Η σημασία του «Ανθρώπου του Βιτρούβιου» του Λεονάρντο ντα Βίντσι

Το ενδιαφέρον του Λεονάρντο για την ανθρώπινη μορφή, τη συμμετρία και τις αναλογίες της ήταν συνδεδεμένο με την αναζήτησή του για γνώση 

ΑΠΟ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΒΑΤΖΙΚΛΗΣπηγη

Ο Λεονάρντο σχεδίασε τον Άνθρωπο του Βιτρούβιου, γνωστό και ως «Οι αναλογίες του ανθρώπινου σώματος σύμφωνα με τον Βιτρούβιο», το 1492. Αποδομένο με πένα, μελάνι και μεταλλική αιχμή σε χαρτί, το κομμάτι απεικονίζει έναν εξιδανικευμένο γυμνό άνδρα που στέκεται μέσα σε ένα τετράγωνο και έναν κύκλο. Με έξυπνο τρόπο, ο Λεονάρντο επέλεξε να απεικονίσει τον άνδρα με τέσσερα πόδια και τέσσερα χέρια, επιτρέποντάς του να έχει 16 πόζες ταυτόχρονα, αναφέρει το mymodernmet.

Ο άνθρωπος του Βιτρούβιου βασίζεται στο De Architectura, έναν οδηγό αρχιτεκτονικής που γράφτηκε από τον Ρωμαίο αρχιτέκτονα και μηχανικό Βιτρούβιο μεταξύ 30 και 15 π.Χ. Παρόλο που επικεντρώνεται στην αρχιτεκτονική, η πραγματεία εξερευνά επίσης το ανθρώπινο σώμα —δηλαδή, τη γεωμετρία των «τέλειων» αναλογιών— που προκάλεσε το ενδιαφέρον του Λεονάρντο για την ανατομία και ενέπνευσε το σχέδιό του.

Στις αρχές της ιταλικής Αναγέννησης, θεωρητικοί όπως ο Leon Battista Alberti έγραψαν για τη σημασία των καλλιτεχνών να γνωρίζουν καλά την ανατομία. Το ενδιαφέρον του Λεονάρντο για την ανατομία ξεκίνησε νωρίς στην καριέρα του, ενώ ήταν ακόμη μαθητευόμενος.

Ο Λεονάρντο χρησιμοποίησε πάνω από 30 πτώματα για να μελετήσει λεπτομερώς την ανθρώπινη ανατομία. Οι σχολαστικές του σημειώσεις αποτελούν απόδειξη του επιστημονικού του μυαλού. Ενώ τα αρχικά του σχέδιά επικεντρώθηκαν στον σκελετό και τους μυς, στη συνέχεια προχώρησε στη μηχανική του ανθρώπινου σώματος.

Δεν τον ενδιέφερε μόνο πώς φαίνονταν τα πράγματα αλλά και πώς λειτουργούσαν. Το ενδιαφέρον του για την ανθρώπινη μορφή, τη συμμετρία και τις αναλογίες της ήταν συνδεδεμένο με την αναζήτησή του για γνώση.

Ποιες είναι οι «τέλειες» αναλογίες;

Δύο κείμενα συνοδεύουν το σχέδιο. Στο πρώτο, ο Λεονάρντο σημειώνει ότι, σύμφωνα με τον Βιτρούβιο, αυτές είναι οι μετρήσεις του ιδανικού σώματος:

-τέσσερα δάχτυλα είναι ίσα με μια παλάμη

-τέσσερις παλάμες είναι ίσες με ένα πόδι

-έξι παλάμες κάνουν έναν πήχη

-τέσσερις πήχεις ισούνται με το ύψος ενός ανθρώπου

-τέσσερις πήχεις ισοδυναμούν με έναν βήμα

-24 παλάμες ισοδυναμούν με έναν άνδρα

Στο κείμενο διευκρινίζει επίσης: «Αν ανοίξετε τα πόδια σας τόσο πολύ ώστε να μειώσετε το ύψος σας κατά 1/14 και ανοίξετε και σηκώσετε τα χέρια σας μέχρι τα μεσαία δάχτυλά σας να αγγίξουν το επίπεδο της κορυφής του κεφαλιού σας, πρέπει να ξέρετε ότι το κέντρο των απλωμένων άκρων θα είναι στον ομφαλό και το διάστημα μεταξύ των ποδιών θα σχηματίζει ισόπλευρο τρίγωνο. Το μήκος των απλωμένων χεριών ενός άνδρα είναι ίσο με το ύψος του».

Στο δεύτερο κείμενο περιγράφει το σώμα του μοντέλου ως κλάσματα:

«Από τις ρίζες των μαλλιών μέχρι το κάτω μέρος του πηγουνιού είναι το ένα δέκατο του ύψους του ανθρώπου»

«Από το κάτω μέρος του πηγουνιού μέχρι την κορυφή του κεφαλιού του είναι το ένα όγδοο του ύψους του»

«Από την κορυφή του στήθους μέχρι την κορυφή του κεφαλιού του είναι το ένα έκτο του ανθρώπου»

«Από την κορυφή του στήθους μέχρι τις ρίζες των μαλλιών είναι το ένα έβδομο ολόκληρου του ανθρώπου».

«Από τις θηλές μέχρι την κορυφή του κεφαλιού είναι το ένα τέταρτο του ανθρώπου».

«Το μεγαλύτερο πλάτος των ώμων περιέχει από μόνο του το ένα τέταρτο του ανθρώπου».

«Από τον αγκώνα μέχρι την άκρη του χεριού είναι το ένα πέμπτο του ανθρώπου»

«Από τον αγκώνα μέχρι τη γωνία της μασχάλης είναι το ένα όγδοο του ανθρώπου».

«Όλο το χέρι είναι το ένα δέκατο του ανθρώπου»

«Η αρχή των γεννητικών οργάνων σηματοδοτεί τη μέση του ανθρώπου»

«Το πόδι είναι το ένα έβδομο του ανθρώπου»

«Από το πέλμα του ποδιού μέχρι κάτω από το γόνατο είναι το ένα τέταρτο του ανθρώπου»

«Από κάτω από το γόνατο μέχρι την αρχή των γεννητικών οργάνων είναι το ένα τέταρτο του ανθρώπου»

«Η απόσταση από το κάτω μέρος του πηγουνιού μέχρι τη μύτη και από τις ρίζες των μαλλιών μέχρι τα φρύδια είναι, σε κάθε περίπτωση η ίδια, και όπως το αυτί, το ένα τρίτο του προσώπου».

Από το 1822, ο Βιτρούβιος Άνθρωπος αποτελεί μέρος της μόνιμης συλλογής της Gallerie dell’Accademia στη Βενετία της Ιταλίας. Καθώς είναι πολύ εύθραυστο, το κομμάτι σπάνια εκτίθεται. Μία από τις σπάνιες φορές που εκτέθηκε ήταν όταν το Λούβρο το δανείστηκε το 2019 για να γιορτάσει την 500ή επέτειο από τον θάνατο του Λεονάρντο. Ωστόσο, το σχέδιο παραμένει βασικό μέρος της συλλογής τους και ένα από τα σημαντικότερα έργα της Ιταλικής Αναγέννησης.