Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Mιζούρι στο Σεν Λούις των ΗΠΑ, Μιχάλης Κοσμόπουλος, μας ξεναγεί στον συναρπαστικό κόσμο της αρχαίας μεσσηνιακής πόλης.
Άποψη της ανασκαφής. Φωτ.: Ανασκαφή Ίκλαινας |
Η Ίκλαινα είναι ένας οικισμός του δήμου Πύλου-Νέστορος του νομού Μεσσηνίας, περιτριγυρισμένος από βουνά καλυμμένα με πυκνούς ελαιώνες, και έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής της αρχαίας Πύλου. Είναι η γη στην οποία αναφέρεται ο Όμηρος στην «Ιλιάδα» αλλά και ένα μαγευτικό οροπέδιο στα ίχνη του οποίου βρίσκονται οι απαντήσεις για τη δημιουργία του πρώτου ομοσπονδιακού κράτους του δυτικού κόσμου.
Οι πρώτες ανασκαφές στην Ίκλαινα πραγματοποιήθηκαν το 1954 από τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο. Από τη δεκαετία του ’90 και μετά προτάθηκε στον διεθνούς ακτινοβολίας διακεκριμένο καθηγητή Μιχάλη Κοσμόπουλο να συνεχίσει τις ανασκαφές. Από το 1999 διευθύνει τη σημαντική ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Ίκλαινα Μεσσηνίας, η οποία αναδεικνύεται σε μια σπουδαία μυκηναϊκή θέση, προσφέροντας πλούσιες γνώσεις για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων στον μυκηναϊκό πολιτισμό.
Ο σπουδαίος αρχαιολόγος έχει λάβει πολλαπλές διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένων του παράσημου του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από την Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας και του βραβείου Trustees Award της Αμερικανικής Ακαδημίας, και πλέον είναι τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Αυτές τις μέρες ταξίδεψε και πάλι στην Ίκλαινα μαζί με μια ερευνητική ομάδα φοιτητών από την Αμερική, προκειμένου να συνεχίσει, μαζί με ένα πολυμελές συνεργείο αρχαιολόγων και ντόπιων εργατών, τη συστηματική ανασκαφή της περιοχής και την ανασύνθεση σημαντικών πτυχών του παρελθόντος.
Έχουμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε την ιστορική διαδρομή της Ίκλαινας από ένα απλό χωριό, στα τέλη της Μέσης Εποχής του Χαλκού, σε μια ισχυρή πρωτεύουσα κατά την ακμή της μυκηναϊκής περιόδου.
Ενδεικτικό της σπουδαιότητας της Ίκλαινας είναι ότι οι ανασκαφές στην περιοχή της μας δείχνουν πότε ουσιαστικά έγινε η μετάβαση από έναν κόσμο χωρίς κράτη σε έναν κόσμο στον οποίο το κράτος είναι ο κυρίαρχος πολιτικός θεσμός; Όπως τονίζει στην αρχή της συζήτησής μας ο κ. Κοσμόπουλος: «Οι ανασκαφές στην Ίκλαινα έφεραν στο φως μια σημαντική πρωτεύουσα του μυκηναϊκού βασιλείου της Πύλου που άκμασε την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1600-1100 π. Χ.).Η ιστορική πορεία της Ίκλαινας φανερώνει συνεχή άνθηση μέχρι τη βίαιη ενσωμάτωσή της από τον ηγεμόνα του ανακτόρου του Νέστορα».
Ο Μιχάλης Κοσμόπουλος. Φωτ.: Γιώργος Βδοκάκης
«Μας δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε την ιστορική της διαδρομή από ένα απλό χωριό, στα τέλη της Μέσης Εποχής του Χαλκού, σε μια ισχυρή πρωτεύουσα κατά την ακμή της μυκηναϊκής περιόδου. Δηλαδή, από το 1550 μέχρι το 1300-1250 π.Χ. περίπου η Ίκλαινα εξελίσσεται από πρωτεύουσα ηγεμονίας σε πρωτεύουσα κρατιδίου». Στη συνέντευξη που ακολουθεί μας ξεναγεί στο απόκρημνο και λοφώδες έδαφος της Μεσσηνίας αλλά και στους σπάνιους αρχαιολογικούς θησαυρούς μίας από τις μεγαλύτερες πόλεις του βασιλείου της Πύλου.
Οι πρώτες έρευνες στην Ίκλαινα έγιναν από τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο, ο οποίος το 1955 πραγματοποίησε σύντομη τετραήμερη ανασκαφή, αλλά μετά η θέση ξεχάστηκε μέχρι τη δεκαετία του 1990, όταν ο καθηγητής κ. Γεώργιος Κορρές μου πρότεινε να συνεχίσω την έρευνα. Tο Αρχαιολογικό Πρόγραμμα της Ίκλαινας (Iklaina Archaeological Project) ιδρύθηκε το 1998. Τα πρώτα χρόνια πραγματοποιήσαμε εντατική επιφανειακή έρευνα στη μείζονα περιοχή γύρω από αυτήν με σκοπό να ανασυστήσουμε την ευρύτερη εικόνα της ιστορίας της κατοίκησης σε αυτό το τμήμα της Μεσσηνίας. Η συστηματική ανασκαφή ξεκίνησε το 2006 και διεξάγεται ανά πενταετείς κύκλους (τρεις περιόδους ανασκαφής, ακολουθούμενες από δύο περιόδους μελέτης). Ο σκοπός του τρέχοντος κύκλου ερευνών είναι η διερεύνηση της πρώιμης ιστορίας της θέσης μέσω της ανασκαφής των βαθυτέρων στρωμάτων του οικισμού.
Τοιχογραφίες από το Συγκρότημα του Κυκλωπείου Ανδήρου. Πηγή: Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 2010
Η πινακίδα Γραμμικής Β. Πηγή: Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 2010
Το πρόβλημα είναι ότι για να μελετήσουμε τους μηχανισμούς που οδήγησαν στη δημιουργία εκείνων των κρατών χρειάζονται στοιχεία που θα μας βοηθήσουν να ανασυστήσουμε την ιστορική εξέλιξη και των μεγαλύτερων πόλεων (π.χ. της κεντρικής πρωτεύουσας) και των πόλεων που βρίσκονταν χαμηλότερα στην ιεραρχία των οικισμών (π.χ. περιφερειακών πρωτευουσών).
Στην περίπτωση της μυκηναϊκής Πύλου μέχρι πρόσφατα τα μόνα στοιχεία που είχαμε στη διάθεσή μας προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από την κεντρική πρωτεύουσα, το λεγόμενο Ανάκτορο του Νέστορα, γιατί καμία άλλη πόλη δεν είχε ανασκαφεί συστηματικά (με την εξαίρεση των Νιχωρίων, που όμως δεν προσέφεραν στοιχεία για το θέμα λόγω της μεγάλης φθοράς του οικισμού). Η συστηματική ανασκαφή στην Ίκλαινα έρχεται να γεμίσει το κενό αυτό, φέρνοντας στο φως συναρπαστικά ευρήματα και νέα στοιχεία για την ιστορική εξέλιξη μίας από τις πιο σημαντικές πόλεις του κράτους της Πύλου.
Αεροφωτογραφία της ανασκαφής. Φωτ.: Ανασκαφή Ίκλαινας
Με βάση, λοιπόν, τα αποτελέσματα των ανασκαφών, σε συνδυασμό με τα προϋπάρχοντα στοιχεία από το Ανάκτορο του Νέστορα, φαίνεται ότι το μεγάλο (έκτασης περίπου 2.000 τ.χλμ.) μυκηναϊκό κράτος της Πύλου δημιουργήθηκε γύρω στα μέσα του 13ου αι. π.Χ. ως αποτέλεσμα βίαιων συγκρούσεων ανάμεσα στους ηγεμόνες ανεξάρτητων κρατιδίων. Οι ηγεμόνες του Ανακτόρου του Νέστορα επικράτησαν επί των αντιπάλων τους και ενσωμάτωσαν στην επικράτεια του βασιλείου τους τα εδάφη των γειτόνων του, δημιουργώντας το μυκηναϊκό κράτος της Πύλου.
Η μόνη διαφορά είναι ότι δεν μιλάμε για ένα σύνθετο κράτος που ήλεγχε μεγάλη επικράτεια αλλά για μικρό «μόρφωμα», στοιχειώδες κρατίδιο, εάν θέλετε, αποτελούμενο από τον αστικό πυρήνα του και την τριγύρω αγροτική περιοχή. Φαίνεται ότι για το μεγαλύτερο μέρος της μυκηναϊκής εποχής η Μεσσηνία ήταν διαιρεμένη σε τέτοια στοιχειώδη κρατίδια, η βίαιη αντιπαράθεση των οποίων και η επικράτηση ενός από αυτά οδήγησαν, όπως ανέφερα πιο πάνω, στη γένεση του μυκηναϊκού κράτους της Πύλου γύρω στα μέσα του 13ου αιώνα π.Χ.
Ο επιστάτης της ανασκαφής, κ. Γιάννης Κυριακόπουλος. Φωτ.: Ανασκαφή Ίκλαινας
Μυκηναϊκά ειδώλια από την Ίκλαινα. Πηγή: Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 2016
Δεν είναι μόνο η σαγήνη της αρχαιολογικής ανακάλυψης και το φυσικό κάλλος της Μεσσηνίας που τους μαγεύουν αλλά και ο χαρακτήρας του Έλληνα, η φιλοξενία, η ζεστασιά των ανθρώπινων σχέσεων και η αγάπη για τη ζωή. Το έχω πει ξανά ότι μου έχει τύχει να έρχονται φοιτητές της ανασκαφής, αφού έχουμε επιστρέψει στην Αμερική, και να μου λένε ότι αισθάνονται «νοσταλγία» (η αγγλική λέξη είναι «homesick») για την Ελλάδα – ότι όχι απλά τους λείπει αλλά ότι αισθάνονται την Ελλάδα ως πατρίδα τους που τους λείπει.
Ο Μιχάλης Κοσμόπουλος με την υποδιευθύντρια της ανασκαφής ζωοαρχαιολόγο Δρ. Ντέμπορα Ρουσίλο και τις υπευθύνους τομέα αρχαιολόγους Σταυρούλα Δρακοπούλου και Jennifer Glaubius.
Οι ειδικοί για τη μυκηναϊκή κεραμική καθηγητές Patrick Thomas και Joann Gulizio. Φωτ.: Γιώργος Βδοκάκης
Μέσα στο πλαίσιο αυτό έχω κινήσει ήδη τις διαδικασίες για την αναστύλωση, προστασία, συντήρηση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου στην Ίκλαινα. Η προμελέτη έχει ήδη εγκριθεί από το υπουργείο Πολιτισμού και βρισκόμαστε στο στάδιο της τελικής μελέτης, με την ολοκλήρωση της οποίας και, βέβαια, την ανεύρεση της απαιτούμενης χρηματοδότησης θα ξεκινήσει το έργο. Η ελπίδα μου είναι ότι στο άμεσο μέλλον η σπουδαία αυτή θέση όχι μόνο θα έχει αναστυλωθεί αλλά θα έχει ανοίξει και για το κοινό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου