4 χρόνια πληρώναμε μεις δασκάλα για να πηγαίνουν τα παιδιά σχολείο.

Το 1947 που είχαμε όλες τις προϋποθέσεις γίναμε Κοινότητα».
Τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς κοντά στις άλλες δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι πρόσφυγες ήταν κι η μη αποδοχή τους από μέρους των ελλήνων της Μητροπολιτικής Ελλάδας. Ήταν μια γενική κατάσταση αυτή. Ο χώρος της Π. Φώκαιας-Αναβύσσου ήταν ακατοίκητος. Ήταν ιδιοκτησία κατά κύριο λόγο της μονής Πετράκη. Νοικιαζόταν από τους κατοίκους και κτηνοτρόφους των γύρω χωριών για βοσκή ή καλλιέργεια. Η εγκατάσταση των προσφύγων έφερε αρκετές λογοτριβές μεταξύ τους. Η συμβίωση όμως κι η γνωριμία είχε συνακόλουθο την αλληλοεκτίμηση, την αποδοχή, τη φιλία κι αυτή πάλι τη καλή συνεργασία, τη συνύπαρξη, τη προκοπή. Πράγματι από την προπολεμική ακόμα εποχή οι νομάδες κτηνοτρόφων άρχισαν να εγκαθίστανται μόνιμα στο χωριό και να προσθέτουν με τη δύναμη και την εργατικότητά τους ζωτικότητα στη ζωή του χωριού. Μετά μάλιστα το 1947 που γίνεται Κοινότητα η ζωή του χωριού μπαίνει σε ανοδική πορεία. Γίνονται σημαντικά έργα υποδομής. Το 1954-55 ανοίγει ο δρόμος και συνδέει το χωριό με τ’ αστικά κέντρα . Η πρόσβαση προς το κέντρο αλλά και προς τα χωριά είναι ευκολότερη. Αρχίζει να αναπτύσσεται ο τουρισμός. Ηλεκτροδοτείται το 1966. Υδροδοτείται το 1958 κατ’ αρχάς, το 1971 από τον Όλυμπο, το 1977-78 από την ΕΥΔΑΠ. Το 1932 χτίζεται το πρώτο σχολείο. Συμπληρώνεται με μιαν αίθουσα ακόμα το 1970 κι ανεγείρεται 6τάξιο δημοτικό Σχολείο το 1981. Νηπιαγωγείο λειτουργεί το 1993. Η εκκλησία χτίστηκε το 1948 κι έγινε επέκτασή της το 1995. Κατά καιρούς διαμορφώθηκαν οι πλατείες κι οι άλλοι χώροι (ρέματα) κι ασφαλτοστρώθηκαν οι δρόμοι.

 

Από το 1948 υπάρχει ο Αθλητικός Ποδοσφαιρικός Σύλλογος “Πρωτέας”. Το γήπεδο χτίστηκε το 1970 και την επόμενη σχεδόν χρονιά η ομάδα μπήκε στη Γ’ Κατηγορία Αθηνών. Τώρα βρίσκεται στην Α’ Κατηγορία ΕΠΣΑΝΑ κι είναι από τους πρωταγωνιστές της. Υπάρχουν ακόμα ένας Εξωραϊστικός Σύλλογος η “Αγία Ειρήνη” κι ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων του Δημοτικού Σχολείου κ.ά.
Οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού αυξάνονται (2051) και δημιουργούνται δυναμικοί οικισμοί γύρω, όπως το Θυμάρι, το Καταφύγι, της Αγροτικής Τράπεζας, οι κάτοικοι των οποίων δραστηριοποιούνται κοινωνικά και πολιτικά μέσα από τους δικούς τους εξωραϊστικούς και πολιτιστικούς Συλλόγους. Γενικώς η Κοινότητα Παλαιάς Φώκαιας έχει γίνει παραθεριστικό κέντρο με μεγάλο αριθμό κατοίκων πολλοί από τους οποίους τη δεύτερη παραθεριστική κατοικία τη μετέτρεψαν σε μόνιμη. Αυτό οφείλεται στη μικρή απόσταση της από το κέντρο, στα πολλά προβλήματα του αστικού κέντρου και κυρίως τη λεπτή και γαλήνια φυσική καλλονή του τοπίου.

Χρησιμοποίησα σα μοναδική πηγή, το site του Αττικού Παρατηρητή. Όσο για τις φωτό, είναι από το Google Earth.

Χατζηαλεξάνδρου Πάτροκλος

Πηγή: Περί γραφής

ΑΠΟ: http://ellas2.wordpress.com/