Εάν θέλουμε τα παιδιά να ευχαριστιούνται πραγματικά όχι μόνο το παιχνίδι αλλά και την εκπαίδευση, τις φιλίες και τις οικογενειακές σχέσεις, τότε καλύτερα να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις ώστε όχι μόνο να έχουν πρόσβαση σε τέτοια αγαθά, αλλά και να ζουν ανέμελα.
Μερικοί άνθρωποι έχουν την τύχη να θυμούνται την παιδική τους ηλικία με τρυφερότητα, ως μια εποχή στη ζωή τους χωρίς πολλή πίεση και άγχος. Μπορεί να θυμούνται τις πολλές ώρες που έπαιζαν στην αυλή ελεύθεροι από έγνοιες, ή την ενασχόλησή τους με σχέσεις ή άλλα εγχειρήματα χωρίς φόβo και ανησυχία. Τέτοιες τρυφερές αναμνήσεις έρχονται συχνά σε πλήρη αντίθεση με τις ζωές που ζουν πολλοί ως ενήλικες, όπου το άγχος και η πίεση φαίνεται να κυριαρχούν.
Το γεγονός ότι πολλοί αγωνίζονται να είναι ανέμελοι στην ενήλικη ζωή τους εγείρει μια σειρά από ενδιαφέροντα ερωτήματα σχετικά με τη σχέση μεταξύ της ανεμελιάς και της καλής ζωής. Είναι η ανεμελιά ένα ιδιαίτερο αγαθό της παιδικής ηλικίας; Είναι κάτι που δίνει νόημα στη ζωή ενός παιδιού, χωρίς να κάνει το ίδιο για τους ενήλικες; Ή μήπως οι ενήλικες πρέπει να είναι πιο ανέμελοι, και έτσι να μοιάζουν περισσότερο με τα παιδιά, για να πάνε καλά οι ζωές τους; Το πιο σημαντικό, εάν η ανεμελιά είναι πράγματι απαραίτητη προϋπόθεση για μια καλή ζωή, γιατί ακριβώς συμβαίνει αυτό;
Ως γονιός δύο μικρών παιδιών, και κάποια που ασχολείται με την οικογενειακή φιλοσοφία, πρόσφατα έστρεψα την προσοχή μου στο ζήτημα του τι σημαίνει να «πάει καλά» η παιδική ηλικία. Σκεπτόμενη τα αγαθά της γονικής αγάπης και της εκπαίδευσης, συνειδητοποίησα ότι υπάρχει κάτι ξεχωριστό στο να είσαι ανέμελος που το καθιστά απαραίτητο συστατικό μιας καλοβιωμένης παιδικής ηλικίας. Ωστόσο, όσον αφορά τους ενήλικες, έχω διαπιστώσει ότι ορισμένοι μπορούν να ζήσουν υπέροχες ζωές με νόημα, χωρίς να είναι απαραίτητα και ξέγνοιαστες.
Αυτή η ασυμμετρία μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ενήλικης ζωής είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι τα παιδιά και οι ενήλικες είναι διαφορετικά πλάσματα. Σε αντίθεση με έναν ενήλικα, ένα παιδί δεν μπορεί να στηρίξει με σιγουριά τα αξιόλογα αγαθά στη ζωή του, εάν δεν έχει θετικά συναισθήματα απέναντι σε αυτά. Αυτό σημαίνει πως όταν ένα παιδί βιώνει άγχος και ανησυχία, δεν έχει τον «διανοητικό χώρο» που απαιτείται προκειμένου να του δημιουργηθούν θετικά συναισθήματα, απέναντι σε αξιόλογα έργα ή σχέσεις. Ως αποτέλεσμα, το παιδί θα αισθάνεται ότι αυτά δεν θεωρούνται ουσιαστικά αγαθά.
Για να δούμε γιατί οι ζωές των παιδιών είναι απαραίτητα φτωχές αν δεν είναι ξέγνοιαστες, ενώ το ίδιο δεν ισχύει για τους ενήλικες, πρέπει πρώτα να ξεκαθαρίσουμε τους ορισμούς μας: ποιος μετράει ως παιδί, τι ακριβώς είναι η ανεμελιά και τι σημαίνει να «πάνε καλά» οι ανθρώπινες ζωές; Ένα παιδί είναι ένα πλάσμα που έχει ήδη αρχίσει να αναπτύσσει τις λογικές του δεξιότητες, αλλά δεν τις έχει αναπτύξει σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορεί να αναλάβει ορισμένα από τα δικαιώματα και τις ευθύνες της ενηλικίωσης. Η παιδική ηλικία λοιπόν είναι αυτό το στάδιο της ζωής που ακολουθεί την νηπιακή ηλικία και τελειώνει πριν από την εφηβεία. Η ανεμελιά είναι μία προδιάθεση να μην αισθάνεται κάποιος άγχος και ανησυχία, παρόλο που υπάρχουν στιγμές στη ζωή ενός ατόμου όπου υπάρχουν τέτοια αρνητικά συναισθήματα. Ένα ανέμελο άτομο είναι επομένως κάποιο που δεν βιώνει άγχος και ανησυχία πολύ συχνά, τόσο ως αποτέλεσμα της ψυχολογίας του όσο και των προσωπικών του συνθηκών.
rtpexels-dominika-roseclay-1166990.jpg
Τέλος, όταν σκέφτομαι τι σημαίνει για τους ανθρώπους να ζουν «καλές ζωές», υιοθετώ τις λεγόμενες «υβριδικές περιγραφές της ευημερίας»: μια καλή ζωή είναι εκείνη όπου ένα άτομο ασχολείται με αξιόλογα εγχειρήματα και σχέσεις και επιπλέον τα βρίσκει ελκυστικά. Για παράδειγμα, η φιλοσοφία θα συμβάλει στην καλή μου ζωή αν ισχύουν δύο πράγματα: πρώτον ότι η φιλοσοφία είναι μια αξιόλογη ενασχόληση (όπου η αξία της δεν είναι συνάρτηση της στάσης μου στη ζωή, αλλά μάλλον κάτι άλλο χαρακτηριστικό της φιλοσοφίας) και δεύτερον ότι θέλω τη φιλοσοφία για επάγγελμα. Σε έναν κόσμο όπου η φιλοσοφία είναι ένα βαθιά άστοχο εγχείρημα, ή όπου θα προτιμούσα να κάνω κάτι άλλο με τον χρόνο μου, η φιλοσοφία παύει να συμβάλλει στην καλή μου ζωή.
Αυτά για προκαταρκτικά. Το ερώτημα που πρέπει τώρα να απαντήσουμε είναι: πώς είναι απαραίτητη η ανεμελιά για μια καλή παιδική ηλικία, χωρίς επίσης να είναι απαραίτητη για μια καλή ενήλικη ζωή;
Ας ξεκινήσουμε με τους ενήλικες. Σε αντίθεση με τα παιδιά, οι ενήλικες μπορούν να εκτιμήσουν τα αξιόλογα εγχειρήματα και τις σχέσεις στη ζωή τους ακόμα και όταν λείπουν τα θετικά συναισθήματα. Αυτό συμβαίνει επειδή οι ενήλικες μπορούν να υποστηρίξουν πολλές πτυχές της ζωής τους, μόνο και μόνο γιατί ταιριάζουν με τη τη συνολική αντίληψή τους για το πώς είναι μια αξιόλογη ζωή. Μια νευρωτική συγγραφέας που γράφει λαμπρά μυθιστορήματα, παρά το γεγονός ότι η διαδικασία είναι επώδυνη, μπορεί να υποστηρίξει το έργο της συγγραφής σε συνθήκες πίεσης και άγχους, επειδή ξέρει ότι αυτά τα αρνητικά συναισθήματα θα κάνουν το έργο βαθύτερο από ό,τι θα ήταν διαφορετικά. Μία χειρουργός εγκεφάλου που εγχειρίζει τους χειρότερους τύπους καρκίνου γνωρίζει ότι το διακύβευμα στη δουλειά της είναι πολύ μεγάλο, για να προσεγγίσει τη ζωή με ανέμελο πνεύμα. Είναι πρόθυμη να ανταλλάξει την ανεμελιά με μια ζωή επιτευγμάτων στην ιατρική.
Στην πραγματικότητα, μπορούμε να αξιολογήσουμε τις ζωές των ενηλίκων που δεν είναι ανέμελες ως θετικές, ακριβώς επειδή γνωρίζουμε ότι οι πιο περίπλοκες ικανότητες αξιολόγησης ενός ενήλικα (π.χ. για τον αυτοαναστοχασμό· για την απόκτηση της ηθικής γνώσης · για τη διατήρηση μιας επαρκούς αίσθησης του χρόνου · για να αναγνωρίσουν τις θυσίες, τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που συνδέονται με ορισμένες ενέργειες κ.λπ.) του επιτρέπουν να στηρίζει τα αξιόλογα εγχειρήματα και τις σχέσεις, ακόμη και όταν δεν έχει θετικά συναισθήματα απέναντί τους.
Το ίδιο δεν ισχύει για τα παιδιά. Παρόλο που πρέπει επίσης να υποστηρίξουν τα σημαντικά εγχειρήματα και τις σχέσεις στη ζωή τους, ώστε αυτά να θεωρηθούν συνεισφορές σε μια καλή ζωή, στην περίπτωσή τους η έγκριση προκύπτει όταν τα παιδιά αισθάνονται θετικά συναισθήματα για τέτοια έργα και σχέσεις. Τα παιδιά απλώς δεν διαθέτουν τις απαιτούμενες ικανότητες αξιολόγησης, ώστε να μπορούν να υποστηρίξουν τα αξιόλογα εγχειρήματα και σχέσεις μόνο λόγω του πόσο καλά ταιριάζουν σε ένα συνολικό σχέδιο ζωής.
41251319665_0370d9f864_c.jpg
Ένα παιδί που φροντίζει εθελοντικά έναν συγγενή με άνοια για μερικές ώρες την ημέρα δεν μπορεί να στηρίξει μια τέτοια πράξη με βεβαιότητα, εάν τη θεωρήσει αγχωτική. Σε αντίθεση με τη συγγραφέα ή τη γιατρό που μπορεί να κάνει ένα βήμα πίσω για να αξιολογήσει πώς τα αγχωτικά εγχειρήματα ταιριάζουν με τη συνολική αντίληψή της για μια καλή ζωή και στη συνέχεια να τα υιοθετήσει με σιγουριά, οι ικανότητες αξιολόγησης ενός παιδιού δεν είναι αρκετά ώριμες και αναπτυγμένες ώστε να κάνει το ίδιο. Επομένως, δεν είναι σε θέση να εκτιμήσει τέτοιες υποχρεώσεις φροντίδας σε ένα πλαίσιο επαρκούς αυτογνωσίας, ρεαλιστικής αίσθησης των διαφορετικών επιλογών, επαρκούς επιπέδου ηθικής γνώσης και επαρκούς κατανόησης των σχετικών θυσιών, κινδύνων και ευκαιριών. Γι' αυτό μπορεί να καταλήξει, ας πούμε, να δίνει παράλογα μεγάλο βάρος στο να ευχαριστήσει την οικογένειά του ή να κάνει ένα λάθος σχετικά με το τι απαιτεί η ηθική. Μπορεί επίσης να μην έχει καμία αίσθηση για τις θυσίες που συνεπάγεται αυτή η φροντίδα και να μην εκτιμήσει ότι η φροντίδα για αυτόν τον συγγενή θα του αφαιρέσει πολύτιμο χρόνο που θα μπορούσε να αφιερώσει σε κάτι άλλο, που είναι ταυτόχρονα και σημαντικό αλλά και ευχάριστο. Τέτοια λάθη δεν μπορούν να αποφευχθούν, αλλά απορρέουν ευθέως από τον τύπο του πλάσματος που είναι ένα παιδί – ένα πλάσμα που δεν είναι ακόμη σε θέση να προχωρήσει σε αγχωτικά πρότζεκτ, επειδή δεν είναι σε θέση να σκεφτεί με βεβαιότητα τους λόγους που συνηγορούν υπέρ τους.
Τώρα τίθεται το ερώτημα: είναι δυνατόν για ένα παιδί να μην είναι ανέμελο εν γένει, αλλά να αισθάνεται θετικά συναισθήματα για αξιόλογα εγχειρήματα και σχέσεις; Η έρευνα ψυχολόγων, όπως ο Εντ Ντίνερ, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, υποδεικνύει ότι τα θετικά και αρνητικά συναισθήματα δεν είναι ανεξάρτητα το ένα από το άλλο σε οποιαδήποτε δεδομένη χρονική στιγμή. Αυτό σημαίνει ότι αυτά τα συναισθήματα τείνουν να καταστέλλουν το ένα το άλλο και ότι όσο περισσότερο άγχος και ανησυχία αισθάνεται ένα παιδί, τόσο λιγότερο διανοητικό χώρο θα έχει για την ανάπτυξη θετικών συναισθημάτων για συγκεκριμένα πρότζεκτ ή σχέσεις. Επομένως, ένα παιδί που δεν είναι ανέμελο δεν διαθέτει τον διανοητικό χώρο που απαιτείται για την απόλαυση όλων των καλών πραγμάτων στη ζωή του.
Εάν θέλουμε τα παιδιά να χαίρονται τον χρόνο του παιχνιδιού, την εκπαίδευση, τις φιλίες και τις οικογενειακές σχέσεις νιώθοντας ευχαρίστηση, διασκέδαση και απόλαυση από αυτά –και έτσι να ζήσουν καλές ζωές ως παιδιά– τότε καλύτερα να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις ώστε όχι μόνο να έχουν πρόσβαση σε τέτοια αγαθά, αλλά και να είναι ανέμελα. Αυτό, με τη σειρά του, απαιτεί κυβερνήσεις που είναι πρόθυμες να πάρουν στα σοβαρά την ψυχική υγεία από νεαρή ηλικία και να δημιουργήσουν πολιτικές που θέτουν την ανεμελιά στο επίκεντρο του τι σημαίνει μια παιδική ηλικία να «πηγαίνει καλά».
Η Luara Ferracioli είναι επίκουρη καθηγήτρια πολιτικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ. Ολοκληρώνει ένα βιβλίο για την ηθική της μετανάστευσης. Το άρθρο της δημοσιεύτηκε στο aeon στις 8 Μαΐου 2020 και αναδημοσιεύεται με άδεια Creative Commons.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου