Νίκος Γκάτσος : “Σείριος“ και “Αμοργός“

Το πρώτο μάθημα στο οποίο κλήθηκαν να εξεταστούν οι φετινοί μαθητές και μαθήτριες ήταν αυτό της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας. Όσον αφορά το τρίτο κείμενο της εξέτασης, αυτό ήταν το ποίημα με τίτλο "Στον Σείριο", το οποίο ανήκει στον Νίκο Γκάτσο.

Ο Νίκος Γκάτσος (Ασέα Αρκαδίας, 8 Δεκεμβρίου 1911 - Αθήνα, 12 Μαΐου 1992) ήταν σημαντικός Έλληνας ποιητής, στιχουργός και μεταφραστής που καθιερώθηκε τόσο με τις μεταφράσεις του (“Ματωμένος γάμος” του Λόρκα) και τη συνεισφορά του (με στίχους) στο τραγούδι, όσο κυρίως με το μοναδικό  ποίημα που εξέδωσε όταν ζούσε (“Αμοργός”, 1943), όπου προβάλλονται οι ιστορικές μνήμες και ο υπερρεαλισμός συνδυάζεται με παραδοσιακές μορφές του νεοελληνικού λόγου.

Τελείωσε το Δημοτικό στην Ασέα Αρκαδίας και το Γυμνάσιο στην κοντινή Τρίπολη. Στη φωτογραφία το απολυτήριό του από το “Αον εν Τριπόλει Γυμνάσιον, σχολικόν έτος 1929-1930”. Ελπίζω ότι η φωτογραφία είναι γνήσια και όχι “πειραγμένη” ή φτιαχτή. Χαρακτηριστικό της βαθμολογίας η υπερβολική αυστηρότητα εκείνων των χρόνων.

Εδώ το ποίημά του “Στον Σείριο”, το οποίο μελοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις. Τραγουδά ο Γιώργος Νταλάρας:

Στο Σείριο υπάρχουνε παιδιά

ποτέ δε βάλαν έγνοια στην καρδιά

δεν είδανε πολέμους και θανάτους

και πάνω απ’ τη γαλάζια τους ποδιά

φοράν τις Κυριακές τα γιορτινά τους

Τις νύχτες που κοιτάν τον ουρανό

ένα άστρο σαν φτερό θαλασσινό

παράξενα παιδεύει το μυαλό τους

τους φαίνεται καράβι μακρινό

και πάνε και ρωτάν το δάσκαλό τους

Αυτή τους λέει παιδιά μου είναι η γη

του σύμπαντος αρρώστια και πληγή

εκεί τραγούδια λένε γράφουν στίχους

κι ακούραστοι του ονείρου κυνηγοί

κεντάνε με συνθήματα τους τοίχους

Στο Σείριο δακρύσαν τα παιδιά

και βάλαν από κείνη τη βραδιά

μιαν έγνοια στη μικρούλα τους καρδιά

Σείριος

Ο μεγαλύτερος αστέρας του αστερισμού του Μεγάλου Κυνός, ο φωτεινότερος απλανής αστέρας· βρίσκεται σε απόσταση 8,57 ετών φωτός από τη Γη, είναι 23 φορές λαμπρότερος από τον Ήλιο και είναι διπλό σύστημα αποτελούμενο από ένα αστέρι κύριας ακολουθίας (Σείριος Α) και έναν λευκό νάνο (Σείριος Β).

< αρχ. αβεβ. ετύμου. Το γεγονός ότι ο Σείριος χρησιμοποιήθηκε ως προσωποποίηση της μεσημβρινής ζέστης και λαμπρότητας, έχει οδηγήσει στο να συνδεθεί με το ρ. σείω (με ενδιάμεση σημ. ‘ταράζομαι, εξεγείρομαι - σπινθηροβολώ, λάμπω’), καθώς και με το σανσκρ. tvis- «λάμπω, αστράφτω». (ΛΝΕΓ)

“Αμοργός”

Το μοναδικό βιβλίο που εξέδωσε ο Νίκος Γκάτσος όσο ζούσε είναι η ποιητική σύνθεση “Αμοργός” (1943), η οποία θεωρείται κορυφαία δημιουργία του ελληνικού υπερρεαλισμού, σημαδεύοντας την σύγχρονη ελληνική ποίηση. Ο Μάνος Χατζιδάκις τη χαρακτήρισε “μνημειώδες έργο του νεοελληνικού ποιητικού λόγου’’.

Αμοργός (νησί) 

Νησί των Κυκλάδων με έκταση 121 τετρ. χμ., το οποίο βρίσκεται στο κεντρικό Αιγαίο και υπάγεται διοικητικά στον νομό Κυκλάδων αποτελώντας μαζί με τις γειτονικές νησίδες Γραμβούσα, Ψαλίδα, Φελούκα κ.ά. τον ομώνυμο δήμο.

«Το όνομα του νησιού Αμοργός (αρχ.) συνδέεται μετωνυμικά με το ύφασμα αμοργός (ο) και αμοργίς (η), που κατασκεύαζαν στο ομώνυμο νησί (βλ. κ. ζέρσεϊ). Η Αμοργός ήταν περιώνυμη για τους χιτώνες της, που ονομάζονταν αμόργεια, αμόργινα ή αμοργίδες και παρασκευάζονταν από την αμόργη ( < αμέργω ‘δρέπω, κόβω καρπούς, φυτά κ.τ.ό.’), είδος λιναριού εξαιρετικής ποιότητας, το οποίο φύτρωνε σε όλο το νησί. Το αρχ. αμέργω συνδέεται πιθ. με το αρχ. ομόργνυμι ‘στεγνώνω, σκουπίζω’ και με το λατ. mergae ‘θεριστικό δίκρανο’». (ΛΝΕΓ) 

* Με την ευκαιρία αυτή να θυμίσουμε ότι το γνωστό τετράστιχο

“Πότε θ’ ανθίσουνε τούτοι οι τόποι;

Πότε θα `ρθούνε κανούργιοι ανθρώποι

να συνοδεύσουνε την βλακεία

στην τελευταία της κατοικία;’’,

που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο και αποδίδεται στον νομπελίστα ποιητή Γιώργο Σεφέρη, ανήκει στον Νίκο Γκάτσο.