Δύο εβδομάδες συγκρούσεων που άλλαξαν τη Μέση Ανατολή.

 

Σε αχαρτογράφητα νερά το Παλαιστινιακό

Για όσους παρακολουθούν επί δεκαετίες τις περιοδικές αναφλέξεις του Μεσανατολικού, το σκηνικό μοιάζει γνώριμο: Εκατόμβες Παλαιστινίων στη Γάζα από τους ανηλεείς αεροπορικούς βομβαρδισμούς του Ισραήλ, το οποίο πλήττεται από τις ρουκέτες της Χαμάς, αν και πληρώνει πολύ μικρότερο φόρο αίματος. Η Αμερική, το μόνο κράτος με πραγματική δύναμη παρέμβασης στην περιοχή, καλύπτει πλήρως τον σύμμαχό της μέχρις ότου ο πρόεδρός της αποφασίζει να τραβήξει τα λουριά στον Ισραηλινό πρωθυπουργό. Μια δήλωση εκπροσώπου του Τζο Μπάιντεν στάθηκε ικανή να σιγήσουν τα όπλα, από τα χαράματα της Παρασκευής. Οι δύο εμπόλεμοι εμφανίζουν εαυτούς νικητές και η ζωή συνεχίζεται χωρίς τίποτα ουσιαστικό να έχει αλλάξει όταν η σκόνη πέφτει, τα ερείπια μαζεύονται και οι νεκροί αναπαύονται.

Ωστόσο, αυτή η αίσθηση του déjà vu είναι απολύτως παραπλανητική. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες κρίσεις του 2008 και του 2014, τούτη τη φορά η σύγκρουση δεν περιορίστηκε στη Γάζα, η οποία, λόγω της ανθρωπιστικής καταστροφής, μονοπώλησε το ενδιαφέρον των τηλεοπτικών συνεργείων, αλλά επεκτάθηκε στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, απ’ όπου και ξεκίνησαν οι ταραχές, στη Δυτική Οχθη και στο ίδιο το Ισραήλ. Πέραν του ότι ξανάφερε το Παλαιστινιακό στην κορυφή της διεθνούς ατζέντας, η αναμέτρηση είχε καινούργια χαρακτηριστικά, με μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Το θεμελιακά καινούργιο στοιχείο ήταν η αποκατάσταση της κλονισμένης παλαιστινιακής ενότητας ύστερα από δεκαετίες εμφύλιων συγκρούσεων και κατακερματισμών. Για πρώτη φορά από την πρώτη Ιντιφάντα (Εξέγερση) του 1987, όχι μόνο οι ένοπλες οργανώσεις, αλλά και οι πολίτες όλων των ηλικιών και ιδεολογιών κινητοποιήθηκαν μαζικά σε όλη την έκταση της ιστορικής Παλαιστίνης, από τον Ιορδάνη μέχρι τη Μεσόγειο. Κορυφαία στιγμή ήταν η γενική απεργία της περασμένης Τετάρτης, που αποφασίστηκε στη Γιάφα, στην καρδιά του ισραηλινού κράτους, δίπλα από το Τελ Αβίβ, στη συνεδρίαση της Ανώτατης Επιτροπής των Αραβοϊσραηλινών, όπου συμμετείχαν από κοινού κοσμικοί, ισλαμιστές και κομμουνιστές. Τη μέρα της γενικής απεργίας, τα μαγαζιά νέκρωσαν στις αραβικές πόλεις του Ισραήλ, όπως και στη Δυτική Οχθη, ενώ ακόμη και σε πολλά σούπερ μάρκετ της εβραϊκής, Δυτικής Ιερουσαλήμ είχαν μείνει μόνο οι ιδιοκτήτες τους, καθώς απεργούσαν οι Παλαιστίνιοι υπάλληλοι. Σε πολλές πόλεις Αραβοϊσραηλινοί κατέβαιναν σε μαχητικές διαδηλώσεις με τη σημαία της Παλαιστίνης για να ακούσουν ομοεθνείς τους να κατακεραυνώνουν το ισραηλινό κράτος και να τραγουδήσουν άσματα των προγόνων τους. 

Παραμένει αμφίβολο αν αυτή η εμπειρία δεν θα αποδειχθεί εφήμερη, αλλά θα οδηγήσει σε μια συνολική ανασύνθεση του παλαιστινιακού κινήματος, με μια νέα, ενιαία και αποτελεσματική ηγεσία. Σε κάθε περίπτωση, πολλοί συμμερίζονται την εκτίμηση του Παλαιστίνιου συγγραφέα Γιουσούφ Μουναγέρ στους New York Times: ότι η απροσδόκητη ενότητα δράσης Γάζας, Δυτικής Οχθης, Αραβοϊσραηλινών, ακόμη και της παλαιστινιακής διασποράς, προοιωνίζεται μια ριζική στροφή στρατηγικής από την αδιέξοδη αναζήτηση λύσης στη βάση των δύο κρατών, σε έναν αντι-απαρτχάιντ αγώνα για ίσα πολιτικά δικαιώματα σε ένα ενιαίο κράτος. Ερευνα του πανεπιστημίου του Μέριλαντ, που επικαλείται ο συγγραφέας, εκτιμούσε ότι το 64% των Αμερικανών (ποσοστό που ανεβαίνει σε 78% μεταξύ των Δημοκρατικών) θα υποστήριζε μια τέτοια λύση, την οποία, βέβαια, ούτε στους χειρότερους εφιάλτες τους δεν διανοούνται σήμερα οι κυβερνώντες στην Ιερουσαλήμ.

Στο Ισραήλ, ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου νεκραναστήθηκε πολιτικά, σαν τον μυθικό Φοίνικα, μέσα από τις στάχτες της σύγκρουσης. Οι ρουκέτες της Χαμάς τον βοήθησαν να συσπειρώσει το έθνος γύρω από τη σημαία και να εξοστρακίσει στο περιθώριο τις δικαστικές του περιπέτειες. Ο βασικός υποψήφιος να τον διαδεχθεί στο στρατόπεδο της ισραηλινής Δεξιάς, ο Ναφτάλι Μπένετ, αναγκάστηκε να διακόψει τις συνομιλίες για σχηματισμό κυβέρνησης με τον κεντρώο Γιαΐρ Λαπίντ, αφού είχε εισπράξει γενική κατακραυγή από την εκλογική του βάση. Μετά την ανακωχή, όμως, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός δέχτηκε σφοδρές επικρίσεις από την ισχυρή ακροδεξιά, που τον κατηγόρησε για ντροπιαστική συνθηκολόγηση στη Χαμάς.

Στο στρατιωτικό πεδίο, ο Νετανιάχου δικαίως επιχαίρει για την καταστροφή του «Μετρό», του δαιδαλώδους δικτύου υπόγειων τούνελ της Χαμάς στη Γάζα – στην πραγματικότητα, μια ολόκληρη υπόγεια πόλη, που προσέφερε ανεφοδιασμό και καταφύγια στην ισλαμική οργάνωση. Ωστόσο, πρόκειται για τακτική επιτυχία –το «Μετρό» θα έχει ξαναφτιαχτεί μέσα σε λίγα χρόνια– ενώ οι απώλειες ήταν στρατηγικού χαρακτήρα. Οι ρουκέτες που έπληξαν όχι μόνο το νότιο Ισραήλ, αλλά και το Τελ Αβίβ, ακόμη και την Ιερουσαλήμ, αναγκάζοντας τους βουλευτές να διακόψουν τη συνεδρίαση της Κνεσέτ για να τρέξουν στα καταφύγια, κλόνισαν την αυταπάτη ότι το Ισραήλ είχε ξεμπερδέψει με το Παλαιστινιακό, επιβεβαιώνοντας ότι δεν μπορεί να υπάρξει ασφάλεια χωρίς κάποια πολιτική λύση. Η Χαμάς βγήκε πολιτικά ενδυναμωμένη και οι ενθουσιώδεις πανηγυρισμοί χιλιάδων Παλαιστινίων σε όλα τα κατεχόμενα ύστερα από την ανακωχή, ασφαλώς λένε πολλά. Παράλληλα, η εμφυλιοπολεμική ατμόσφαιρα με τις εκτεταμένες καταστροφές και αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ της εβραϊκής και της αραβικής κοινότητας, πρωτοφανείς για το Ισραήλ, τουλάχιστον μετά τον πόλεμο των Εξι Ημερών (1967), θα αφήσουν ανοιχτές πληγές που δύσκολα θα κλείσουν.

Τα εύθραυστα προσωπικά κέρδη του Νετανιάχου συνοδεύονται από σοβαρές ζημιές στη διεθνή εικόνα της χώρας του. Για πρώτη φορά από την κρίση του Σουέζ (1956), ακούστηκαν τόσο ισχυρές φωνές εναντίον της ισραηλινής κυβέρνησης στις ΗΠΑ, οι οποίες, μάλιστα, είχαν ιδιαίτερη απήχηση στο κατεξοχήν φιλοϊσραηλινό Δημοκρατικό Κόμμα. Ενας από τους λόγους που ώθησαν τον πρόεδρο Μπάιντεν να πιέσει, καθυστερημένα και απρόθυμα, τον Νετανιάχου για ανακωχή ήταν η εσωτερική πίεση, η οποία δεν περιοριζόταν στους συνήθεις υπόπτους της αριστερής πτέρυγας, όπως ο Μπέρνι Σάντερς. Είναι ενδεικτικό ότι 28 Δημοκρατικοί γερουσιαστές, δηλαδή περισσότεροι από τους μισούς, δημοσίευσαν δημόσια επιστολή που ζητούσε άμεση ανακωχή, δύο ημέρες προτού το κάνει ο Μπάιντεν. 

Οσο για την Ευρωπαϊκή Ενωση, για μία ακόμη φορά έλαμψε διά της απουσίας της. Αν και καταβάλλει το μεγαλύτερο μέρος της διεθνούς οικονομικής βοήθειας προς τους Παλαιστινίους, δεν κατάφερε να βγάλει ούτε καν μία ανακοίνωση των «27», καθώς ισχυρή ομάδα κρατών, που υποστηρίζουν αναφανδόν το Ισραήλ υπό το κράτος της ισλαμοφοβίας την οποία θρέφει το μεταναστευτικό πρόβλημα, ύψωνε τη σημαία του εβραϊκού κράτους στην καγκελαρία (Αυστρία) ή έθετε βέτο στο κοινό ανακοινωθέν (Ουγγαρία). Κατ’ αυτόν τον τρόπο η Ευρώπη επιβεβαίωσε σε άλλη μία μεγάλη διεθνή κρίση την πολιτική ανυπαρξία της, αφήνοντας στη Γαλλία και τη (εκτός Ε.Ε.) Βρετανία το όποιο μερίδιο στις διεθνείς προσπάθειες για ειρήνευση. 

Ο αραβικός κόσμος

Χωρίς να πάρουν δραματικές διαστάσεις, οι αντιδράσεις στους ισραηλινούς βομβαρδισμούς έγιναν αυτή τη φορά αισθητές στους αραβικούς δρόμους, σε αντίθεση με την απάθεια του 2014. Οι πρόσφατες συμφωνίες για την ομαλοποίηση των σχέσεων ανάμεσα σε μοναρχίες του Κόλπου και το Ισραήλ (Συμφωνίες του Αβραάμ) αμφισβητήθηκαν έντονα, ενισχύοντας την πίεση για έμπρακτη αλληλεγγύη στους Παλαιστίνιους. Στο Μπαχρέιν, εκπρόσωποι μη κυβερνητικών οργανώσεων υπέγραψαν κοινή έκκληση στην κυβέρνηση να απελάσει τον Ισραηλινό πρεσβευτή. Στο Κουβέιτ οι Αρχές υποχρεώθηκαν να επιτρέψουν δύο πορείες διαμαρτυρίας, κατά παράβαση της πολύ αυστηρής νομοθεσίας. Το ίδιο συνέβη στο Κατάρ, το οποίο ναι μεν διατηρεί καλές σχέσεις με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, αλλά απαγορεύει αυστηρά τις διαδηλώσεις στο εσωτερικό του. Μεγαλύτερη έκταση και δυναμισμό πήραν οι διαδηλώσεις στην Ιορδανία, όπου η πλειονότητα του πληθυσμού είναι Παλαιστίνιοι. Ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας δυσκολεύτηκαν να αποκαταστήσουν την τάξη γύρω από την ισραηλινή πρεσβεία στο Αμάν, όπου εξοργισμένοι διαδηλωτές φώναζαν «Εκδίκηση. Εκδίκηση. Χαμάς, βομβάρδισε το Τελ Αβίβ» και «Καμιά εβραϊκή πρεσβεία σε αραβική γη». 

πηγη