Ο ελληνιστής Eusebi Ayensa εκδίδει τα «Άπαντα» του νεοέλληνα ποιητή Καβάφη, συγγραφέα με αξιοσημείωτη επιρροή στην Καταλονία.
Δεν θα μπορούσε ο νεοέλληνας ποιητής -ή Έλληνας, όπως θέλει να αυτοπροσδιορίζεται- Κωνσταντίνος Πέτρου Καβάφης, που πέθανε στην Αλεξάνδρεια το 1933, να φανταστεί ότι ένα από τα ποίημά του, η «Ιθάκη», θα γινόταν χάρη στον τραγουδιστή – και σήμερα πρόεδρο της Καταλανικής Εθνοσυνέλευσης – Lluís Llach, μυθική μεταφορά της εθνικής απελευθέρωσης της Καταλονίας. Είναι σαφές ότι ο Llach γαλβάνισε το ποίημα με τους ανέμους της ελπίδας το 1975 - προσθέτοντας πολύ πιο πολιτικοποιημένες στροφές και, περιέργως, αλλάζοντας τον τονισμό του ονόματος του νησιού - από μερικούς στίχους του παλιού ποιητή που έχουν εμπνεύσει αρκετούς μουσικούς, από τον Ιταλό Lucio Dalla ως τον Βάσκο Fermin Muguruza, περνώντας από τον Ανδαλουσιανούς Niños Mutantes. Ήταν όμως ένας ιδιόρρυθμος επαναστάτης ποδοσφαιριστής, ο Oleguer Presas, που το πέταξε στη γιορτή του πρωταθλήματος, που κέρδισε η ποδοσφαιρική ομάδα της Barcelona το 2006. Ένας ασυνήθιστος εορτασμός. Εν μέσω αδέξιων και κλισέ λόγων, η ποίηση. Η ποίηση του Καβάφη, του Llach ή του Muguruza, που η φράση τους φαίνεται να είναι αυτή που χρησιμοποίησε ο παίκτης της Sabadell: «Ναι, ακόμα κι αν μας λένε ονειροπόλους, συνεχίζουμε να βαδίζουμε προς την ουτοπία. Συνεχίζουμε να προχωράμε προς την Ιθάκη». Γεγονός είναι ότι η διαδικασία της ανεξαρτησίας υιοθέτησε αυτή την κραυγή ως δική της, στους λυρικούς καιρούς των ναυτικών μεταφορών. Ο ίδιος ο Καβάφης είχε ξεκαθαρίσει το νόημα σε κάποια κείμενα. Σε συνέντευξή του είπε: «Το νόημα αυτού του ποιήματος είναι απλό και ξεκάθαρο: ο άνθρωπος στη ζωή του, ενώ επιδιώκει έναν στόχο (Ιθάκη), πετυχαίνει εμπειρίες, γνώσεις και, συχνά, αγαθά ανώτερα αυτού του στόχου. Μερικές φορές αυτή την Ιθάκη, όταν φτάνει στο τέλος των προσπαθειών του, τη βρίσκει φτωχή, κατώτερη από ό,τι περίμενε, αλλά παρόλα αυτά, η Ιθάκη δεν τον έχει εξαπατήσει γιατί «ξέρει πώς θα τα κατάφερε, με τόση πείρα, / θα έχει καταλάβει τι σημαίνει η Ιθάκη». Και, πρόσθεσε: «Δεν περιορίζεται στην τέχνη, αλλά σε οποιονδήποτε στόχο προτείνουμε: να ξεκινήσουμε την πολιτική, στον κόσμο της επιστήμης, να ξεκινήσουμε την τέχνη και να το κάνουμε ευγενικά, κοινωνικά, να την ξεκινήσουμε με ευγενή τρόπο, κυριολεκτικά και ηθικά. Είναι η εμπειρία που αποκτάς στην πορεία, οι ελπίδες που τρέφεις, οι ευτυχισμένες μερικές επιτυχίες, οι ευχάριστες ώρες απολαμβάνοντας τη δόξα της επιτυχίας, το γεγονός να κοιτάς ψηλά σε μακρινά ορόσημα. Η Ιθάκη δεν είναι απαραίτητα κακή, αλλά είναι φτωχή σε σύγκριση με αυτό που φανταζόσουν».
Ο πρωτοπόρος, ο Riba
Μπόρεσα να διαβάσω αυτές τις εξηγήσεις του ποιήματος στην πρόσφατη πλήρη μετάφραση της ποίησης του Καβάφη από τον ελληνιστή Eusebi Ayensa, ένα λογοτεχνικό μνημείο στο οποίο ήθελα να αναφερθώ εδώ και καιρό σε αυτό το Mirador. Η δημοσίευση σε δύο τόμους των Απάντων της καβαφικής ποίησης (εκδόσεις Flâneur) θα ήταν από μόνη της είδηση, γιατί για πρώτη φορά όλα τα αρχειακά υλικά και η πιο ενημερωμένη βιβλιογραφία του ποιητή, που πέθανε πριν από ενενήντα χρόνια, είναι που ελήφθη υπόψη, του οποίου το αρχείο φυλασσόταν με ζήλο και καχυποψία. Αλλά, επιπλέον, το έργο ζωής του καθηγητή Ayensa ενσωματώνεται σε μια παράδοση εκτίμησης, αγάπης και θαυμασμού για τον ποιητή από την Αλεξάνδρεια, μια παράδοση που μετρά ήδη περισσότερα από εξήντα χρόνια. Ξεκίνησε από τον πιο Έλληνα σύγχρονο άνθρωπο των γραμμάτων μας, τον Carles Riba, με μια μετάφραση που εκδόθηκε μεταθανάτια, το 1962, και που ο ίδιος ο Ayensa αναδημοσίευσε και μελέτησε δαψιλώς. Το ενδιαφέρον του Riba για τη νεοελληνική ποίηση, ο οποίος το 1927 είχε επισκεφθεί το Βασίλειον της Ελλάδος με τη σύζυγό του, Clementina Arderiu, άργησε και γνώρισε τον Καβάφη χάρη στην Ελληνίδα Ισπανίστρια Ιουλία Ιατρίδη, η οποία του έδωσε το πρωτότυπο κείμενο στα νέα ελληνικά, και η οποία τον ενθάρρυνε να μεταφράσει τον Καβάφη, παρουσιάζοντας τα εξήντα έξι κανονικά ποιήματα. Είναι ευρέως γνωστό, και ο Ayensa το θυμάται, ότι ο Riba άμβλυνε όποτε ήταν δυνατόν τον ερωτισμό των ποιημάτων και ακόμη και το πιο ανοιχτά ομοφυλοφιλικό νόημα. Επέμεινε ο Joan Triadú, ο επιμελητής αυτού του τόμου - με σχέδια του Josep Maria Subirachs - όταν διαβεβαίωνε: «Στην επιλογή των ποιημάτων ο μεταφραστής πίστευε ότι οφειλόταν τόσο στα γούστα του σημερινού αναγνώστη όσο και στις συγγένειές του», και πρόσθεσε -εκκλησιαστικά ηθικολογώντας-: «Εσκεμμένα απέρριψα εκείνες τις περιοχές του ερωτικού κόσμου του Καβάφη που θα μπορούσαν να γίνουν δεκτές μόνο με έντονη βία μεταξύ μας».
Στο ενδιαφέρον του Riba o συνάδελφος και θαυμαστής του Gabriel Ferrater έπαιξε επίσης ρόλο. «Ήμουν εγώ που, πρέπει να ήταν πριν από επτά ή έξι χρόνια, ενημέρωσα τον Riba για τις μεταφράσεις του Καβάφη που είχε δημοσιεύσει η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ στα περιοδικά Mesures και Fontaine (τότε δεν είχε ακόμη εκδοθεί ολόκληρος ο τόμος). Ο Riba είχε το πρωτότυπο κείμενο, αλλά, πριν καταλάβει αν θα τον ενδιέφερε, και δεν καταλάβαινε λίγα από τα νέα ελληνικά, δεν είχε βάλει σκοπό να το αποκρυπτογραφήσει. Ενθουσιάστηκε αμέσως, και άρχισε να μελετά τη γλώσσα», έγραψε στη Serra d'Or. Ωστόσο, ο Ferrater θα επηρέαζε ακόμη περισσότερο, χάρη σε αυτή τη γαλλική εκδοχή που είχε φέρει όταν επέστρεψε από τη γαλλική εξορία, στην ανάγνωση που έκανε ο μικρότερος αδελφός του, Joan, ο οποίος στην εκδοχή του Les poesies de C. P. Cavafis, γράφει: «Ήταν, επομένως, με αυτά τα συνολικά είκοσι πέντε έργα του που σύντομα μπόρεσα να πάρω μια αρκετά επαρκή ιδέα για το είδος του ποιητή που ήταν ο Καβάφης και επίσης, φυσικά, του τεράστιου ενδιαφέροντός του, εξαιρετικός από πολλές απόψεις, και περισσότερο τότε παρά τώρα στο βαθμό που ήταν ήδη δυνατό, για να το πούμε με τα λόγια του Ρίμπα, «να δούμε νικημένο με τον ελληνικό τρόπο, με τη δύναμη της ζωτικότητας, μια ζωτικότητα που γίνεται θηριώδης, και τη δύναμη του φωτός, ένα αγνό φως που δεν παραδέχεται την εξαπάτηση, τον μοντερνισμό και το συναισθηματικό του μπιχλιμπίδι». Όπως και να έχει, ο Joan Ferraté κατέληξε να μεταφράζει τα κανονικά ποιήματα και δεκατρία από αυτά που είχαν απομείνει στο αρχείο του ποιητή, με την κατηγορία «αποκλειστικά».
Μια μακρά γενεαλογία Καβαφικών
Στο μεταξύ, είχε συνεχίσει το έργο του Riba, σε ό,τι δεν είχε δει αυτός στην καρδιά της μετάφρασής του, μια από τις πιο συναρπαστικές πολιτιστικές προσωπικότητες, ο καθηγητής Eudald Solà, λόγιος ειδικός στη βυζαντινή και νεοελληνική λογοτεχνία και πολιτισμό και επίσης γνωστός με το ψευδώνυμο Alexis E. Solà. Συνένοχος του Salvador Espriu, πρώην επικεφαλής της υπηρεσίας Πολιτιστικών Σχέσεων της Generalitat, έγινε πρόξενος της Κύπρου και θα σημάδευε μαθητές και φίλους. Μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο που έγραψε η πολύπαθη Carme Junyent ή, λοιπόν, να πάτε κατευθείαν στο "Ens veiem a Folegandros", (τα λέμε στη Φολέγανδρο) του φίλου της Llach:
«Τα χαρτιά θα έχουν μείνει ανοιχτά
πάνω στο τραπέζι που ίσως
σε περιμένει ακόμα σε μια αβέβαιη επιστροφή.
O παλιός Καβάφης και επίσης
ο Ποιητής σου που στο Αλγκέρο
μας συγκίνησε πέρα από την καρδιά μας».
Επίσης στον Solà, η Joan Margarit του αφιέρωσε το Conversa a Alexandria, εγγεγραμμένο σε μια Καβαφική γενεαλογία που περιλαμβάνει περισσότερους μεταφραστές, όπως ο Antoni Avelllà και ο Bartomeu Garcés. Μουσικοί, όπως ο Llach που αναφέραμε στην αρχή - που μελοποίησε το "El vell" (ο γέρος) - ή τη Marina Rossell, ποιητές όπως οι Feliu Formosa, Narcís Comadira, Francesc Parcerisas, Manuel Forcano, Enric Sòria και Jordi Julià και ο Ferrater, φυσικά. Όσον αφορά την αφήγηση, η Maria Àngels Anglada αφιέρωσε σε αυτήν τον μεταθανάτιο τόμο διηγημάτων της Nit de 1911 (νύχτα του 1911) και, στα ισπανικά, ο Terenci Moix χρησιμοποίησε έναν από τους στίχους για τον τίτλο του μυθιστορήματός του No digas que fue un sueño (μην πεις ότι ήταν όνειρο), με τον οποίο κέρδισε το βραβείο Planeta. Είναι το «El Déu abandona Antoni» (Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον), προσωπικά το αγαπημένο μου από όλα όσα έγραψε ο Αλεξανδρινός ποιητής, αυτός που ο Josep Pla τον αποκάλεσε «ειδωλολατρικό, ανεστραμμένο, πατριώτη, ελεγειακό, λιμπιντινικό και πολυθεϊστικό νεοέλληνα ποιητή της σύγχρονης Ελλάδας, που έζησε σχεδόν όλη του τη ζωή στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου».
Joan Safont Plumed για το VilaWeb.cat
https://www.vilaweb.cat/noticies/la-cultura-catalana-seduida-pel-poeta-kavafis/
Γιάννης Κολιαβάς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου