Όλα τα ψάρια των ελληνικών θαλασσών σε ένα μοναδικό βιβλίο

Ο Δαυίδ Κουτσογιαννόπουλος και ο Γιάννης Καπάκος έφτιαξαν έναν ολοκληρωμένο οδηγό πεδίου με 546 ψάρια των ελληνικών θαλασσών.

Οδηγοί πεδίου, βιβλία δηλαδή που μπορεί να χρησιμοποιήσεις ως εγχειρίδια για να αναγνωρίσεις είδη της ελληνικής χλωρίδας και πανίδας, δεν βγαίνουν συχνά στην Ελλάδα. Γι’ αυτό και το μικρού μεγέθους βιβλίο «Τα ψάρια της Ελλάδας» που κυκλοφορεί από το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη και τη NaturaGreaca είναι μια ευχάριστη έκπληξη, ένας πολύτιμος οδηγός για όσους θέλουν να μάθουν με λεπτομέρειες όσα χρειάζεται να ξέρουν για τα ψάρια που ζουν στις ελληνικές θάλασσες. Ψάρια γνωστά και άγνωστα, ενδημικά και ξενικά, που ζουν εδώ για χιλιάδες χρόνια (και ακόμα περισσότερο) αλλά και είδη που μετακόμισαν πρόσφατα, συνολικά 546, τα οποία παρουσιάζονται σχεδιασμένα με εξαιρετική λεπτομέρεια και με πληροφορίες για το κάθε ένα σε 624 σελίδες.

Οι συγγραφείς του, Δαυίδ Κουτσογιαννόπουλος και Γιάννης Καπάκος, είναι άνθρωποι με γνώση, που μελετούν τα ψάρια εδώ και χρόνια και τα προσεγγίζουν με αγάπη και ευαισθησία.

«Είμαι φυσιοδίφης, naturalist, τα τελευταία 20 χρόνια», λέει ο Δαυίδ, «συνεργάζομαι με βιολόγους και ανακαλύπτουμε πράγματα, παρατηρούμε. Γράφω και εκδίδω βιβλία για θέματα άγριας φύσης της Ελλάδας». Ο Δαυίδ είναι ιδιοκτήτης του naturagraeca.com, του online οδηγού για την άγρια φύση που έχει φωτογραφίες με πάνω από 6.000 είδη της Ελλάδας, με τις επιστημονικές τους ονομασίες, και πάνω από 500 περιοχές οικοτουρισμού, όπου μπορείς να πας για να δεις συγκεκριμένα φυτά και ζώα.

Ένα υγιές οικοσύστημα έχει να κάνει με την αλληλεπίδραση που έχουν τα ζώα μεταξύ τους, πόσο καλή είναι η βιοποικιλότητα. Όσο περισσότερη και μεγαλύτερη είναι η βιοποικιλότητα σε ένα σύστημα, όσο περισσότερα είδη, δηλαδή, ψαριών υπάρχουν σε μια θάλασσα, τόσο πιο σταθερό είναι το περιβάλλον.

Ο Γιάννης είναι βιολόγος στο Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών. «Ασχολούμαι με τα ψάρια πάρα πολλά χρόνια, περίπου είκοσι», λέει, «από μικρός είχα ασχοληθεί με τη θάλασσα και με τους οργανισμούς που ζουν εκεί, οπότε ήξερα από πολύ νωρίς τι ήθελα να κάνω. Είχα τις πρώτες εικόνες από τα αλιευτικά των παππούδων μου, που πήγαινα μαζί τους. Έμαθα πολύ γρήγορα τα ψάρια, από πολύ μικρή ηλικία, και το σπούδασα αυτό γιατί ήθελα κάτι παραπάνω. Σιγά σιγά, όσο άνοιγε ο κόσμος της επιστήμης, της βιοποικιλότητας και της υδρόβιας ζωής γύρω μου και εντυπωσιαζόμουν ακόμα περισσότερο, κατάλαβα ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν ξέρουν τίποτα για τα ψάρια, ή γνωρίζουν ελάχιστα πράγματα».

ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Τα Ψάρια της Ελλάδας, Δαυίδ Κουτσογιαννόπουλος, Γιάννης Καπάκος, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, 

NaturaGreaca

Έτσι αποφάσισαν να φτιάξουν το βιβλίο, που σχεδιάστηκε πολλές φορές μέχρι να φτάσει στο αποτέλεσμα της έκδοσης, και τους πήρε πολύ χρόνο.

«Έχουμε επιλέξει στα κείμενά μας να έχουμε πρώτα το λατινικό όνομα, που είναι το επιστημονικό, και είναι πάρα πολύ σημαντικό αυτό. Η επιστημονική ονομασία κάθε ζωντανού οργανισμού αποτελεί από δύο λατινικές λέξεις, το όνομα και το επίθετο θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η "υπογραφή" του κάθε ζωντανού πλάσματος στην πλανήτη. Έτσι καταλαβαίνουμε ότι μιλάμε για το ίδιο είδος μπαρμπουνιού και εμείς οι Έλληνες και οι Ισπανοί, και οπουδήποτε αλλού τον στον κόσμο» εξηγούν.

«Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τα ψάρια γιατί αν δεν γνωρίζουμε τι ζει σε κάθε περιοχή, τότε δεν μπορούμε να το προστατέψουμε. Δεν αντιλαμβανόμαστε τη βιοποικιλότητα που χάνεται. Το βιβλίο δημιουργήθηκε με γνώμονα να υπάρχει μια έστω επιφανειακή αντίληψη για το πόσο μεγάλη είναι η ποικιλότητα της ζωής στη θάλασσα. Για παράδειγμα, οι γωβιοί είναι δεκάδες, οι σαλιάρες είναι δεκάδες, και θεωρούμε ότι όλα ανήκουν στο ίδιο είδος, τα λέμε όλα "σαλιάρες" ή "μικρόψαρα". Και έτσι, όταν αρχίζουν και φεύγουν από το κάδρο και εξαφανίζονται πολλά είδη, αφού δεν τα γνωρίζουμε, δεν αντιλαμβανόμαστε και τη ζημιά που γίνεται όταν χαθούν.

Δαυίδ Κουτσογιαννόπουλος, 

ιδιοκτήτης του naturagraeca.com, 

φυσιοδίφης, naturalist

Ένα υγιές οικοσύστημα έχει να κάνει με την αλληλεπίδραση που έχουν τα ζώα μεταξύ τους, πόσο πλούσια είναι η βιοποικιλότητά του. Όσο περισσότερη και μεγαλύτερη είναι η βιοποικιλότητα σε ένα σύστημα, όσο περισσότερα είδη ψαριών υπάρχουν σε μια θάλασσα, τόσο πιο σταθερό είναι το περιβάλλον. Αν αυτά αρχίσουν να εξαφανίζονται, είναι κάτι αντίστοιχο σαν το παιχνίδι Jenga που αφαιρείς ένα ένα τα τουβλάκια. Λες “και τι θα γίνει εάν χαθεί ένας γωβιός, δεν έγινε κάτι”, ωστόσο αν αργά και σταθερά αφαιρείς τουβλάκια, γίνεται όλο και πιο ασταθές το σύστημα. Αφαιρείς κι άλλα, και έρχεται η στιγμή που αφαιρείς κάτι πολύ μικρό και όλο αυτό το πολύπλοκο οικοσύστημα καταρρέει. Ευτυχώς τα νέα παιδιά είναι πιο ευαισθητοποιημένα γύρω απ’ τα περιβαλλοντολογικά θέματα, σε σχέση με το πώς ήμασταν το ’80 και το ’90, βγαίνουν στη φύση και παρατηρούν, ψάχνουν στο βουνό, στη θάλασσα, είναι πιο ενημερωμένα και γενικά βλέπεις στα social media ότι φωτογραφίζουν πολύ και σέβονται αυτό που βλέπουν.

Το βιβλίο απευθύνεται περισσότερο σε φυσιοδίφες και λιγότερο σε καταναλωτές, γι' αυτό και προσθέσαμε εικονογραφάφηση και όχι φωτογραφίες, έγχρωμα σκίτσα που έχουν γίνει από τον Δαυίδ ο οποίος ειδικεύεται στο σκίτσο των ζώων, στην επιστημονική εικονογράφηση. Το πλεονέκτημα είναι ότι μπορείς να δεις το ψάρι στα χρώματά του, τα φυσικά, με ανοιχτά τα πτερύγια, χωρίς να βρίσκεται νεκρό σε ένα τελάρο, κρυμμένο από τον πάγο, με ξεθωριασμένο το χρώμα, ή σε μια κακή φωτογραφία. Επίσης αναφέρουμε πάνω από 2.300 κοινές ονομασίες για τα ψάρια από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Αυτό δεν είχε συγκεντρωθεί ποτέ μέχρι σήμερα. Σε κάποια είδη γράφουμε επιπλέον πληροφορίες από τη μυθολογία, το μπαρμπούνι, ας πούμε, ήταν το ιερό ψάρι της Εκάτης και απαγορευόταν η βρώση του. Με αυτό τον τρόπο το βιβλίο ξεφεύγει από την αυστηρή επιστημονική γραμμή.  

Γιάννης Καπάκος, 

βιολόγος στο Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών

Βιβλία για τα ψάρια δεν υπάρχουν στην ελληνική αγορά, ο συλλογικός νους του Έλληνα αντιμετωπίζει τα πάντα "στο τραπέζι μου, να τα φάω". Δηλαδή αν δεις τα δέκα ή είκοσι βιβλία που έχουν βγει για τα ψάρια, αναφέρονται στο πώς να τα ψαρέψεις και να τα φας, δεν υπάρχουν οδηγοί πεδίου στην Ελλάδα. Το βιβλίο μας απευθύνεται σε ανθρώπους που θέλουν να γνωρίσουν τη θάλασσα, θέλουν να γνωρίσουν τη βιοποικιλότητα, θέλουν να αγαπήσουν και να αποκτήσουν κίνητρα για να την προστατεύσουν. Παράλληλα, είναι γραμμένο με εκλαϊκευμένο τρόπο για να μπορεί να το διαβαστεί από οποιονδήποτε θέλει να γνωρίσει τα ψάρια της χώρας μας».

Η έκδοση επίσης περιλαμβάνει πληροφορίες και ορισμένα ωκεανογραφικά στοιχεία των ελληνικών θαλασσών, στοιχεία για τη βιολογία και τη συμπεριφορά των ιχθύων, επεξηγηματικούς πίνακες, λεξικό επιστημονικών, γεωγραφικών και αλιευτικών όρων και μια εκτεταμένη ενδεικτική βιβλιογραφία,

10 παράξενα ψάρια των ελληνικών θαλασσών

Anthias_anthias

Ένα πολύχρωμο ψάρι των υφάλων μας που διακρίνεται από μια ιδιαίτερη συμπεριφορά. Ο κοκκινόχανος (Anthias anthias) ζει σε κοπάδια-χαρέμια που μπορούν να φτάσουν τα δεκάδες άτομα. Τα περισσότερα ψάρια σε ένα κοπάδι είναι θηλυκά, εκτός από ένα κυρίαρχο μεγάλο αρσενικό που τα διαφεντεύει. Όταν το κυρίαρχο αρσενικό πεθάνει ή απομακρυνθεί, τότε τη θέση του παίρνει το μεγαλύτερο θηλυκό, αλλάζοντας φύλο μέσα σε λίγες μέρες.

Chauliodus_sloani

Η οχιά της θάλασσας (Chauliodus sloani) είναι ένα βαθυπελαγικό είδος των θαλασσών μας. Ιδιαίτερο γνώρισμά του αποτελεί η πρώτη ακτίνα του ραχιαίου πτερυγίου, η οποία μπορεί να φτάσει σχεδόν το μισό μήκος του ψαριού και καταλήγει σε ένα φωτοφόρο όργανο που λειτουργεί ως δόλωμα για τη λεία του. Όταν η λεία πλησιάσει αρκετά, η οχιά της θάλασσας την καταβροχθίζει με τη βοήθεια μιας εντυπωσιακής οδοντοστοιχίας.

Chimaera_monstrosa

Ένα μυστηριακό καρχαριοειδές που ζει στα πολύ βαθιά νερά μας. Η ονομασία «Χίμαιρα» (Chimaera monstrosa) που του έχει δοθεί δεν θα μπορούσε να είναι πιο επιτυχημένη καθώς, όπως το διάσημο μυθολογικό τέρας, εμφανίζει χαρακτηριστικά διαφόρων ειδών. Στο σώμα μοιάζει με ψάρι, στο κεφάλι με σκυλόψαρο, ενώ διαθέτει μαστιγωτή ουρά όπως τα σελάχια.

Cyclothone_braueri

Το σμηριγγόψαρο (Cyclothone braueri) είναι ένα μικρό ημιδιάφανο ψαράκι που ζει στα βαθιά. Παρότι είναι ένα άγνωστο είδος, το ψαράκι αυτό κατέχει μια μοναδική πρωτιά στο ζωικό βασίλειο, καθώς θεωρείται ότι είναι το πιο υπερπληθές σπονδυλωτό ζώο στη Γη. Μερικοί βιολόγοι, μάλιστα, πιστεύουν ότι το άθροισμα όλων των ατόμων του γένους Cyclothone ξεπερνά σε αριθμό το άθροισμα των ατόμων όλων των υπόλοιπων σπονδυλωτών ζώων μαζί.

Dactylopterus_volitans

Ο δακτυλόπτερος (Dactylopterus volitans) είναι ένα πολύχρωμο ψάρι που διακρίνεται από τα τεράστια πτερύγιά του. Διακρίνεται επίσης από μια συμπεριφορά που μπορεί να θεωρηθεί μια πρωτόλεια μορφή αγάπης ή έστω αφοσίωσης. Κατά την αναπαραγωγή το ζευγάρι διατηρεί έναν ιδιαίτερα στενό δεσμό. Έχει παρατηρηθεί ότι σε περίπτωση που το ένα άτομο αιχμαλωτιστεί στο αγκίστρι, το ελεύθερο ψάρι ακολουθεί το αγκιστρωμένο μέχρι τη βάρκα, περιμένοντας τον σύντροφό του να επιστρέψει.

Didogobius_schlieweni

Στη χώρα μας ζουν περίπου 50 είδη γωβιών, από τα οποία πολλά βρίσκονται στην αφάνεια. Ο γωβιός της Ανδρομέδας (Didogobius schlieweni) είναι ένα μικρό κρυπτικό γωβιουδάκι που καταγράφηκε στις θάλασσές μας μόλις το 2019. Η κοινή ονομασία που του έδωσαν οι ιχθυολόγοι προέρχεται από τον γαλαξία της Ανδρομέδας, καθώς το χρωματικό μοτίβο του σώματός του μοιάζει με νυχτερινό ουρανό γεμάτο αστέρια και γαλαξίες.

Hippocampus_guttulatus

Ο μακρύρυγχος ιππόκαμπος (Hippocampus guttulatus) ξεχωρίζει από τις διακλαδωτές σαρκώδεις αποφύσεις στη ράχη και στο κεφάλι, που μοιάζουν με μικρά κλαράκια από φύκια και τον βοηθούν να παραλλάσσεται στη βλάστηση. Δυστυχώς έχει πλέον εξαφανιστεί από πολλές περιοχές των θαλασσών μας στις οποίες παλαιότερα αφθονούσε, εξαιτίας της υπεραλίευσης. Η παρουσία του σε έναν βυθό αποτελεί ένδειξη υγιούς οικοσυστήματος.

Naucrates_ductor

Ο κολαούζος (Naucrates ductor) είναι ένα επιπελαγικό, ωκεάνιο είδος που κολυμπά δίπλα σε καρχαρίες, θαλάσσιες χελώνες και μικρές φάλαινες, τρεφόμενο από τα υπολείμματα της τροφής και τα παράσιτα του μεγάλου ζώου. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο κολαούζος πλοηγούσε τα πλοία στη σωστή τους πορεία. Πιστεύεται ότι πρόκειται για το ψάρι πομπίλος της αρχαίας γραμματείας. Ο μύθος αναφέρει ότι ο Πομπίλος ήταν ένας ναυτικός που τιμωρήθηκε και μεταμορφώθηκε σε ψάρι από τον Απόλλωνα επειδή προστάτεψε τη νύμφη Ωκυρρόη από τις ορέξεις του θεού.

Prionace_glauca

Ο πιο κοινός, αλλά βέβαια σπάνιος πλέον, μεγάλος καρχαρίας της Ελλάδας. Ο γλαυκοκαρχαρίας (Prionace glauca) είναι το είδος που συχνά καταγράφεται σε βίντεο από ερασιτέχνες και επαγγελματίες ψαράδες αλλά και από παραθεριστές. Ζει στα ανοιχτά των θαλασσών, αλλά προς το τέλος της άνοιξης καταφθάνει στα ρηχά για να γεννήσει. Παρότι είναι ένα κρισίμως κινδυνεύον είδος στη Μεσόγειο και προστατεύεται από τη νομοθεσία, συχνά το βλέπουμε στους πάγκους των ιχθυοπωλείων.

Pterois_miles

Ένας ιδιαίτερα προσαρμοστικός εισβολέας και μια μεγάλη απειλή για τα οικοσυστήματα της Μεσογείου. Το λεοντόψαρο (Pterois miles) πρωτοεμφανίστηκε στη Ρόδο το 2015 και από τότε επεκτείνεται ταχύτατα. Αδηφάγος κυνηγός, μπορεί να φάει μέχρι και 30 φορές το μέγεθος του στομαχιού του. Έχει παρατηρηθεί ότι μπορεί να μειώσει την παρουσία των ψαριών σε έναν ύφαλο κατά 90% μέσα σε 2 μήνες.

Scarus_ghobban

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τροπικοποίησης των θαλασσών μας. Ο σκάρος Ερυθράς (Scarus ghobban) πρωτοεμφανίστηκε στο νοτιοανατολικό Αιγαίο το 2016. Η κατανομή του καλύπτει όλες τις τροπικές θάλασσες, από τον Ειρηνικό Ωκεανό μέχρι τη Μεσόγειο. Διακρίνεται, όπως πολλά τροπικά είδη, από μια μεγάλη χρωματική ποικιλία, από κίτρινο ή πορτοκαλί σε πιο κυανό ή πράσινο, και μπορεί να φτάσει σε μήκος τα 75 εκατοστά.

Torpedo_torpedo

Η ματομουδιάστρα (Torpedo torpedo) είναι ένα σχετικά κοινό σελάχι των κλειστών κόλπων μας. Η ονομασία μουδιάστρα προέρχεται από την ιδιότητα που έχει να παράγει ηλεκτρισμό, ο οποίος αποθηκεύεται σε ειδικούς ιστούς στα πτερύγια, όπως σε μια μπαταρία. Οι μουδιάστρες πλησιάζουν ένα ψάρι, το αγκαλιάζουν με το σώμα τους και το χτυπούν με παλμούς ηλεκτρικού ρεύματος που φτάνει ακόμα και τα 200 V. Όταν η μουδιάστρα πιαστεί στα δίχτυα και ο ψαράς την ακουμπήσει, τον χτυπά με ρεύμα κάνοντας το χέρι του να μουδιάσει.

όλα τα ανωτέρω είδη των ψαριών σε εικονογράφηση Δαυίδ Κουτσογιαννόπουλου

ΒΡΕΙΤΕ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.