«Ένας πυρηνικός πόλεμος θα σημάνει το τέλος της ανθρωπότητας»

Ο καθηγητής Πυρηνικής Φυσικής Θανάσης Γεράνιος συνοψίζει τις ανυπολόγιστες συνέπειες ενός πυρηνικού πολέμου.

Σε καιρό πολέμου, όπως σήμερα, η πιθανότητα ατυχημάτων αυξάνεται κατακόρυφα. Εικονογράφηση: Ατελιέ/LIFO

— Τι σηματοδοτεί η επαναφορά της συζήτησης για την πυρηνική ενέργεια;

Τα τελευταία χρόνια, μεθοδικά και συστηματικά, το πυρηνικό λόμπι έχει ξεκινήσει μια προπαγάνδα υποστήριξης των πυρηνικών αντιδραστήρων, προσπαθώντας να πείσει την κοινωνία για την αναγκαιότητά τους. Παρόλο που ήπιες μορφές ενέργειας υπάρχουν άφθονες στη φύση, προσπαθεί να πείσει την κοινωνία ότι η πυρηνική ενέργεια, προβαλλόμενη με καινούργια μορφή, είναι πράσινη ενέργεια, ασφαλής και καθαρή.

Η πυρηνική ενέργεια δεν είναι κοινωνικά αποδεκτή, γιατί ούτε ασφαλής, ούτε φθηνή, ούτε καθαρή είναι. Ούτε ειρηνική είναι, αφού χρησιμεύει σε στρατιωτικές εφαρμογές. Αυτό το βλέπουμε ανάγλυφα σήμερα στις επιθέσεις της Ρωσίας σε πυρηνικούς σταθμούς της Ουκρανίας.

Στην περίπτωση του συγκροτήματος του Τσερνόμπιλ, λόγω του βομβαρδισμού η πόλη δεν τροφοδοτείται με ηλεκτρική ενέργεια, οπότε οι τρεις αντιδραστήρες που έχουν κλείσει προ πολλού και διανύουν τη φάση της διάλυσης δεν ψύχονται, με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η ομαλή διαδικασία της διάλυσης της καρδιάς τους, που είναι πυρηνικό απόβλητο, και να συνεχίζουν να ακτινοβολούν.

Οι Ρώσοι κατέλαβαν τον σταθμό για να εμποδίσουν τους Ουκρανούς να ανακτήσουν ουράνιο και πλουτώνιο από το πυρηνικό αυτό απόβλητο. Επίσης, κατέλαβαν τον εν λειτουργία πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια για να ελέγξουν την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ουκρανία.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η επαναφορά των πυρηνικών αντιδραστήρων ήρθε σε μια εποχή παγκόσμιας οικονομικής, κοινωνικής και ηθικής κρίσης, που τα αντανακλαστικά της κοινωνίας είναι σε ύπνωση και οι αντιδράσεις της αμβλυμένες. Όμως, η ίδια η φύση, με τις ισορροπίες της, ξύπνησε δραματικά την κοινωνία από τον λήθαργο, καταδεικνύοντας ξανά πόσο επικίνδυνη και ανεξέλεγκτη είναι η πυρηνική ενέργεια.

— Ποιοι είναι οι πυρηνικοί κίνδυνοι σήμερα;

Υπάρχουν οκτώ σοβαροί λόγοι που πρέπει να οδηγήσουν στη σταδιακή κατάργηση των πυρηνικών αντιδραστήρων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ένας από αυτούς είναι η μόλυνση της ατμόσφαιρας με ραδιενεργά αέρια που εκπέμπουν οι πυρηνικοί αντιδραστήρες ακόμα και σε «κανονικές» συνθήκες λειτουργίας (καταγγελίες γερμανικών μη κυβερνητικών οργανώσεων).

Επίσης, υπάρχει ο κίνδυνος πυρηνικών ατυχημάτων που μπορούν να συμβούν, το μέγεθος και οι επιπτώσεις των οποίων δεν μπορούν να συγκριθούν με των συμβατικών, γιατί ούτε η διάρκεια, ούτε η έκταση, ούτε το αποτέλεσμά τους αποτιμώνται εύκολα. Το άλλοθι ότι οι επιπτώσεις της ραδιενέργειας χαμηλών δόσεων δεν είναι ορατές άμεσα αλλά σε μεγάλο βάθος χρόνου χρησιμοποιείται για να υποτιμηθεί αυτός ακριβώς ο κίνδυνος.

Παράλληλα, είναι λάθος να εκτιμά κανείς τον πυρηνικό κίνδυνο από τη λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων μόνο, γιατί η λειτουργία τους απαιτεί βοηθητικές μονάδες (εμπλουτισμού ουρανίου-235, επεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων) που δίνουν ως παραπροϊόν τόνους απεμπλουτισμένου ουρανίου, υλικό κατασκευής ραδιενεργών όπλων.

Ο καθηγητής Πυρηνικής Φυσικής Θανάσης Γεράνιος

Την ίδια στιγμή προκαλούν συσσώρευση πυρηνικών αποβλήτων ακτινοβολίας με πολύ μεγάλη διάρκεια, ενώ παράλληλα η διαχείρισή τους με τους ενδεδειγμένους κανόνες ασφαλείας είναι πανάκριβη. Ενδεικτικά, η διαχείριση ενός κιλού καμένου καυσίμου στοιχίζει περισσότερο από την αγορά ενός κιλού φρέσκου ουρανίου.

Για οικονομικούς λόγους παρακάμπτονται αυτοί οι κανόνες και υπάρχουν καταγγελίες πως πλοία φορτωμένα με απόβλητα καταποντίζονται στα νότια της Αδριατικής. Οφείλουμε επίσης να πούμε ότι κάθε πυρηνικός αντιδραστήρας έχει ημερομηνία λήξης. Όταν φθάσει στην ηλικία των τριάντα ετών, θα πρέπει, λόγω ραδιενεργού μόλυνσης του ίδιου και επικίνδυνης ακτινοβολίας (φαινόμενο νετρονικής ενεργοποίησης), να κλείσει, να διαλυθεί και να γίνει ο ίδιος πυρηνικό απόβλητο. Το κόστος αυτής της διαδικασίας είναι περίπου το ένα τρίτο του κόστους ενός καινούργιου αντιδραστήρα.

Μην ξεχνάμε ότι η λειτουργία του απαιτεί τη λεγόμενη μονάδα εμπλουτισμού (ουρανίου ή πλουτωνίου). Η μονάδα αυτή παράγει ως παραπροϊόν το απεμπλουτισμένο ουράνιο, το οποίο παράγεται και από τα πυρηνικά απόβλητα των σταθμών (τελευταία χρησιμοποιήθηκε στην επίθεση της Γιουγκοσλαβίας με χρήση βλημάτων απεμπλουτισμένου ουρανίου).

Από τα πυρηνικά απόβλητα ανακτάται επίσης πλουτώνιο που παράγεται κατά τη λειτουργία των αντιδραστήρων και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή πυρηνικών όπλων. Επομένως, βλέπουμε και στρατιωτικές προεκτάσεις των πυρηνικών αντιδραστήρων, ενώ η «ειρηνική» χρήση τους δεν είναι και τόσο ειρηνική.

Τέλος, η συμβολή τους στη θερμική μόλυνση του περιβάλλοντος δεν είναι αμελητέα, γιατί για καθένα παραγόμενο κιλοβάτ ηλεκτρικής ισχύος εκλύονται στο περιβάλλον δύο κιλοβάτ θερμότητας.

Επιπλέον, οι απαραίτητες για τη λειτουργία του πυρηνικού αντιδραστήρα βοηθητικές μονάδες εξόρυξης, καθαρισμού, σχηματισμού ενώσεων ουρανίου, εμπλουτισμού, κατασκευής ράβδων καυσίμου, επεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων και εναπόθεσή τους προσωρινά σε ορυχεία επιβαρύνουν το περιβάλλον με ακόμα μεγαλύτερα ποσά θερμότητας. Άρα, και ο πυρηνικός αντιδραστήρας συμβάλλει στη θερμική μόλυνση της ατμόσφαιρας. Κάθε πυρηνικός σταθμός αποτελεί πιθανό στόχο τρομοκρατικών επιθέσεων και αεροπειρατειών με απρόβλεπτες συνέπειες.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η επαναφορά των πυρηνικών αντιδραστήρων ήρθε σε μια εποχή παγκόσμιας οικονομικής, κοινωνικής και ηθικής κρίσης, που τα αντανακλαστικά της κοινωνίας είναι σε ύπνωση και οι αντιδράσεις της αμβλυμένες.

Όμως, η ίδια η φύση, με τις ισορροπίες της, ξύπνησε δραματικά την κοινωνία από τον λήθαργο, καταδεικνύοντας ξανά πόσο επικίνδυνη και ανεξέλεγκτη είναι η πυρηνική ενέργεια. Μαζί με το πυρηνικό ατύχημα της Ιαπωνίας (2011), θυμόμαστε την πυρηνική καταστροφή στο Τσερνόμπιλ (1986).

Σε καιρό ειρήνης είχαμε δύο μεγάλα πυρηνικά ατυχήματα μέσα σε είκοσι πέντε χρόνια, το ένα προϊόν ανατολικής τεχνολογίας, το άλλο δυτικής. Το πυρηνικό ατύχημα της Φουκουσίμα κατέδειξε ότι καμιά τεχνολογία και καμιά οργάνωση δεν είναι ικανή να ελέγξει τις συγκυρίες που θα προκαλέσουν μια πυρηνική καταστροφή. Σε καιρό πολέμου, όπως σήμερα, η πιθανότητα ατυχημάτων αυξάνεται κατακόρυφα.

Το άλλοθι ότι οι επιπτώσεις της ραδιενέργειας χαμηλών δόσεων δεν είναι ορατές άμεσα αλλά σε μεγάλο βάθος χρόνου χρησιμοποιείται για να υποτιμώνται οι ραδιενεργοί κίνδυνοι. Φωτ.: ΕΡΑ

— Υπάρχει συγγένεια πυρηνικών αντιδραστήρων με ραδιενεργά και πυρηνικά όπλα;

Η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι αποτέλεσαν μέσα σε τρεις ημέρες το πεδίο των πυρηνικών δοκιμών για δύο διαφορετικές πυρηνικές βόμβες (ουρανίου στη Χιροσίμα, πλουτωνίου στο Ναγκασάκι) που οι Αμερικανοί έριξαν στις 6 και 9 Αυγούστου του 1945 αντίστοιχα με το έωλο επιχείρημα να τελειώνει ο πόλεμος με την Ιαπωνία, όπως ισχυρίζεται ο Τρούμαν στα απομνημονεύματά του.

Η έρευνα και η κατασκευή αυτών των βομβών επεκτάθηκε στους πυρηνικούς αντιδραστήρες, δηλαδή στη λεγόμενη «ειρηνική» χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Ο πολύς κόσμος νομίζει ότι άλλο είναι η πυρηνική ενέργεια για παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος και άλλο τα πυρηνικά όπλα. Όμως η διαφορά είναι μόνο ότι η πρώτη είναι ελεγχόμενη, ενώ η δεύτερη όχι.

Οι πυρηνικές αυτές κεφαλές θα μπορούσαν να εκτοξευτούν και να μεταφερθούν με πυραύλους μέχρι δέκα χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από υπόγειες και επίγειες εγκαταστάσεις, με αεροσκάφη, πλοία επιφάνειας και υποβρύχια.

— Ποιες θα είναι οι συνέπειες ενός πυρηνικού πολέμου;

Το τεράστιας σημασίας αυτό θέμα ξεκίνησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τον ανταγωνισμό μεταξύ των ΗΠΑ και της τότε Σοβιετικής Ένωσης (1945) για τα πυρηνικά. Από τότε μέχρι σήμερα, η κούρσα αυτού του ανταγωνισμού είχε ως αποτέλεσμα την παραγωγή πυρηνικών κεφαλών με εκρηκτική ισχύ έως και χίλιες φορές μεγαλύτερη από αυτήν της Χιροσίμα.

Κατά καιρούς υπήρξαν συμφωνίες ποσοτικής μείωσης αυτών των κεφαλών και σήμερα κάθε πλευρά έχει στην κατοχή της από πέντε χιλιάδες. Ταυτόχρονα, αναβαθμίστηκε ποιοτικά το πυρηνικό αυτό οπλοστάσιο, ενώ καταστράφηκε μεγάλος αριθμός «ληγμένων» κεφαλών.

Σήμερα υπάρχουν τρία πυρηνικά κράτη στην Ευρώπη: εκτός της Ρωσίας, που έχει συγκεντρώσει στο έδαφός της όλα τα πυρηνικά όπλα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (δηλαδή από την Ουκρανία, τη Λευκορωσία και το Καζακστάν), η Μ. Βρετανία και η Γαλλία, με περίπου 300 πυρηνικές κεφαλές.

Το μεγάλο ερώτημα, που εύχομαι να παραμείνει ερώτημα, είναι τι θα συμβεί στην περίπτωση ενός πυρηνικού πολέμου με τη χρήση μερικών εκατοντάδων πυρηνικών κεφαλών μόνο. Ένας πυρηνικός πόλεμος θα σημάνει το τέλος της ανθρωπότητας.

— Τι ακριβώς συμβαίνει σε μια πυρηνική έκρηξη;

Ανάπτυξη ωστικού, θερμικού και ραδιενεργού κύματος, ένας πυρηνικός χειμώνας. Το ωστικό κύμα, που έχει ταχύτητα 200 χλμ./ώρα και πίεση 2,5 τόνους ανά τετραγωνικό μέτρο, δημιουργείται από τη συμπύκνωση του αέρα της ατμόσφαιρας και προκαλεί την καταστροφή όλων των κατασκευών. Το θερμικό κύμα κατακαίει ό,τι εύφλεκτο συναντήσει και, φυσικά, το ανθρώπινο δέρμα.

Το ραδιενεργό κύμα έρχεται να αποτελειώσει ό,τι έμεινε από τα πρώτα δύο κύματα, προσθέτοντας θανατηφόρες δόσεις στο 90% των κατοίκων. Αυτά τα αποτελέσματα διαπιστώνονται σε απόσταση πέντε χιλιομέτρων από το επίκεντρο της έκρηξης. Τα θύματα σε πυκνοκατοικημένες πόλεις κυμαίνονται από ένα έως τέσσερα εκατομμύρια.

Στη συνέχεια κάνει την εμφάνισή του ο πυρηνικός χειμώνας, το αποτέλεσμα πολλών πυρηνικών εκρήξεων συνολικής ισχύος από 1.000 έως 5.000 μεγατόνους. Αν μιλάμε για το βόρειο ημισφαίριο, στα μεσαία πλάτη της Γης η επισκίαση του Ήλιου από τη σκόνη και τον καπνό που θα δημιουργήσουν οι αλλεπάλληλες εκρήξεις θα φθάσει στο 99%. Το σκοτάδι θα διαρκέσει μήνες και θα έχει επιπτώσεις στον φυτικό κόσμο. Λόγω της μείωσης της ηλιακής ακτινοβολίας η γήινη επιφάνεια θα ψυχθεί μέχρι και τους -23 βαθμούς Κέλσιου.

Αν προσθέσουμε όλα τα αποτελέσματα μαζί, δηλαδή το κρύο, τα χημικά και τοξικά στοιχεία από τις πυρκαγιές και το ραδιενεργό νέφος, έχουμε μια νέα κατάσταση νέκρωσης της φύσης που θα επικρατήσει μετά την εξαφάνιση του ανθρώπινου γένους.  

Τα πυρηνικά εργοστάσια δεν είναι επιστήμη, είναι μια καθαρά οικονομική επένδυση, που αν τη μελετήσει κανείς συνολικά, με γνώμονα πάντα το όφελος της κοινωνίας, είναι μια επένδυση εξαρχής καταδικασμένη.

— Τι απαντάτε σε αυτούς που λένε ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την πυρηνική ενέργεια ως βασικό εργαλείο προκειμένου να πετύχουμε κλιματική ουδετερότητα έως το 2050;

Ότι κάτι τέτοιο είναι ουτοπικό, παράλογο και επικίνδυνο. Δηλαδή, ενώ έχουμε τη λύση των ήπιων μορφών ενέργειας, τις οποίες χρησιμοποίησαν οι Γερμανοί για να εξισορροπήσουν τη χαμένη ενέργεια από την κατάργηση των αντιδραστήρων τους (παραμένουν τέσσερις ακόμη μέχρι το τέλος του έτους), και η λύση αυτή έχει δοκιμαστεί έμπρακτα, θέλουμε να αναβιώσουμε τους αντιδραστήρες που βρίσκονται στο τέλος τους, έχουν γεράσει και είναι μιας παρωχημένης τεχνολογίας.

Με την κατασκευή των πρώτων αντιδραστήρων σύντηξης και όχι σχάσης θα μπορέσουμε να αντλήσουμε περισσότερη ενέργεια για μετατροπή της σε ηλεκτρική με απουσία των αρνητικών χαρακτηριστικών των παλαιών αντιδραστήρων σχάσης. Δηλαδή, απουσία ραδιενεργών αποβλήτων και αδυναμία κατασκευής πυρηνικών όπλων με θετικό χαρακτηριστικό την ανεξάντλητη πρώτη ύλη (υδρογόνο).

Επειδή οι αντιδραστήρες σύντηξης δεν θα είναι έτοιμοι παρά σε δύο με τρεις δεκαετίες από τώρα, οι ήπιες μορφές ενέργειας μπορούν να καλύψουν το ενδιάμεσο διάστημα και όχι μόνο.

— Τι μας μαθαίνει το παρελθόν σχετικά με τα πυρηνικά;

Είναι αλήθεια ότι τα πυρηνικά απόβλητα παραμένουν επικίνδυνα για 100.000 χρόνια;

Τα πυρηνικά απόβλητα αποτελούνται από μια πληθώρα ραδιενεργών στοιχείων που, από τη στιγμή που θα παραχθούν στην καρδιά του αντιδραστήρα, ακτινοβολούν από δευτερόλεπτα μέχρι 240.000 χρόνια. Χαρακτηριστικά, χρειάζεται να περάσουν 24.000 χρόνια για να μειωθεί η ακτινοβολία αυτού του στοιχείου κατά το ήμισυ. Η ακτινοβολία του ουρανίου-235 διαρκεί 10.000 φορές περισσότερο.

Μετά την ανακάλυψη του Αϊνστάιν πως για να συγκροτηθεί σε στοιχεία ο πυρήνας του ατόμου απαιτείται ενέργεια την οποία θα πάρουμε πίσω αν τα σπάσουμε, επειδή η ενέργεια αυτή είναι τεράστια, οι επιστήμονες σκέφθηκαν να τη χρησιμοποιήσουν για να αυξήσουν την καταστροφική ισχύ των συμβατικών βομβών (TNT). Έτσι είχαμε και τις πρώτες πυρηνικές βόμβες.

Αργότερα, έγινε η σκέψη αυτή την ενέργεια να την τιθασεύσουν και να τη χρησιμοποιήσουν ελεγχόμενα ως καύσιμη ύλη εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Ήταν μεγάλος ο ενθουσιασμός τους από τον υπολογισμό της τεράστιας ενέργειας που θα μπορούσαν να παραγάγουν και την αντίστοιχη μείωση του κόστους για τους καταναλωτές, που πλέον θα ήταν μηδαμινό. Στην πράξη όμως έπεσαν έξω και επίσης υποτίμησαν πολύ τους κινδύνους. Η Επιτροπή Rasmunsen στις ΗΠΑ επί δύο χρόνια υπολόγιζε μεταξύ, άλλων, τις πιθανότητες θανάτου από πυρηνικό ατύχημα και βρήκε ότι είναι ίσες με αυτές πρόκλησής του από πτώση μετεωρίτη.

Τα πυρηνικά ατυχήματα από αντιδραστήρες όχι μόνο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και για την κίνηση πλοίων έδειξαν ότι ο κίνδυνος να έχουμε θύματα είναι υπαρκτός. Παράδειγμα αποτελούν τα δύο μεγάλα ατυχήματα του Τσερνόμπιλ και της Φουκουσίμα.

Σήμερα, από τους περίπου 440 πυρηνικούς σταθμούς το 80% σχεδόν είναι γερασμένο και θα πρέπει να κλείσει, γιατί εκπέμπει ακτινοβολία επικίνδυνη για το προσωπικό που τους χειρίζεται. Αυτό ισχύει για όλους τους αντιδραστήρες, ασχέτως του αν λειτούργησαν άψογα ή με προβλήματα.

Τέλος, οι γερασμένοι αντιδραστήρες διαλύονται και γίνονται κι αυτοί πυρηνικό απόβλητο, διαδικασία πολυδάπανη και χρονοβόρα. Το κόστος αυτό μπορεί να φθάσει και το 30%-40% της τιμής κατασκευής του εργοστασίου. Άρα είναι μύθος ότι η πυρηνική ενέργεια είναι φθηνή, αφού αυτό το κόστος δεν προσμετρήθηκε.

Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες έχουν ξεπεραστεί πια, είναι μια τεχνολογία που έκανε τον κύκλο της. Θα πρέπει να αναθεωρηθεί η παγκόσμια ενεργειακή πολιτική και σταδιακά να αποσυρθούν όλοι οι πυρηνικοί αντιδραστήρες.

Τα πυρηνικά εργοστάσια δεν είναι επιστήμη, είναι μια καθαρά οικονομική επένδυση, που αν τη μελετήσει κανείς συνολικά, με γνώμονα πάντα το όφελος της κοινωνίας, είναι μια επένδυση εξαρχής καταδικασμένη.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.