Το αδιέξοδο και το ύστατο τηλεφώνημα Τσίπρα στον Πούτιν

Την επαύριον του δημοψηφίσματος του 2015, το δράμα του Grexit κορυφώθηκε μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο.

Τη Δευτέρα 6 Ιουλίου 2015, μία ημέρα μετά το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου, η ιστοσελίδα της ρωσικής πρεσβείας στην Αθήνα ανάρτησε επίσημη ανακοίνωση με την οποία ενημέρωσε ότι πραγματοποιήθηκε τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και του Αλέξη Τσίπρα, «έπειτα από αίτημα του Ελληνα πρωθυπουργού».

Μέσα στη φόρτιση και την πυκνότητα εκείνων των ωρών, το τηλεφώνημα υποτιμήθηκε, αλλά όπως αποκαλύπτεται σήμερα ήταν η ύστατη προσπάθεια του κ. Τσίπρα να αναζητήσει το μέλλον της Ελλάδας εκτός της ευρωζώνης. Λίγο μετά τις 10 π.μ. ο τέως πρωθυπουργός βρισκόταν στο Προεδρικό Μέγαρο και συμμετείχε στο συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο. 

Επισήμως μεταδόθηκε ότι ζήτησε ο ίδιος τη σύγκληση του συμβουλίου όταν επισκέφθηκε κατά τη μία πρωινή το Προεδρικό Μέγαρο, αλλά ανεπισήμως είχε σχεδιάσει την πρωτοβουλία αυτή από κοινού με τον κ. Παυλόπουλο, ο οποίος ήδη από την Κυριακή το απόγευμα είχε ενημερώσει τον κ. Τσίπρα ότι θα παραιτηθεί εάν η κυβέρνηση επρόκειτο να ερμηνεύσει το «Οχι» ως εντολή εξόδου από το ευρώ.

Ο τέως πρωθυπουργός έφτασε στο Προεδρικό Μέγαρο συνοδευόμενος από τον Νίκο Παππά και τον Παναγιώτη Λαφαζάνη. Ο τελευταίος διέκοψε τη σύσκεψη λίγη ώρα αργότερα και ενημέρωσε τον κ. Τσίπρα ότι το αίτημα του Μεγάρου Μαξίμου προς το Κρεμλίνο για μια τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ των δύο ηγετών είχε γίνει δεκτό και ο Ρώσος πρόεδρος ήταν έτοιμος να συνομιλήσει με τον Ελληνα ηγέτη. «Είδα τη χαρά του Λαφαζάνη όταν μας διέκοψε για να πει στον Τσίπρα για τον Πούτιν», λέει στην «Κ» πολιτικός αρχηγός αναφερόμενος στην εμφανή βεβαιότητα του βετεράνου αριστερού πολιτικού ότι, έστω και με καθυστέρηση 70 ετών, είχε έρθει επιτέλους η στιγμή για να περάσει η Ελλάδα στη ρωσική σφαίρα επιρροής. 

Ο κ. Τσίπρας ζήτησε συγγνώμη, αποχώρησε προσωρινά από τη σύσκεψη και πήγε στο γραφείο του τότε γενικού γραμματέα της Προεδρίας της Δημοκρατίας πρέσβη ε.τ. Γεωργίου Γεννηματά. Σε αυτό το μικρό γραφείο με την κλασική επίπλωση, τους ιστορικούς πίνακες και τον χαμηλό θερμό φωτισμό, κάποιοι θα έλεγαν ότι για λίγα λεπτά παίχτηκε κορώνα – γράμματα η ίδια η μοίρα της χώρας. Ομως, συγκλίνουσες πηγές διαβεβαιώνουν ότι ο Ρώσος πρόεδρος, ο οποίος είναι φιλέλληνας και υπολογίζει τις κινήσεις του με μεγάλη προσοχή, δεν είχε σε καμία στιγμή αποφασίσει να σπρώξει την Ελλάδα στους υφάλους της χρεοκοπίας, ούτε να την καταδικάσει σε έναν νέο εθνικό διχασμό.

Ο Σταύρος Θεοδωράκης έγραψε το Σάββατο 26 Ιουνίου σε άρθρο του στην «Κ», ότι μόλις ο Αλέξης Τσίπρας επέστρεψε στη σύσκεψη, είπε: «Μίλησα στον πρόεδρο Πούτιν, δεν μπορεί να κάνει κάτι ο ίδιος, αλλά αν θέλουμε θα μιλήσει θετικά για εμάς στη Μέρκελ». Αλλοι πολιτικοί αρχηγοί επιβεβαιώνουν την αφήγηση του κ. Θεοδωράκη, που ήταν τότε αρχηγός του Ποταμιού. Σύμφωνα με έναν πολιτικό αρχηγό, συνέβη μάλιστα και το εξής: «Μόλις άκουσαν τον Τσίπρα να τα λέει αυτά, ο Θεοδωράκης και ο Μεϊμαράκης γέλασαν». Ο Μεϊμαράκης, που μόλις πριν από λίγες ώρες είχε αναλάβει μεταβατικός πρόεδρος της Ν.Δ. μετά την παραίτηση του Αντώνη Σαμαρά, είπε στον κ. Τσίπρα: «Αλέξη, συνειδητοποιείς το αδιέξοδο στο οποίο έχεις φέρει τα πράγματα;». Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, ο κ. Τσίπρας, που από την αρχή της σύσκεψης ήταν αρκετά προβληματισμένος και χωρίς διάθεση για κομπασμούς για το νωπό «Οχι», μετά το τηλεφώνημα με τον Πούτιν απέκτησε πλέον την εικόνα ενός ανθρώπου εγκλωβισμένου σε ένα πρωτοφανές αδιέξοδο. Η σταδιακή συνειδητοποίηση της ευθύνης θα πρέπει να ήταν ένα συντριπτικό βάρος, ασύλληπτο για όλους εμάς.

Το ερώτημα που έχει απασχολήσει πολλούς συνομιλητές της «Κ» και θα απασχολήσει και την Ιστορία είναι το εξής: Ηθελε ή όχι ο Αλέξης Τσίπρας να βγάλει την Ελλάδα από το ευρώ; Και αν ναι, ζήτησε ή όχι τη συμβολή της Ρωσίας; Δεν υπάρχει συγκεκριμένη απάντηση, καθώς ο κ. Τσίπρας είναι μια κατεξοχήν πρωτεϊκή μορφή πολιτικού – δηλαδή μπορεί, όπως ο μυθικός Πρωτέας, να μεταμορφώνεται ταχύτατα και θεαματικά, ανάλογα με τις περιστάσεις και τις αναγκαιότητες. 

Αν προσεγγίσει κανείς συνολικά την προηγούμενη δεκαετία θα διαπιστώσει ότι ήταν ο πιο αποτελεσματικός αντιμνημονιακός πολιτικός αρχηγός και στη συνέχεια έγινε ο πιο σκληρός μνημονιακός πρωθυπουργός. Πολλοί εκτιμούν ότι για τον κ. Τσίπρα το Grexit δεν ήταν ούτε σταθερή επιλογή (όπως είναι για τον κ. Λαφαζάνη), ούτε ταμπού (όπως είναι για τον κ. Τσακαλώτο).

 

Πούτιν καλεί Ολάντ

Το τηλεφώνημα Πούτιν – Τσίπρα συνδέεται με το τηλεφώνημα Πούτιν – Ολάντ που έγινε αργότερα την ίδια ημέρα, αλλά αποκαλύφθηκε 16 μήνες μετά, όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο για τον Φρανσουά Ολάντ των δημοσιογράφων της γαλλικής εφημερίδας Le Monde, Gérard Davet και Fabrice Lhomme με τίτλο «Un Président ne devrait pas dire ça…» («Ενας πρόεδρος δεν πρέπει να τα λέει αυτά»). 

Σύμφωνα με τους δύο δημοσιογράφους, που ακολουθούσαν τον Γάλλο πρόεδρο και κατέγραφαν τη δραστηριότητά του με τη δική του άδεια επί έναν χρόνο, στο τηλεφώνημα αυτό ο Πούτιν είπε στον Ολάντ: «Η Ελλάδα ζήτησε από εμάς να τυπώσουμε δραχμές στη Ρωσία. Ηθελα να σου δώσω αυτή την πληροφορία για να καταλάβεις ότι δεν επιθυμούμε καθόλου κάτι τέτοιο». 

Το Grexit και η δραχμή παραμένουν λέξεις ταμπού ακόμα και σήμερα. Ωστόσο, όπως αποκαλύπτεται από όλες τις διηγήσεις, η ουσία είναι η ίδια, ανεξάρτητα από τις λέξεις. Τη Δευτέρα 6 Ιουλίου 2015 ο Αλέξης Τσίπρας έκανε μια ύστατη προσπάθεια να παρακάμψει και να εγκαταλείψει την Ευρώπη, αλλά ο Βλαντιμίρ Πούτιν αρνήθηκε να τον βοηθήσει.

Η σκακιέρα του Αλέξη

Δύο μήνες πριν από το δημοψήφισμα, στο Μέγαρο Μαξίμου πίστευαν ότι μια συμφωνία με τη ρωσική εταιρεία αερίου Gazprom θα ήταν το όχημα για την προείσπραξη 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ως συναλλαγματικά διαθέσιμα, είτε για την έκδοση εθνικού νομίσματος, είτε για την απειλή έκδοσης εθνικού νομίσματος – δηλαδή για μια «μπλόφα», που θα ανάγκαζε τη Γερμανία να αποδεχθεί κούρεμα του χρέους. Φαίνεται ότι οι Ρώσοι δεν αποθάρρυναν από την αρχή τους βολονταριστές των Αθηνών. Το Κρεμλίνο, θέλοντας ίσως να στείλει ένα προειδοποιητικό μήνυμα στο Βερολίνο και στο Παρίσι, που την ίδια περίοδο στρίμωχναν τη Μόσχα στις συνομιλίες του Μινσκ σχετικά με την εισβολή στην Κριμαία, κάλεσε τον κ. Τσίπρα να μιλήσει ως τιμώμενος ξένος ηγέτης στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης στις 19 Ιουνίου 2015. Στην ομιλία του ενώπιον του κ. Πούτιν, ο τέως πρωθυπουργός έστειλε μήνυμα στο Βερολίνο: «Η Ελλάδα είναι έτοιμη να πλεύσει σε νέες θάλασσες». Μόλις 15 μέρες μετά, ο Ρώσος ηγέτης δεν επέτρεψε στην ελληνική τριήρη να πλεύσει υπερήφανα στον Βόλγα. Εμπειροι αναλυτές συγκλίνουν στην εκτίμηση ότι μια υποβοηθούμενη έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα ισοδυναμούσε με επιθετική πράξη απέναντι στην ευρωζώνη, που η Ρωσία δεν είχε λόγο να κάνει, ιδίως εφόσον η Κριμαία είχε εν τω μεταξύ σιωπηλά διευθετηθεί. Η Ελλάδα δεν μπορεί να «παίξει» τις μεγάλες δυνάμεις, τη μία απέναντι στην άλλη, σαν να είναι πιόνια σε μια σκακιέρα, όπως ίσως τόλμησε να κάνει ο κ. Τσίπρας…

Τα φαντάσματα της Ιστορίας και τα ελικόπτερα…

Bλαντιμίρ Πούτιν και Αλέξης Τσίπρας στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης στις 19 Ιουνίου 2015, όπου ο τέως πρωθυπουργός κλήθηκε να μιλήσει ως τιμώμενος ξένος ηγέτης. (Φωτ. ΑΠΕ-ΜΠΕ / ANDREA BONETTI)

Ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος μόλις πληροφορήθηκε ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος επρόκειτο να είναι ένα συντριπτικό «Οχι», τηλεφώνησε στον Φρανσουά Ολάντ και τον διαβεβαίωσε ότι θα υπάρξει γραπτή ανακοίνωση των πολιτικών αρχηγών ότι το «Οχι» δεν είναι «Οχι στην Ευρώπη», αλλά εκφράζει τη θέληση για τη διεκδίκηση μιας καλύτερης συμφωνίας. Μέχρι εκείνη τη στιγμή η ερμηνεία του «Οχι» ήταν συγκεχυμένη. 

Ο κ. Τσίπρας ζητούσε ένα ισχυρό «Οχι», με το επιχείρημα ότι αυτό θα φέρει καλύτερη συμφωνία με κούρεμα χρέους. Γνώριζε όμως ότι ένα ελληνικό κούρεμα θα τραυμάτιζε τη χρηματοοικονομική σταθερότητα γιατί τότε κάθε άλλο εθνικό χρέος θα αντιμετωπιζόταν ως υποψήφιο για κούρεμα, με αποτέλεσμα την απόσυρση κεφαλαίων από τις αγορές ομολόγων και την άνοδο των spreads. Γι’ αυτό η Γερμανία δεν αποδεχόταν την ερμηνεία και την απαίτηση της Αθήνας και επέμενε ότι το «Οχι» σε μια συμφωνία χωρίς κούρεμα ισοδυναμεί με Grexit, γιατί μόνο με Grexit επιτρέπεται το κούρεμα που ο κ. Τσίπρας επί πέντε μήνες θεωρούσε απαράβατο όρο μιας συμφωνίας. Ο Γάλλος πρόεδρος δεσμεύτηκε ότι θα μεσολαβήσει στην Αγκελα Μέρκελ, η οποία αρνούνταν να επικοινωνήσει με την Αθήνα και απαιτούσε… kolotoumba.

Λίγο αργότερα ο κ. Παυλόπουλος επικοινώνησε με τον κ. Τσίπρα και συμφώνησαν να επισκεφθεί ο πρωθυπουργός το Προεδρικό Μέγαρο και να ζητήσει τη σύγκληση του συμβουλίου πολιτικών αρχηγών. Ο πρωθυπουργός επισκέφθηκε τον Πρόεδρο λίγο πριν από τη μία μετά τα μεσάνυχτα, αφού πέρασε από το Σύνταγμα για να χαιρετίσει τους οπαδούς του «Οχι» που πανηγύριζαν. Νωρίτερα, στο τηλεοπτικό του διάγγελμα ήταν προσεκτικός: «Η εντολή που μου δίνετε δεν είναι εντολή ρήξης με την Ευρώπη, αλλά εντολή ενίσχυσης της διαπραγματευτικής δύναμης για την επίτευξη βιώσιμης συμφωνίας». Στη μεταμεσονύχτια συνάντηση ο κ. Παυλόπουλος επανέλαβε ότι αν στο συμβούλιο των αρχηγών δεν επιτευχθεί συναίνεση για την παραμονή στην Ευρώπη, τότε θα παραιτηθεί. Ο κ. Τσίπρας είπε στον κ. Παυλόπουλο ότι η πρόθεσή του είναι να οπλιστεί με τη συναίνεση όλων των κομμάτων για μια νέα διαπραγμάτευση. Ο τέως Πρόεδρος προετοίμασε ένα κείμενο συμφωνίας και το ίδιο έκαναν όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί. Το τελικό κείμενο εκφράζει μια σύνθεση των απόψεων, με κύριο κορμό το κείμενο της Προεδρίας.

Η σύσκεψη άρχισε στις 10 π.μ. με κάποιες εντάσεις. Ο Πάνος Καμμένος είπε ότι κατατροπώθηκαν όσοι ήθελαν την Ελλάδα υπόδουλη. Ο Βαγγέλης Μεϊμαράκης επιχείρησε να συνδυάσει την πρέπουσα κριτική στην κυβέρνηση με τη στήριξη στον πρωθυπουργό για την επανεκκίνηση της διαπραγμάτευσης. Η Φώφη Γεννηματά άσκησε κριτική στον πρωθυπουργό και υπογράμμισε ότι το ΠΑΣΟΚ στηρίζει την παραμονή στην ευρωζώνη. Ο Σταύρος Θεοδωράκης, που είχε πρωτοστατήσει στην καμπάνια του «Ναι» και είχε προτείνει το χρώμα του «Ναι» να είναι το κόκκινο, ζήτησε να επιτευχθεί συναίνεση χωρίς καθυστέρηση. Ο Δημήτρης Κουτσούμπας είπε ότι το ΚΚΕ είναι κατά της Ευρώπης και γι’ αυτό δεν θα συνυπογράψει το κείμενο, αλλά δεν θα χαλάσει τη συμφωνία, αφού, όπως φέρεται ότι πρόσθεσε: «Αν είσαι στην Ευρώπη, δεν μπορεί να βγαίνεις με αυτόν τον τρόπο». Στη σύσκεψη δεν κλήθηκε η Χρυσή Αυγή. Ο Νίκος Μιχαλολιάκος δεν αντέδρασε.

«Μιλούσαμε στον καθρέφτη»

Ολοι διαισθάνονταν ότι είχαν ξυπνήσει τα φαντάσματα της Ιστορίας. Πολιτικός αρχηγός που στήριξε το «Ναι», είπε στη σύσκεψη: «Αν δεν υπάρξει συναίνεση η Ελλάδα θα διολισθήσει σε συνθήκες αναρχίας και εξαθλίωσης. Ο κόσμος έχει φτάσει στα όριά του, υπάρχει διχασμός και οι παρατάξεις θα συγκρουστούν. Θα βρεθούμε στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου». «Δεν μπορείτε να συνεχίσετε, εκτός αν έχετε έτοιμα τα ελικόπτερα». Κάποιες φράσεις ήταν σκληρές, αλλά ειπώθηκαν σε χαμηλούς τόνους γιατί όλοι, και οι μεν και οι δε, συνειδητοποιούσαν το αδιέξοδο. Τα πνεύματα ηρέμησαν μόλις αποχώρησαν οι πρακτικογράφοι, έπειτα από πρόταση του Σταύρου Θεοδωράκη, την οποία υποστήριξαν οι κ. Τσίπρας και Μεϊμαράκης. «Για όση ώρα ήταν μαζί μας οι πρακτικογράφοι εμείς μιλούσαμε στους καθρέφτες μας και στους οπαδούς μας», παραδέχεται στην «Κ» πολιτικός αρχηγός. «Μόλις αποχώρησαν οι πρακτικογράφοι, όλοι κοιταχτήκαμε και αποδεχτήκαμε την πραγματικότητα». Ο κ. Καμμένος αμφισβήτησε την κρισιμότητα των ωρών για να εισπράξει απάντηση από τον κ. Θεοδωράκη: «Κοίταξε δίπλα σου τον πρωθυπουργό για να καταλάβεις σε ποια κατάσταση βρισκόμαστε». Ο κ. Καμμένος κοίταξε πράγματι αριστερά του προς τον κ. Τσίπρα, ο οποίος δεν είπε τίποτα. Τότε σώπασαν όλοι για λίγο. Την ίδια ώρα στις Βρυξέλλες ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ βρισκόταν σε διαβουλεύσεις με τους ηγέτες της ευρωζώνης ενόψει της συνάντησης που θα γινόταν στο Παρίσι, αργά το απόγευμα μεταξύ Ολάντ και Μέρκελ. Στις 12:45 μ.μ. ο κ. Παυλόπουλος επικοινώνησε με τον κ. Ολάντ και του μετέφερε την πληροφορία ότι υπάρχει συμφωνία των πολιτικών δυνάμεων για επανεκκίνηση της διαπραγμάτευσης. Τριάμισι χρόνια μετά, στις 15 Νοεμβρίου 2018, ο Γάλλος Πρόεδρος επισκέφθηκε την Αθήνα, εξήρε τον ρόλο του τέως Προέδρου για την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ και είπε: «Το τηλεφώνημα αυτό ήταν ιστορικό, καθώς χάρη σε αυτό καταφέραμε να ξεκινήσουμε και πάλι τον κύκλο των διαπραγματεύσεων».

https://www.kathimerini.gr