Σοβιετική Ένωση: Η γέννηση και η κατάρρευση μέσα από ιστορικούς χάρτες

ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟΝ ΠΡΩΗΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Μια προτομή του Λένιν και ένα μωσαϊκό με το σφυροδρέπανο μέσα στο Παλάτι της Νεολαίας της Μόσχας (Moskovskogo Dvortsa Molodezhi, ή MDM) λίγο πριν ανοίξει στο κοινό το 1988 - Φωτ.: Unsplash

Καθώς τα βλέμματα του πλανήτη έχουν στραφεί στην Ουκρανία λόγω της ρωσικής εισβολής, η κατανόηση του ιστορικού πλαισίου επιτρέπει μία πιο λεπτομερή κατανόηση του μετα-σοβιετικού κόσμου.

Η ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης μπορεί να χωριστεί σε τρεις φάσεις που συνοδεύονται από αντίστοιχους χάρτες: τις πρώτες μέρες της Σοβιετικής Ένωσης, την περίοδο της Σοβιετικής «αυτοκρατορίας» μετά την νίκη στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και, τέλος, την πορεία προς την κατάρρευση. 

Οι πρώτες μέρες της Σοβιετικής Ένωσης

Η ΕΣΣΔ «γεννήθηκε» για το 1922, στον απόηχο της πτώσης της Ρωσικής Αυτοκρατορίας μετά και την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Η οριστική επικράτηση των Μπολσεβίκων έφερε σαρωτικές αλλαγές στην μέχρι τότε αγροτική χώρα βασισμένες στη Μαρξιστική και Λενινιστική πολιτική θεωρία. Στη Σοβιετική Ένωση εντάχθηκαν πολλοί διαφορετικοί λαοί.

 Η πολιτική διαίρεση τα πρώτα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης - Φωτ.: Visual Capitalist.

Η ΕΣΣΔ ιδρύθηκε ως ομοσπονδία σοσιαλιστικών δημοκρατιών, οι οποίες ήταν είτε ενιαία κράτη, όπως η Ουκρανία, είτε ομοσπονδίες, όπως η Ρωσία. 

Η κρατική οργάνωση της Σοβιετικής Ένωσης - Φωτ.: Visual Capitalist.

Αν και θεωρητικά, επρόκειτο για μια ομοσπονδία μεταξύ ίσων οντοτήτων, στην πράξη δεν είναι λίγοι οι ιστορικοί και πολιτικοί αναλυτές που επισημαίνουν ότι η Σοβιετική Ένωση κυριαρχούνταν από τη Ρωσική Δημοκρατία. Αυτή η τεράστια περιοχή κατείχε το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής και πολιτικής δύναμης της χώρας.

Η «αυτοκρατορική» περίοδος

Η νίκη της Σοβιετικής Ένωσης στον πόλεμο κατά της ναζιστικής Γερμανίας ήρθε τον Μάιο του 1945 μετά από τεράστιο ανθρώπινο κόστος για τον Κόκκινο Στρατό αλλά και τον σοβιετικό πληθυσμό. Υπολογίζεται ότι περίπου το 14% του προπολεμικού πληθυσμού εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Σε κάθε περίπτωση, ο μεταπολεμικός κόσμος έφερε μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα για τον πλανήτη με δύο πόλους ισχύος αυτόν της Μόσχας και αυτόν της Ουάσιγκτον να ανταγωνίζονται για επιρροή.

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950, η Σοβιετική Ένωση είχε καταφέρει μια σειρά από επιτεύγματα στην παγκόσμια σκηνή, από την εκτόξευση του πρώτου δορυφόρου στο διάστημα μέχρι την ανάπτυξη διηπειρωτικών πυραύλων που αποτελούσαν πραγματική απειλή για τις αμερικανικές πόλεις.

Η επέκταση της Σοβιετικής επιρροής στον πλανήτη (χάρτης του 1961) - Φωτ.: Visual Capitalist.

Τα χρόνια πριν την πτώση

Μετά από μια παρατεταμένη περίοδο στασιμότητας και επιβράδυνσης της ανάπτυξης, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ξεκίνησε την περεστρόικα (=ανασυγκρότηση) τη δεκαετία του 1980, δηλαδή μια απόπειρα να μεταρρυθμίσει το σοβιετικό πολιτικό και οικονομικό σύστημα. Η περεστρόικα είχε τελικά ως αποτέλεσμα την αποσταθεροποίηση του καθεστώτος επιταχύνοντας την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ο παρακάτω χάρτης είναι ένα «στιγμιότυπο» της ΕΣΣΔ δύο χρόνια πριν από την επίσημη διάλυσή της το 1991.

 Η πολιτική διαίρεση της ΕΣΣΔ το 1989 - Φωτ.: Visual Capitalist.

Πολλές από τις λαϊκές δημοκρατίες, που αποτυπώνονται με διάφορα χρώματα στον παραπάνω χάρτη, είχαν ήδη στα τέλη της δεκαετίας του '80 αναπτύξει κινήματα προκειμένου να αποσχιστούν από τη Σοβιετική Ένωση, πράγμα που τελικά το κατάφεραν μία προς μία.

Δεδομένου ότι αυτές οι περιοχές αποσχίστηκαν με τα τότε σύνορά τους να παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανέπαφα, ένας σημερινός χάρτης του μετα-σοβιετικού κόσμου δεν είναι και πολύ διαφορετικός από τον παραπάνω. 

πηγή