Η Λέσβια Σαπφώ.
Γράφει ο Προκόπης Μπίχτας
Η
Σαπφώ ήταν από την Ερεσσό (ή από τη Μυτιλήνη) της Λέσβου.
Γεννήθηκε
ίσως το 630 ή το 612 π.Χ. και είναι άγνωστο πότε πέθανε.
Πατέρας
ήταν κάποιος Σκαμανδρώνυμος, έμεινε ορφανή από μικρή, παντρεύτηκε ένα πλούσιο
από την Άνδρο, τον Κερκύλα κι έκανε μια κόρη την Κλεϊδα.
Είχε και τρεις αδελφούς, τον Λάριχο, τον Χάραξο και τον
Ερίγνυο.
Ανήκε σε αριστοκρατικό γένος και στην ανάλογη πολιτική
παράταξη και διώχθηκε γι αυτό – όπως και ο σύγχρονός της Αλκαίος . Εξορίστηκε
στη Σικελία για κάπου 10 χρόνια. Για τις διώξεις που υπέστη και για τα άγρια
πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα της εποχής της δεν υπάρχουν αναφορές στο
σωζόμενο έργο της.
Η Σαπφώ είχε σχολή που δίδασκε ποίηση, μουσική και χορό,
ντύσιμο, κίνηση, εμφάνιση, μουσικές τελετουργίες και καλούς τρόπους, πράγματα
που ενδιέφεραν τότε τις κόρες των αριστοκρατικών και πλούσιων οικογενειών.
Τέτοιες σχολές αναφέρεται ότι είχαν κι άλλες γυναίκες όπως η Γοργώ και η
Ανδρομέδα.
Η Σαπφώ θεωρείται ότι βρίσκεται στην κορυφή της μελικής
ποίησης και μαζί με τον Αλκαίο θεωρείται ότι είναι η ανώτερη έκφραση της
Αιολικής ποίησης.
Το
θέμα της σεξουαλικής δραστηριότητας της Σαπφούς έχει γίνει αντικείμενο πολλών
συζητήσεων που ξεκινούν από τους αρχαίους χρόνους.
Γύρω από αυτό το θέμα υπάρχουν πολλές υπεραπλουστεύσεις,
αποσιωπήσεις και εμμονές και οι περισσότερες συζητήσεις δεν έχουν να κάνουν με
το έργο της, αλλά με τις απόψεις των κριτών της.
Στο
έργο της Σαπφούς, που ξεχειλίζει από ευαισθησία, λεπτότητα και τρυφερότητα, δεν
υπάρχει ίχνος ομοφυλοφιλίας. Τις – δήθεν – ομοφυλοφιλικές αναφορές μπορεί να
τις «δει» κάποιος, όταν αφαιρέσει την ποίηση της Σαπφούς από το ιστορικό –
κοινωνικό της πλαίσιο κι όταν παραβλέψει τις συχνές και σαφείς αναφορές της
στον πόθο της για σαρκική σχέση με ένα άντρα.
Όπως και σήμερα που οι λέξεις «έρως», «πόθος» δεν έχουν
οπωσδήποτε σεξουαλικό περιεχόμενο (π.χ. λέμε «έχω ερωτευθεί αυτή την πόλη, έχω
ερωτευθεί αυτό το κρασί, έχω ερωτευθεί αυτά τα ηλιοβασιλέματα» κ.λ.π.), έτσι
και στην εποχή της ποιήτριας σήμαιναν την μεγάλη έλξη και επιθυμία να
συναναστρέφεται κάποιος ή κάποια έναν άλλο ή άλλη επειδή είχε καλό χαρακτήρα
και αρετές, όπου ανάμεσά τους περιλαμβάνεται η σωματική ομορφιά και ρώμη
για τους άντρες, η σωματική ομορφιά και χάρη για τις γυναίκες. Γι αυτό π.χ. οι λέξεις
παιδεραστία και παιδοφιλία αποκτούν χυδαία σημασία μόνο στις
αλλοτροιωμένες και παρηκμασμένες κοινωνίες, ενώ εκείνα τα χρόνια της μεγάλης
ακμής «έραμαι τον παίδα» δεν σήμαινε τίποτε άλλο παρά «θέλω να συναναστρέφομαι
εκείνο το παιδί, επειδή έχει θαυμάσιο χαρακτήρα κι αρετές που επιζητεί και καλλιεργεί
η πόλις, άρα κι εγώ, αφού είμαι στοιχείο της». Η ωραιότητα, το κάλλος
στους άντρες, τις γυναίκες, το θέατρο, τη μουσική, το χορό, την γλυπτική,
την εξημερωμένη φύση και γενικά σε κάθε πτυχή της ζωής θαυμαζόταν και υμνούταν
από όλους. Έτσι και η Σαπφώ υμνεί στο έργο της άλλοτε το κάλλος της
γυναίκας, άλλοτε του άντρα, κάτι που ήταν αυτονόητο στη εποχή της. Π.χ.
… Έτσι κι εγώ την Ανακτορία
λαχταρώ
που λείπει μακριά μου
το λικνιστό της βάδισμα ποθώ,
το φωτεινό της πρόσωπο να δω,
παρά τα άρματα Λυδών με ένοπλους
να μάχονται*.
Την ίδια στιγμή έγραφε
Ίδιος θεός μου φαίνεται εκείνος
ο άντρας αντίκρυ σου
που παραδίνεται όλος
στης φωνής σου τη γλύκα
και στο θάμβος του γέλιου σου.
και
λίγο αργότερα
Στάσου αγαπημένε αντίκρυ μου,
άπλωσε στα μάτια μου την ομορφιά σου.
Ο μύθος για την ομοφυλοφιλία της
Σαπφούς ξεκίνησε από πολιτικούς της αντιπάλους και από ανταγωνιστές της, κυρίως
στο χώρο της κωμωδιογραφίας, συνεχίστηκε από εκχριστιανισμένους Ρωμαίους όπως ο
Τατιανός: «και η μεν Σαπφώ γύναιον πορνικόν, ερωτομανές, και την εαυτής
ασέλγειαν άδει» και, «άγνωστο(;) γιατί», συνεχίζεται μέχρι σήμερα, παρά το έργο
της και τις σαφείς ιστορικές αναφορές που μαρτυρούν για το αντίθετο.
Ο Σόλων, ο Αθηναίος νομοθέτης, που
ήταν σύγχρονος της Σαπφούς, την ύμνησε ως «μελιχρόν καύχημα των Λεσβίων, ιερά
δεκάτη των Μουσών, καλή, έθνους μουσόληπτον, παιδαγωγόν και ποιήτριαν». Ο Σόλων
ήταν αυτός που, με απαίτηση του Αθηναϊκού Δήμου, κατέγραψε ως νόμο τον άγραφο,
μέχρι τότε, νόμο εναντίον της ομοφυλοφιλίας, που αφαιρούσε τον λόγο δια παντός
από ένα ή μία, αποδεδειγμένα ομοφυλόφιλο/η και οδηγούσε μέχρι τη θανάτωσή του/ης.
Είναι ευνόητο ότι ένας τέτοιος ύμνος προς μια ομοφυλόφιλη θα οδηγούσε τον ίδιο
τον νομοθέτη σε σκληρή τιμωρία, σύμφωνα με τον νόμο!
Ο Πλάτων, στο έργο του «Νόμοι»,
καταδικάζει τελεσίδικα την ομοφυλοφιλία και τον ομοφυλοφιλικό έρωτα ως αφύσικο
και, σε μια έκρηξη υπερβολής, απορρίπτει ακόμα και τον θεσμό των κοινών συσσιτίων,
ανησυχώντας μήπως αυτά γίνουν αιτία να παρασυρθούν και να διαφθαρούν οι νέοι.
Ο, αποδεδειγμένα, αυστηρός Πλάτων
υμνεί την Σαπφώ λέγοντας; «Εννέα τινές φάσιν τας μούσας είναι. Εγώ δε φημί
Λεσβίαν Μούσα την δεκάτην».( Μερικοί λένε ότι οι μούσες είναι εννέα. Εγώ
λέω ότι η Λέσβια Μούσα είναι η δέκατη)**.
Δεν ξέρουμε πως και πότε πέθανε η
Σαπφώ, λέγεται όμως ότι αυτοκτόνησε πέφτοντας από το ακρωτήριο Λευκάτας λόγω
του ανεκπλήρωτου έρωτά της για τον Φάωνα.
Γλυκιά μου μάνα δεν μπορώ άλλο να υφάνω
η Αφροδίτη η τρυφερή πήρε την αντοχή μου
ανάβοντάς μου πόθο για έναν νέο.
………….………………………………………
Γάλα αν ήταν να ξαναβγάλει ο κόρφος μου
και παιδιά να κρατήσει η μήτρα μου, πάλι
στο κρεβάτι μου άντρα θα ζήταγα.
Βέβαια, παρά τις πολλές ιστορικές
μαρτυρίες και παρά το έργο της, πολλοί επιμένουν ότι η Σαπφώ ήταν ομοφυλόφιλη,
αλλά φαίνεται ότι αυτό οφείλεται στην οπτική γωνία τους.
ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΜΠΙΧΤΑΣ
*
Οι Λυδοί ήσαν διάσημοι για τα θαυμάσια, πολύχρωμα υφάσματά τους και την
πλούσια, περίτεχνη διακόσμηση των όπλων τους. Όταν ο Ουμπέρτο Έκο γράφει στο
βιβλίο του «Το όνομα του ρόδου» τη φράση «ήταν ωραία και τρομερή σαν στρατιά
παρατεταγμένη για μάχη», είναι πολύ πιθανό να παίρνει αφορμή από αυτόν τον
στίχο της Σαπφούς.
** Παλατινή Ανθολογία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου