KAPTEPIA: Χρήστος Μαρκογιαννάκης: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα

Τετάρτη 26 Οκτωβρίου 2022

Χρήστος Μαρκογιαννάκης: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα

Ο Χρήστος Μαρκογιαννάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης, όπου και μεγάλωσε. Με σπουδές στη Νομική και την Εγκληματολογία στην Αθήνα και το Παρίσι, και έχοντας εργαστεί ως δικηγόρος, τα τελευταία χρόνια ζει στη γαλλική πρωτεύουσα.

Είναι συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας και δοκιμιακών βιβλίων για την αισθητική του εγκλήματος, εμπνευστής της έννοιας criminart και μέλος της Crime Writers’ Association.

Έργα του: The Louvre Murder Club / Scènes de crime au Louvre, 2017, Éditions Le Passage (βραβείο Document Littéraire National), Au 5e étage de la faculté de droit, 2018, μυθιστόρημα, Éditions Albin Michel (βραβεία Balai d’Or και Académie du Var) / Στον 5ο όροφο της Νομικής, 2022, Εκδόσεις Μίνωας, το οποίο μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη, The Orsay Murder Club / Scènes de crime à Orsay, 2018, Éditions Le Passage, Mourir en scène, 2020, μυθιστόρημα, Éditions Albin Michel, Μυθιστόρημα με κλειδί, 2021, μυθιστόρημα, Εκδόσεις Μίνωας / Qui a tué Lucy Davis, 2022, Εκδόσεις Plon / Mord unter Griechischer Sonne, 2022, Εκδόσεις Kampa Verlag.

Στον 5ο όροφο της Νομικής ο τίτλος του μυθιστορήματός σας, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μίνωας. Θέλετε να μας δώσετε κάποια στοιχεία του;

Είναι ένα αστυνομικό τύπου whodunit, μια έρευνα για την αποκάλυψη του ενόχου μιας διπλής ανθρωποκτονίας στον Τομέα Εγκληματολογίας της Νομικής Σχολής Αθηνών. Οι επιρροές της λεγόμενης «χρυσής εποχής» της αστυνομικής λογοτεχνίας είναι εμφανείς, συνδυασμένες με την αγάπη μου για την ψυχολογία του εγκλήματος και την εμβάθυνση στα κίνητρα. Η ατμόσφαιρα είναι σκοτεινή, το φως –κυριολεκτικά και μεταφορικά– σπάνιο και η ζητούμενη τελική κάθαρση έωλη μέχρι την τελευταία στιγμή. Υπάρχει το τέλειο έγκλημα; Αυτό καλώ τον αναγνώστη ν’ ανακαλύψει. Η παρούσα έκδοση είναι βασισμένη στην αντίστοιχη γαλλική, που κυκλοφόρησε το 2018 κι απέσπασε το βραβείο λογοτεχνίας της Ακαδημίας του Var.

Ο κεντρικός ήρωας των μυθιστορημάτων σας, ο Χριστόφορος Μάρκου, έχει ονοματεπώνυμο που έχει «προκύψει» από το δικό σας. Πώς φτάσατε στη συγκεκριμένη επιλογή;

Το Στον 5ο όροφο της Νομικής είναι η πρώτη (χρονικά) έρευνα του αστυνόμου Χριστόφορου Μάρκου (στην Ελλάδα πρωτοκυκλοφόρησε μια hors-série έρευνα κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών του διακοπών, το Μυθιστόρημα με κλειδί, Μίνωας 2021). Όντως το επώνυμό του είχε ως έμπνευση το δικό μου, καθώς τον δημιούργησα ως alter ego μου: ένας αστυνόμος με σπουδές εγκληματολογίας που εφαρμόζει τις γνώσεις του στο πεδίο της δράσης, όχι απλώς στη θεωρία. Εξ ου και οι ομοιότητές μας: η ηλικία, το μεταπτυχιακό στην Εγκληματολογία, η αγάπη μας για την αστυνομική λογοτεχνία και τη φωνής της Κάλλας. Ήδη απ’ το πρώτο βιβλίο όμως, και καθώς έγραφα και περιέγραφα τον τρόπο σκέψης, τις δράσεις και τις αντιδράσεις του, ο Μάρκου διεκδίκησε την αυτονομία του και τελικά απέδρασε απ’ τον έλεγχό μου. Τώρα πλέον, με την 4η περιπέτειά του ήδη έτοιμη (θα κυκλοφορήσει στη Γαλλία το 2023 και στην Ελλάδα το 2024) έχει εξελιχθεί σε μια ανεξάρτητη προσωπικότητα, της οποίας εγώ δεν είμαι παρά ο χρονικογράφος.

Σπουδές στη Νομική, μεταπτυχιακές σπουδές στην Εγκληματολογία και συγγραφή βιβλίων. Πώς συνδυάζονται αυτές οι ιδιότητες;

Χωρίς τις σπουδές στη Νομική, την επαγγελματική μου ενασχόληση με το ποινικό δίκαιο και το μεταπτυχιακό στην Εγκληματολογία στην Αθήνα και το Παρίσι, δεν θα ήμουν ο συγγραφέας που είμαι. Οι επιστήμες αυτές «έχτισαν» τη βάση για τα βιβλία μου: καλλιέργησαν την κριτική μου σκέψη, την πειθαρχία και τη φόρμα που είναι απαραίτητη για τη σύνταξη ενός κειμένου, ανέπτυξαν την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, με ενέπνευσαν και προσέφεραν αληθοφάνεια στο έργο μου βασισμένη στη συναναστροφή με κατηγορούμενους για σοβαρά εγκλήματα (ανθρωποκτονίες) ή τις οικογένειες των θυμάτων, και με βοήθησαν να εστιάσω στην ψυχολογία και στο γιατίφτάνει κάποιος στο passage à l'acte. Σε όλα αυτά αν προσθέσετε την αγάπη μου, παιδιόθεν, για την αστυνομική λογοτεχνία και τα αινίγματα, θα βρείτε τις ρίζες του στιλ και της θεματολογίας μου.

Υπάρχει το τέλειο έγκλημα; Αυτό καλώ τον αναγνώστη ν’ ανακαλύψει.

Μέχρι και πριν από μια δεκαετία το αστυνομικό μυθιστόρημα ήταν κάπως παρεξηγημένο, παρότι ανέκαθεν είχε ένθερμους αναγνώστες. Τι πιστεύετε ότι συνέβη και υπάρχει τέτοια άνθηση τα τελευταία χρόνια;

Το αστυνομικό μυθιστόρημα θεωρείται ακόμα και σήμερα από κάποιους αναγνώστες, συγγραφείς και κριτικούς ως λογοτεχνία δεύτερης κατηγορίας (littérature de gare στα γαλλικά ή airport novel στα αγγλικά, ένα είδος ελαφρού, ανώδυνου πασατέμπο, για να σκοτώσει κάποιος τον χρόνο του σε σταθμούς ή αεροδρόμια). Η απάντησή μου σ’ αυτό είναι πως ένα καλογραμμένο αστυνομικό μάς επιτρέπει να εμβαθύνουμε στις πιο μύχιες και σκοτεινές σκέψεις, δίνει στοιχεία για την εποχή και την κοινωνία όπου γράφτηκε ή που απεικονίζει, και μας φέρνει αντιμέτωπους με το μοναδικό διαχρονικό και διατοπικό στοιχείο των ανθρωπίνων κοινωνιών (σύμφωνα με τον Émile Durkheim, έναν απ’ τους θεμελιωτές της κοινωνιολογίας): το έγκλημα. Επιπλέον, το whodunit αναζητά με τον αναγνώστη απάντηση σε ένα απ’ τα μεγαλύτερα ερωτήματα, που απασχολούν θρησκεία και φιλοσοφία: Ποιος; Κόντρα στην απαξιωτική του αντιμετώπιση, το αστυνομικό μυθιστόρημα είχε κι έχει φανατικούς αναγνώστες. Την άνθηση που αναφέρετε στην Ελλάδα την εστιάζω στη σχέση του αναγνωστικού κοινού με τους Έλληνες συγγραφείς του είδους. Τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί συγγραφείς στη χώρα μας που δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από διεθνείς best-selling συναδέλφους και οι Έλληνες αναγνώστες (ξεκίνησαν επιτέλους να) τους διαβάζουν. Είμαι αισιόδοξος πως η τάση αυτή θα συνεχιστεί και θα ενθαρρύνει ακόμα περισσότερους συγγραφείς να εκτεθούν.

Ζείτε κι εργάζεστε στο εξωτερικό. Διαπιστώνετε ότι συμβαίνει κάτι ανάλογο και εκεί;

Η Γαλλία και ο γαλλόφωνος κόσμος έχουν παράδοση στην αστυνομική και νουάρ λογοτεχνία. Από τον Maurice Leblanc και τον (Βέλγο) Georges Simenon, στον Jean-Claude Izzo, τη Fred Vargas και σύγχρονους όπως τoν Olivier Norek ή τον Bernard Minier (έναν απ’ τους καλύτερους και best-selling Γάλλους συγγραφείς, του οποίου το βιβλίο Παγωμένος κυκλοφορεί στην Ελλάδα απ’ τις Εκδόσεις Μίνωας), ο αναγνώστης βρίσκει αναγνώσματα για όλα τα γούστα. Η διαφορά με την Ελλάδα είναι πως ο Γάλλος αναγνώστης εμπιστεύεται εδώ και δεκαετίες τους εγχώριους συγγραφείς, φαινόμενο πολύ πρόσφατο στην Ελλάδα. Παράλληλα, οι Γάλλοι αναγνώστες αναζητούν συνεχώς νέες φωνές και παραμένουν ανοιχτοί ν’ ανακαλύψουν συγγραφείς που δεν γνώριζαν ή που κάνουν το ντεμπούτο τους μ’ ένα πρώτο βιβλίο. Αν το αποτέλεσμα τους ικανοποιήσει, ακολουθούν τον συγγραφέα σε κάθε του νέο βήμα. Είμαι λοιπόν πολύ χαρούμενος που έχω κυκλοφορήσει 5 βιβλία στη Γαλλία, με εξαιρετικές κριτικές και εμπορική επιτυχία.

Θέλετε να μας πείτε για τα βιβλία σας αυτά;

Το βιβλίο που με συνέστησε στο γαλλικό κοινό ήταν το criminartistic πόνημα Scènes de crime au Louvre (Σκηνικά εγκλήματος στο Λούβρο), εκδ. Le Passage, το 2017. Εφαρμόζοντας τις αρχές της εγκληματολογίας στο μεγαλύτερο μουσείο του κόσμου, σε 30 πίνακες, γλυπτά, αρχαίους ελληνικούς αμφορείς που αναπαριστούν μυθολογικά, βιβλικά και ιστορικά εγκλήματα, παίζουμε ένα cluedo με τον αναγνώστη. Στις φωτογραφίες κάθε έργου αναζητούμε τον δολοφόνο, ψάχνουμε το κίνητρο, τυχόν άλλοθι και τελικά την αλήθεια πίσω από αυτό που μας παρουσιάζει ο καλλιτέχνης. Μετά την πολύ μεγάλη εμπορική επιτυχία τόσο στα γαλλικά όσο και στα αγγλικά (The Louvre Murder Club), τα εγκώμια του Τύπου και των κριτικών και το γαλλικό εθνικό βραβείο λογοτεχνικού δοκιμίου, αφιερώθηκα 100% στη συγγραφή. Ακολούθησε το αντίστοιχο βιβλίο για το μουσείο Orsay (Scènes de crime à Orsay / The Orsay Murder Club, 2018), και τα τρία μου whodunit με πρωταγωνιστή τον Χριστόφορο Μάρκου (Au 5e étage de la faculté de droit, Albin Michel 2018, Mourir en scène, Albin Michel, 2020, Qui a tué Lucy Davis?, Plon, 2022). Είμαι πολύ περήφανος που οι Γάλλοι αναγνώστες αγκάλιασαν τη δουλειά μου και μου έδωσαν τη δυνατότητα να κάνω αυτό που αγαπώ.

Τις τελευταίες εβδομάδες γίνεται πολύς λόγος σχετικά με τον αν διαβάζονται ή, ορθότερα, γιατί δεν μεταφράζονται βιβλία Ελλήνων συγγραφέων στο εξωτερικό. Ποια είναι η δική σας άποψη;

Έχω παρακολουθήσει πολύ λίγο τη συζήτηση, λόγω απόστασης. Θα μπορούσα ωστόσο να αντιτάξω πως υπάρχουν Έλληνες συγγραφείς που διαβάζονται στο εξωτερικό, όπως ο Χρήστος Χωμενίδης (ο οποίος μάλιστα βραβεύτηκε με το Βραβείο Ευρωπαϊκού Μυθιστορήματος για τη Νίκη του), η Έρση Σωτηροπούλου, ο Πέτρος Μάρκαρης –για να μιλήσω για το αστυνομικό μυθιστόρημα– και άλλοι. Η περιορισμένη, σε κάθε περίπτωση, παρουσία Ελλήνων λογοτεχνών εκτός των τειχών δεν είναι θέμα ποιότητας: επαναλαμβάνω πως υπάρχουν Έλληνες συγγραφείς που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από αντίστοιχους ξένους συναδέλφους. Έχω την αίσθηση πως η απουσία αυτή είναι θέμα οργάνωσης και μάρκετινγκ. Πόσο επενδύουν οι ελληνικοί εκδοτικοί οίκοι στην παρουσίαση και προώθηση βιβλίων τους στο εξωτερικό, μέσω διεθνών φεστιβάλ αλλά και λογοτεχνικών ατζέντηδων; Πόσοι λογοτεχνικοί ατζέντηδες υπάρχουν στην Ελλάδα, κι από αυτούς πόσοι κάνουν τη δουλειά τους όπως πρέπει – να αναζητήσουν και να βρουν τον κατάλληλο εκδοτικό οίκο για το είδος και το στιλ του βιβλίου, να συνοδεύσουν τον συγγραφέα στα πρακτικά και, μετά την έκδοση, να προσεγγίσουν δημοσιογράφους, να βεβαιώσουν την παρουσία του σε διεθνή φεστιβάλ και fora; Ένα θετικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή είναι το πρόγραμμα GreekLit του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, το οποίο καλύπτει μέχρι και το 75% της μετάφρασης Ελλήνων συγγραφέων σε ξένες γλώσσες, δίνοντας έτσι κίνητρα σε ξένους εκδοτικούς οίκους ν’ ασχοληθούν με την ελληνική λογοτεχνική παραγωγή. Πρόκειται για ένα χρήσιμο εργαλείο και δε μένει παρά να αξιοποιηθεί.

Η διαφορά με την Ελλάδα είναι πως ο Γάλλος αναγνώστης εμπιστεύεται εδώ και δεκαετίες τους εγχώριους συγγραφείς, φαινόμενο πολύ πρόσφατο στην Ελλάδα.

Γνωρίζοντας πως οι σπουδές σας και το επάγγελμά σας απαιτούν πολύ χρόνο, είχατε τη δυνατότητα να διαβάζετε λογοτεχνία;

Όντως οι σπουδές και η μάχιμη δικηγορία απατούσαν χρόνο, αλλά έβρισκα πάντα χρόνο για να διαβάσω. Τον χρόνο για να γράψω, ωστόσο, τον βρήκα στο Παρίσι όταν πρωτοέφτασα για την έρευνα του διδακτορικού μου στην Εγκληματολογία (την οποία αξιοποίησα τελικά για τα criminartistic βιβλία μου). Πλέον όλος μου ο χρόνος είναι αφιερωμένος στην έρευνα, τη συγγραφή και την ανάγνωση, την οποία θεωρώ απαραίτητο εργαλείο της δουλειάς.

Ποιοι είναι οι δικοί σας αγαπημένοι συγγραφείς;

Έχω πολλούς αγαπημένους, παλαιότερους και σύγχρονους, Έλληνες και διεθνείς, σε πολλά είδη. Επειδή θα μας έπαιρνε σελίδες να σας τους αναφέρω όλους, θα αρκεστώ σε εκείνους που επηρέασαν το στιλ μου και στους οποίους αποδίδω φόρο τιμής στα βιβλία μου, απ’ τη βασίλισσα του whodunit στον Georges Simenon, απ’ την Dorothy Sayers στη Margaret Millar, απ’ την Patricia Highsmith στην P.D. James – βλέπετε, έχω αδυναμία στις γυναίκες συγγραφείς του είδους! Εκτός αστυνομικής λογοτεχνίας, θα κάνω ιδιαίτερη μνεία στον Oscar Wilde και τον Edgar Allan Poe, που με συνοδεύουν από παιδί με την ελπίδα μια μέρα να γράψω ένα κείμενο που θα παντρεύει επιτυχημένα το χιούμορ και το πνεύμα του πρώτου με το σκοτάδι του δεύτερου. Δύσκολο εγχείρημα...

Ποιο βιβλίο διαβάσατε πρόσφατα και σας εντυπωσίασε;

Το The Greek Revolution του Mark Mazower. Έτσι θα έπρεπε να διδάσκεται η ιστορία, με μυθιστορηματική, σχεδόν, αφήγηση καλά τεκμηριωμένων ιστορικών γεγονότων, μέσα σε ένα γενικότερο ιστορικό-πολιτικό-κοινωνικό πλαίσιο, άρρηκτα συνδεδεμένη με το παρόν και το μέλλον, όχι απλώς ως αποσπασματική αφήγηση μυθευμάτων.

Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;

Ως προς τη σχέση με τον αναγνώστη την ειλικρίνεια, ως προς τη συγγραφή την εκδοτική παρουσία και την (όποια) επιτυχία, την επιμονή! Χωρίς επιμονή δεν θα είχα καταφέρει ούτε το 1/10 από όσα έχω κάνει.

Θα επανέλθετε σύντομα με νέες περιπέτειες του Χριστόφορου Μάρκου; Ασχολείστε με τη συγγραφή κάποιου νέου βιβλίου;

Η επόμενη έρευνα του Χριστόφορου Μάρκου θα κυκλοφορήσει απ’ τις Εκδόσεις Μίνωας την άνοιξη του 2023. Τελειώνω σύντομα τις διορθώσεις για ένα ακόμα βιβλίο μυστηρίου, κι αμέσως μετά θα ξεκινήσω το επόμενο. Όπως σας είπα, βρήκα αυτό που με κάνει δημιουργικά ευτυχισμένο και του αφιερώνω τον χρόνο και τις δυνάμεις μου!