Το σπουδαιότερο αξιοθέατο της Φωκίδας κι ένας από τους πιο φημισμένους προορισμούς - Οι μύθοι που συνδέονται με την ίδρυση του ιερού και του μαντείου, η εξέλιξή της ιστορίας τους ανά τους αιώνες
Οι αρχαίοι Δελφοί: Ενας τόπος ιερός, με ενέργεια μοναδική. Ακτινοβολεί. Όχι μόνο μέσα στο Δελφικό τοπίο, ή στον Ελλαδικό χώρο. Σε όλο τον πλανήτη. Εκεί υπήρξε ένα παγκόσμιο παιδευτικό και λατρευτικό κέντρο, ένα μαντείο με επιρροή καταλυτική στον αρχαίο κόσμο, ιδιαίτερα μεταξύ 6ου και 4ου αι. π.Χ. Μέχρι να παρακμάσει και να δεχτεί τη χαριστική βολή από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α’, το 394. Και αιώνες αργότερα, χάρη στις ανασκαφές, να αποκαλυφθούν τα λαμπρά μνημεία που συνομιλούν ξανά με το φως και κάνουν κάθε επίσκεψη στους Δελφούς εμπειρία ζωής.
«To Δελφικό τοπίο κατέχει μια θέση σχεδόν ιερή ανάμεσα στις ωραιότερες των ορεινών περιοχών της Ελλάδας. Και δεν είναι ίσως υπερβολή ο ισχυρισμός πολλών ερευνητών ότι η επιλογή της θέσης ως ομφαλού της Γης προβάλλει τα ιδεώδη και την αισθητική των αρχαίων Ελλήνων. Η ανάγκη τους να καταλάβουν τον περιβάλλοντα χώρο -αλλά και τον εαυτό τους-, και να ενταχθούν αρμονικά μέσα σε αυτόν οδήγησε σε μια πρωτόγνωρη φυσιολατρία, αρκετά μακριά από δεισιδαιμονίες και αναπάντεχα κοντά στο ανθρώπινο μέτρο.
Αυτή την ενότητα αντανακλά το πολιτιστικό μήνυμα των Δελφών. Σε αντίθεση με τον ήπιο χώρο της Ολυμπίας, εδώ ενώνονται δραματικές αντιθέσεις. Πέρα από έναν φανατικό πολυθεϊσμό, ή μονοθεϊσμό, στους Δελφούς αυτή η ένωση του πνεύματος και της ύλης, η κατάρριψη φυσικών, ανθρώπινων, γλωσσικών, κοινωνικών, θρησκευτικών και άλλων φραγμών, εκφράστηκε μέσα από ένα σύνολο συμβόλων και θεών σε μια παγκόσμια ανθρωποκεντρική ιδέα με στόχο τον πολιτισμό», διαβάζουμε στην έκδοση «Οι αρχαιολογικοί χώροι της Παρνασσίδας», που περιέχει τις εισηγήσεις του 9ου Συνεδρίου της Ομοσπονδίας των Συλλόγων της, και οργανώθηκε στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών.
Το τοπίο των Δελφών καθορίζουν κυρίως οι θεόρατοι βράχοι των Φαιδριάδων -της Ναυπλίας και της Υάμπειας-, ανάμεσα στους οποίους κυλάει το νερό της Κασταλίας πηγής. Από το σημείο όπου βρίσκεται το ιερό η θέα εκτείνεται στις πλαγιές της Κίρφης, στην κοιλάδα του Πλείστου ανάμεσα στον κάμπο της Ιτέας και της Άμφισσας, στον κόλπο της αρχαίας Κίρρας και τον Κορινθιακό, καθώς και στην ασημοπράσινη θάλασσα του τεράστιου ελαιώνα.
Από τον Ομηρικό ύμνο εις Απόλλωνα Πύθιον, του 7ου αι. π.Χ., μαθαίνουμε πώς ο Απόλλωνας έκτισε τον πρώτο του ναό στους Δελφούς. Έγινε κύριος του τόπου αφού σκότωσε την Πυθώ, έναν θηλυκό δράκοντα που φύλαγε την προφητική πηγή Κασσοτίδα. Για να καθαρθεί ο Απόλλωνας ταξίδεψε μέχρι την κοιλάδα των Τεμπών, φέρνοντας από εκεί τη δάφνη. Ο θεός έδινε χρησμούς στο Ιερό της Γης μέσα από το στόμα της Πυθίας που καθόταν δεμένη στο «στόμιο ενός χάσματος γης», από το οποίο «έβγαινε πνεύμα».
Οι πρώτοι ιερείς ήταν Κρήτες από την Κνωσό, τους οποίους οδήγησε στο λιμάνι της Κίρρας ο Απόλλωνας μεταμφιεσμένος σε δελφίνι -έτσι εκείνοι εισήγαγαν στους Δελφούς την λατρεία του Απόλλωνα Δελφίνιου.
Τον 8ο αι. π.Χ., άρχισε η ανάπτυξη του ιερού και του μαντείου. Προς το τέλος του 7ου αι. π.Χ. οικοδομήθηκαν οι πρώτοι λίθινοι ναοί, αφιερωμένοι ο ένας στον Απόλλωνα και ο άλλος στην Αθηνά, που επίσης λατρευόταν με την επωνυμία Προναία και είχε δικό της τέμενος.
Το Δελφικό μαντείο άκμασε ιδιαίτερα μεταξύ 6ου και 4ου αι. π.Χ. και η φήμη του εξαπλώθηκε παντού. Πόλεις, ηγεμόνες και απλοί άνθρωποι συμβουλεύονταν τον θεό και αφιέρωναν λαμπρά αναθήματα. Το κεντρικό και πιο σπουδαίο σημείο του χώρου αποτελούσε πάντα το ιερό του Απόλλωνα. Προστατευόταν από περίβολο, με είσοδο στη νοτιοανατολική του γωνία. Από το σημείο αυτό οι επισκέπτες ακολουθούσαν την ιερά οδό που οδηγούσε στο ναό του Απόλλωνα με το περίφημο άδυτο, όπου έδινε τους χρησμούς η Πυθία.
Με πυρήνες το ναό και την ιερά οδό, το τέμενος σταδιακά μεγεθύνθηκε και ενισχύθηκε από μνημειώδεις αναλημματικούς τοίχους. Ο χώρος του οργανώθηκε σε επίπεδα τα οποία πλαισίωσαν στοές (Αττάλου, Αιτωλών, Αθηναίων) και ήταν προσβάσιμα από αντίστοιχες πύλες στον περίβολο. Ανάμεσά τους διακρίνονται σήμερα τα λείψανα πολυάριθμων αναθημάτων που αφιερώθηκαν από ελληνικές πόλεις, ή από πλούσιους ιδιώτες.
Στο κέντρο του ιερού δέσποζε ο μεγαλοπρεπής ναός του Απόλλωνα και ψηλότερα, προς τα βορειοδυτικά, υπήρχε το θέατρο, όπου τελούνταν οι δραματικοί και μουσικοί αγώνες των Πυθίων. Ακόμη ψηλότερα, έξω από τον περίβολο του ιερού, βρισκόταν το στάδιο όπου διοργνανώνονταν οι αθλητικοί αγώνες.
Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας (μετά το 168 π.Χ.) οι Δελφοί άλλοτε ευνοήθηκαν και άλλοτε λεηλατήθηκαν από τους αυτοκράτορες, όπως από τον Σύλλα το 86 π.Χ.
Η παρακμή του μαντείου επήλθε με το φιλοσοφικό κίνημα του ορθολογισμού τον 3ο αι. π.Χ., ωστόσο, το τυπικό στη λειτουργία του παρέμεινε μέχρι την εποχή του Αδριανού (2ος αι.). Εκείνη την περίοδο βρέθηκε στους Δελφούς ο περιηγητής Παυσανίας και κατέγραψε λεπτομερώς κατάλοιπα κτιρίων, επιγραφών και γλυπτών. (Κείμενα έχουμε χρησιμοποιήσει και από το odysseus.culture).
Οι αρχαίοι Δελφοί: Ενας τόπος ιερός, με ενέργεια μοναδική. Ακτινοβολεί. Όχι μόνο μέσα στο Δελφικό τοπίο, ή στον Ελλαδικό χώρο. Σε όλο τον πλανήτη. Εκεί υπήρξε ένα παγκόσμιο παιδευτικό και λατρευτικό κέντρο, ένα μαντείο με επιρροή καταλυτική στον αρχαίο κόσμο, ιδιαίτερα μεταξύ 6ου και 4ου αι. π.Χ. Μέχρι να παρακμάσει και να δεχτεί τη χαριστική βολή από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α’, το 394. Και αιώνες αργότερα, χάρη στις ανασκαφές, να αποκαλυφθούν τα λαμπρά μνημεία που συνομιλούν ξανά με το φως και κάνουν κάθε επίσκεψη στους Δελφούς εμπειρία ζωής.
«To Δελφικό τοπίο κατέχει μια θέση σχεδόν ιερή ανάμεσα στις ωραιότερες των ορεινών περιοχών της Ελλάδας. Και δεν είναι ίσως υπερβολή ο ισχυρισμός πολλών ερευνητών ότι η επιλογή της θέσης ως ομφαλού της Γης προβάλλει τα ιδεώδη και την αισθητική των αρχαίων Ελλήνων. Η ανάγκη τους να καταλάβουν τον περιβάλλοντα χώρο -αλλά και τον εαυτό τους-, και να ενταχθούν αρμονικά μέσα σε αυτόν οδήγησε σε μια πρωτόγνωρη φυσιολατρία, αρκετά μακριά από δεισιδαιμονίες και αναπάντεχα κοντά στο ανθρώπινο μέτρο.
Αυτή την ενότητα αντανακλά το πολιτιστικό μήνυμα των Δελφών. Σε αντίθεση με τον ήπιο χώρο της Ολυμπίας, εδώ ενώνονται δραματικές αντιθέσεις. Πέρα από έναν φανατικό πολυθεϊσμό, ή μονοθεϊσμό, στους Δελφούς αυτή η ένωση του πνεύματος και της ύλης, η κατάρριψη φυσικών, ανθρώπινων, γλωσσικών, κοινωνικών, θρησκευτικών και άλλων φραγμών, εκφράστηκε μέσα από ένα σύνολο συμβόλων και θεών σε μια παγκόσμια ανθρωποκεντρική ιδέα με στόχο τον πολιτισμό», διαβάζουμε στην έκδοση «Οι αρχαιολογικοί χώροι της Παρνασσίδας», που περιέχει τις εισηγήσεις του 9ου Συνεδρίου της Ομοσπονδίας των Συλλόγων της, και οργανώθηκε στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών.
Το τοπίο των Δελφών καθορίζουν κυρίως οι θεόρατοι βράχοι των Φαιδριάδων -της Ναυπλίας και της Υάμπειας-, ανάμεσα στους οποίους κυλάει το νερό της Κασταλίας πηγής. Από το σημείο όπου βρίσκεται το ιερό η θέα εκτείνεται στις πλαγιές της Κίρφης, στην κοιλάδα του Πλείστου ανάμεσα στον κάμπο της Ιτέας και της Άμφισσας, στον κόλπο της αρχαίας Κίρρας και τον Κορινθιακό, καθώς και στην ασημοπράσινη θάλασσα του τεράστιου ελαιώνα.
Από τον Ομηρικό ύμνο εις Απόλλωνα Πύθιον, του 7ου αι. π.Χ., μαθαίνουμε πώς ο Απόλλωνας έκτισε τον πρώτο του ναό στους Δελφούς. Έγινε κύριος του τόπου αφού σκότωσε την Πυθώ, έναν θηλυκό δράκοντα που φύλαγε την προφητική πηγή Κασσοτίδα. Για να καθαρθεί ο Απόλλωνας ταξίδεψε μέχρι την κοιλάδα των Τεμπών, φέρνοντας από εκεί τη δάφνη. Ο θεός έδινε χρησμούς στο Ιερό της Γης μέσα από το στόμα της Πυθίας που καθόταν δεμένη στο «στόμιο ενός χάσματος γης», από το οποίο «έβγαινε πνεύμα».
Οι πρώτοι ιερείς ήταν Κρήτες από την Κνωσό, τους οποίους οδήγησε στο λιμάνι της Κίρρας ο Απόλλωνας μεταμφιεσμένος σε δελφίνι -έτσι εκείνοι εισήγαγαν στους Δελφούς την λατρεία του Απόλλωνα Δελφίνιου.
Τον 8ο αι. π.Χ., άρχισε η ανάπτυξη του ιερού και του μαντείου. Προς το τέλος του 7ου αι. π.Χ. οικοδομήθηκαν οι πρώτοι λίθινοι ναοί, αφιερωμένοι ο ένας στον Απόλλωνα και ο άλλος στην Αθηνά, που επίσης λατρευόταν με την επωνυμία Προναία και είχε δικό της τέμενος.
Το Δελφικό μαντείο άκμασε ιδιαίτερα μεταξύ 6ου και 4ου αι. π.Χ. και η φήμη του εξαπλώθηκε παντού. Πόλεις, ηγεμόνες και απλοί άνθρωποι συμβουλεύονταν τον θεό και αφιέρωναν λαμπρά αναθήματα. Το κεντρικό και πιο σπουδαίο σημείο του χώρου αποτελούσε πάντα το ιερό του Απόλλωνα. Προστατευόταν από περίβολο, με είσοδο στη νοτιοανατολική του γωνία. Από το σημείο αυτό οι επισκέπτες ακολουθούσαν την ιερά οδό που οδηγούσε στο ναό του Απόλλωνα με το περίφημο άδυτο, όπου έδινε τους χρησμούς η Πυθία.
Με πυρήνες το ναό και την ιερά οδό, το τέμενος σταδιακά μεγεθύνθηκε και ενισχύθηκε από μνημειώδεις αναλημματικούς τοίχους. Ο χώρος του οργανώθηκε σε επίπεδα τα οποία πλαισίωσαν στοές (Αττάλου, Αιτωλών, Αθηναίων) και ήταν προσβάσιμα από αντίστοιχες πύλες στον περίβολο. Ανάμεσά τους διακρίνονται σήμερα τα λείψανα πολυάριθμων αναθημάτων που αφιερώθηκαν από ελληνικές πόλεις, ή από πλούσιους ιδιώτες.
Στο κέντρο του ιερού δέσποζε ο μεγαλοπρεπής ναός του Απόλλωνα και ψηλότερα, προς τα βορειοδυτικά, υπήρχε το θέατρο, όπου τελούνταν οι δραματικοί και μουσικοί αγώνες των Πυθίων. Ακόμη ψηλότερα, έξω από τον περίβολο του ιερού, βρισκόταν το στάδιο όπου διοργνανώνονταν οι αθλητικοί αγώνες.
Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας (μετά το 168 π.Χ.) οι Δελφοί άλλοτε ευνοήθηκαν και άλλοτε λεηλατήθηκαν από τους αυτοκράτορες, όπως από τον Σύλλα το 86 π.Χ.
+
Με το Δελφικό ιερό συνδέεται ο θεσμός της αμφικτυονίας, της ομοσπονδίας από δώδεκα φυλές της Θεσσαλίας και της Στερεάς, που αποτελούσε αρχικά θρησκευτική ένωση, ενώ αργότερα απέκτησε και πολιτική σημασία. Η δελφική αμφικτυονία είχε τον έλεγχο της περιουσίας και λειτουργίας του ιερού, αφού όριζε τους ιερείς και τους άλλους αξιωματούχους.
Με το Δελφικό ιερό συνδέεται ο θεσμός της αμφικτυονίας, της ομοσπονδίας από δώδεκα φυλές της Θεσσαλίας και της Στερεάς, που αποτελούσε αρχικά θρησκευτική ένωση, ενώ αργότερα απέκτησε και πολιτική σημασία. Η δελφική αμφικτυονία είχε τον έλεγχο της περιουσίας και λειτουργίας του ιερού, αφού όριζε τους ιερείς και τους άλλους αξιωματούχους.
To μαντείο και οι χρησμοί της Πυθίας
Το ιερό των Δελφών ξεπέρασε σε πλούτο και φήμη τα άλλα της εποχής (Δωδώνη, Ολυμπία). Αρχικά το μαντείο έδινε χρησμούς μια φορά το χρόνο και ο ίδιος ο θεός Απόλλωνας μιλούσε μέσω της Πυθίας. Από τον 6ο αι. και μετά, δίνονταν χρησμοί την έβδομη μέρα όλων των μηνών εκτός από τους τρεις χειμερινούς, όταν ο θεός μεταφερόταν στους Υπερβορείους και έδινε τη θέση του στον Διόνυσο, θεό του κρασιού και του γλεντιού.
Η Πυθία ήταν μια ηλικιωμένη γυναίκα, άνω των 50 χρονών. Μπορούσε να μετακινείται μόνο στο οίκημα που είχε καθοριστεί γι’ αυτήν στο τέμενος, ώστε να μην μιανθεί, φορούσε άσπρα και ακολουθούσε κάποιους ιερούς κανόνες. Αρχικά ήταν μια, αλλά όταν η πελατεία του Μαντείου μεγάλωσε, έγιναν τρεις.
Το πρωινό της ημέρας που θα έδινε χρησμό, η Πυθία πήγαινε να πλυθεί στην Κασταλία πηγή για καθαρμό. Θα έπινε νερό από την άλλη ιερή πηγή, την Κασσοτίδα και θα μασούσε φύλλα δάφνης. Μετά οδηγούνταν τελετουργικά στο άδυτο του ναού, το μαντείον ή τελεστήριον. Εκεί ήταν ο ιερός τρίποδας που συμβόλιζε τον θρόνο του Απόλλωνα. Βρισκόταν πάνω από το στόμιο του χάσματος, όπου ήταν και ο «ομφαλός», ο τάφος του Διονύσου και το χρυσό άγαλμα του Απόλλωνα.
Στο άδυτο οδηγούνταν κι εκείνος που ζητούσε τον χρησμό, και καθόταν σε τέτοια θέση ώστε να μην τον βλέπει η Πυθία. Τις ασυνάρτητες και ακατάληπτες κραυγές της αναλάμβανε να ερμηνεύσει ο Προφήτης και να διατυπώσει τον χρησμό σε εξάμετρους στίχους. Οι ερωτώντες έπαιρναν απάντηση γραπτώς και ήταν πάντα διφορούμενη, ώστε να την ερμηνεύουν κατά το δοκούν.
Το ιερό των Δελφών ξεπέρασε σε πλούτο και φήμη τα άλλα της εποχής (Δωδώνη, Ολυμπία). Αρχικά το μαντείο έδινε χρησμούς μια φορά το χρόνο και ο ίδιος ο θεός Απόλλωνας μιλούσε μέσω της Πυθίας. Από τον 6ο αι. και μετά, δίνονταν χρησμοί την έβδομη μέρα όλων των μηνών εκτός από τους τρεις χειμερινούς, όταν ο θεός μεταφερόταν στους Υπερβορείους και έδινε τη θέση του στον Διόνυσο, θεό του κρασιού και του γλεντιού.
Η Πυθία ήταν μια ηλικιωμένη γυναίκα, άνω των 50 χρονών. Μπορούσε να μετακινείται μόνο στο οίκημα που είχε καθοριστεί γι’ αυτήν στο τέμενος, ώστε να μην μιανθεί, φορούσε άσπρα και ακολουθούσε κάποιους ιερούς κανόνες. Αρχικά ήταν μια, αλλά όταν η πελατεία του Μαντείου μεγάλωσε, έγιναν τρεις.
Το πρωινό της ημέρας που θα έδινε χρησμό, η Πυθία πήγαινε να πλυθεί στην Κασταλία πηγή για καθαρμό. Θα έπινε νερό από την άλλη ιερή πηγή, την Κασσοτίδα και θα μασούσε φύλλα δάφνης. Μετά οδηγούνταν τελετουργικά στο άδυτο του ναού, το μαντείον ή τελεστήριον. Εκεί ήταν ο ιερός τρίποδας που συμβόλιζε τον θρόνο του Απόλλωνα. Βρισκόταν πάνω από το στόμιο του χάσματος, όπου ήταν και ο «ομφαλός», ο τάφος του Διονύσου και το χρυσό άγαλμα του Απόλλωνα.
Στο άδυτο οδηγούνταν κι εκείνος που ζητούσε τον χρησμό, και καθόταν σε τέτοια θέση ώστε να μην τον βλέπει η Πυθία. Τις ασυνάρτητες και ακατάληπτες κραυγές της αναλάμβανε να ερμηνεύσει ο Προφήτης και να διατυπώσει τον χρησμό σε εξάμετρους στίχους. Οι ερωτώντες έπαιρναν απάντηση γραπτώς και ήταν πάντα διφορούμενη, ώστε να την ερμηνεύουν κατά το δοκούν.
+«Οι Δελφοί θεσμοθετούν τους πνευματικούς αγώνες, πλάι στους αθλητικούς. Διαμορφώνουν το αξιακό σύστημα νομοθετών, αναμορφωτών, φιλοσόφων και πολιτικών -όπως ο Σόλων, ο Κλεισθένης, ο Θαλής, ο Κλεόβολος, ο Πυθαγόρας… Στους Δελφούς τέθηκαν οι πρώτοι κανόνες «Διεθνούς Δικαίου», καθώς το Μαντείο απαγόρευσε στους αντιπάλους να καταστρέφουν υδραγωγεία, να μολύνουν τα πηγάδια και να σκοτώνουν αιχμαλώτους. Η προσπάθειά του για την κατάπνιξη κάθε αιτίας πολέμου έφτασε μάλιστα στο σημείο να απαγορεύσει το τραγούδισμα των Ομηρικών Επών που υπενθύμιζαν τον Τρωικό πόλεμο.
Ο ναός, άσυλο για όσους κατέφευγαν εκεί, αποτελούσε σύμβολο πνευματικής ελευθερίας, ενώ η υπόδειξη του Μαντείου στους Σπαρτιάτες που εφάρμοζαν ολιγαρχικό καθεστώς, να κάνουν τους νόμους τους σύμφωνα με τη γνώμη και τη θέληση του λαού, γκρέμισε ουσιαστικά τον απολυταρχισμό, αναγνωρίζοντας την αρχή της ουσιαστικής Δημοκρατίας».Απόσπασμα κειμένου του Γιώργου Τσαγκάρη, από το λεύκωμα Δελφοί (εκδόσεις Ergo/2005).Πηγή: diakopes.gr
Πηγή: diakopes.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου