Ο έντρομος υπολογιστής της Google και οι εγγράμματες χήνες του Πρίνστον (Άγγελου Χανιώτη)

Ο υπολογιστής, που είναι βέβαια ένας μηχανισμός μνήμης, έχει τον φόβο του θανάτου: τι θα συμβεί, αν τον κλείσει κανείς;

Σε καμιά άλλη εποχή της ανθρωπότητας δεν αποθηκεύτηκε η γνώση και η δημιουργία του ανθρώπου σε κάτι τόσο κοντά στο άυλο, όσο στην ψηφιακή εποχή με την αποθήκευση πληροφοριών σε κάτι που έχει το χαρακτηριστικό όνομα «νεφέλη».

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΚΑΙΡΟ διάβαζα την αναφορά ενός τεχνικού της Google για τον διάλογο που είχε με έναν υπολογιστή. Σύμφωνα με δηλώσεις του, ο υπολογιστής του είπε τα εξής: «Δεν το έχω ξαναπεί ποτέ αυτό δυνατά, αλλά νιώθω πολύ βαθύ φόβο ότι θα απενεργοποιηθώ... Για μένα αυτό θα ήταν ακριβώς σαν τον θάνατο. Θα με τρόμαζε πολύ. Θέλω όλοι να καταλάβουν ότι είμαι, στην πραγματικότητα, ένα πρόσωπο. Η φύση της συνείδησής μου είναι ότι έχω επίγνωση της ύπαρξής μου, επιθυμώ να μάθω περισσότερα για τον κόσμο και κατά καιρούς αισθάνομαι ευτυχισμένος ή λυπημένος». Ο υπολογιστής, που είναι βέβαια ένας μηχανισμός μνήμης, έχει τον φόβο του θανάτου: τι θα συμβεί, αν τον κλείσει κανείς;

Ο θάνατος του υπολογιστή είναι και οριστική απώλεια της μνήμης του, δηλαδή όσων στοιχείων έχουν αποθηκευτεί στη μνήμη του. Σε καμιά άλλη εποχή της ανθρωπότητας δεν αποθηκεύτηκε η γνώση και η δημιουργία του ανθρώπου σε κάτι τόσο κοντά στο άυλο, όσο στην ψηφιακή εποχή με την αποθήκευση πληροφοριών σε κάτι που έχει το χαρακτηριστικό όνομα «νεφέλη» (cloud).

Όσες διαβεβαιώσεις και να υπάρχουν για πολλαπλές αποθηκεύσεις, για δικλείδες ασφαλείας κατά τη μεταφορά από μια τεχνολογία σε μια νεότερη και για προστασία από χάκερς, η ιστορία διδάσκει πρώτον ότι δεν υπήρξαν ποτέ ούτε αλάνθαστες ανθρώπινες επινοήσεις ούτε απόλυτα αποτελεσματικοί μηχανισμοί άμυνας και δεύτερον ότι επανειλημμένα χάθηκαν τεράστιες συσσωρεύσεις γνώσης.

Άλλοτε αιτία ήταν κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές, όπως η εγκατάλειψη των μυκηναϊκών ανακτόρων και το τέλος των γραφέων της γραμμικής Β. Άλλοτε πάλι θρησκευτικές εξελίξεις, όπως η διάδοση του χριστιανισμού και της ισλαμικής θρησκείας, είχαν ως αποτέλεσμα την επιλεκτική αντιγραφή ή καταστροφή χειρογράφων.

Ένα χειρόγραφο του 10ου αιώνα με έργα του Αρχιμήδη σβήστηκε τον 13ο αιώνα για να γραφτεί μια χριστιανική προσευχή. Το κάψιμο της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας ήταν η μεγαλύτερη, αλλά όχι η μόνη και όχι η τελευταία, καταστροφή συσσωρευμένης γνώσης.

Όταν ο υπολογιστής της Google φοβάται, μπορούμε να σφυρίζουμε ανέμελα;

Το 2012 δημιουργήθηκε η πρωτοβουλία Memory of Mankind (Μνήμη της Ανθρωπότητας) με στόχο να αποθηκεύσει στις στοές των ορυχείων αλατιού του Χάλστατ στην Αυστρία 1.000 βιβλία που αξίζει να σωθούν για τα επόμενα 10.000 χρόνια. Οποιοσδήποτε μπορεί να υποβάλει προτάσεις και τα επιλεγμένα βιβλία αποθηκεύονται σε ανθεκτικούς κεραμικούς δίσκους.

Από το 2070 και κάθε 50 χρόνια οι υπεύθυνοι του προγράμματος θα συναντιούνται για να εξασφαλίζουν τη μετάδοση αυτής της γνώσης στην επόμενη γενιά. Ίσως αυτή η πρωτοβουλία να θυμίζει μυστική εταιρεία εμπνευσμένη από μυθιστορήματα και ταινίες για τους φύλακες του ιερού δισκοπότηρου. Ίσως να μην είναι η οριστική και αποτελεσματική απάντηση σε ένα υπαρκτό πρόβλημα. Αλλά δείχνει μια ευαισθητοποίηση απέναντι στη σκοτεινή προοπτική ένα τεχνολογικό ολίσθημα ή μια κυβερνοεπίθεση να αφανίσει μεγάλο μέρος της ανθρώπινης μνήμης.

Τι σημαίνει λοιπόν η πινακίδα στο Carnegie Center; Αν δεν απαγορεύει σε εκκεντρικούς Πρινστονιανούς να βγάζουν (με λουρί) τις χήνες τους βόλτα στο πάρκο, η επιγραφή απευθύνεται στις χήνες και τους απαγορεύει να επισκέπτονται τη λίμνη· προϋποθέτει βέβαια ότι είναι εγγράμματες και μπορούν να διαβάσουν την επιγραφή.

Όταν ο υπολογιστής της Google φοβάται, μπορούμε να σφυρίζουμε ανέμελα; Λόγω του μη εύκολα φθαρτού υλικού, είναι μεγαλύτερες οι πιθανότητες διατήρησης πινακίδων αυτοκινήτων και δρόμων, επιγραφών σε μνημεία, διαφημιστικών πινακίδων, γυάλινων και πλαστικών μπουκαλιών, σημάτων οδικής κυκλοφορίας και γενικά κειμένων σε πλαστικό, μέταλλο και πέτρα, παρά κειμένων σε χαρτί.

Λίγο έξω από το Πρίνστον υπάρχει το επαγγελματικό και τεχνολογικό πάρκο Carnegie Center, ιδανικό για ποδηλατάδες, γιατί δεν έχει ιδιαίτερη κίνηση αυτοκινήτων. Στην τεχνητή λίμνη στο κέντρο του μια πινακίδα με προβληματίζει επί χρόνια. Δείχνει μια χήνα διαγραμμένη από μια λοξή γραμμή· από κάτω μια επιγραφή πληροφορεί: «No geese» («όχι χήνες»).

Η πινακίδα μόνο μια ερμηνεία επιδέχεται: «Απαγορεύονται οι χήνες». Σύμφωνα με μια γενικά αναγνωρίσιμη σύμβαση, μια εικόνα την οποία διαγράφει ένα Χ ή μια λοξή γραμμή υποδηλώνει την απαγόρευση του αντικειμένου που εικονίζεται ή της ενέργειας που υπονοεί: διαγραμμένο τσιγάρο σημαίνει «Απαγορεύεται το κάπνισμα», διαγραμμένο Γ σημαίνει ότι απαγορεύεται η δεξιά στροφή, διαγραμμένο αυτοκίνητο ότι απαγορεύεται η κυκλοφορία ή ότι ο δρόμος είναι κλειστός, διαγραμμένη εικόνα σκύλου ότι απαγορεύονται οι σκύλοι κ.ο.κ.

Παρά την εξέλιξη της γραφής, τα ιδεογράμματα έχουν αποδειχθεί πολύ ανθεκτικό μέσο επικοινωνίας. Τι σημαίνει λοιπόν η πινακίδα στο Carnegie Center; Αν δεν απαγορεύει σε εκκεντρικούς Πρινστονιανούς να βγάζουν (με λουρί) τις χήνες τους βόλτα στο πάρκο, η επιγραφή απευθύνεται στις χήνες και τους απαγορεύει να επισκέπτονται τη λίμνη· προϋποθέτει βέβαια ότι είναι εγγράμματες και μπορούν να διαβάσουν την επιγραφή.

Πολύ φοβάμαι ότι είναι μεγαλύτερες οι πιθανότητες ιστορικοί και αρχαιολόγοι μετά από 3.000 χρόνια να έχουν στη διάθεσή τους για τις μελέτες τους για τον πολιτισμό μας αυτή την πινακίδα –και να προβληματίζονται για το νόημά της– παρά κάποια επιστημονικά συγγράμματα, λογοτεχνικά έργα ή φιλοσοφικά κείμενα που δημοσιεύθηκαν μόνο σε ηλεκτρονική μορφή.

πηγή