Ο προτεινόμενος αγωγός EastMed έχει σχεδιαστεί για να μεταφέρει τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της Νοτιοανατολικής Μεσογείου (Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ) στην Ευρώπη. Εμπίπτει στα προγράμματα κοινής ωφέλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2013), με επιβεβαιωμένες δαπάνες 36 εκατομμυρίων ευρώ για τεχνικο-οικονομικές και περιβαλλοντικές μελέτες καθιστώντας το έργο βιώσιμο.

Η Ελλάδα προβλέπεται να αναβαθμιστεί γεωστρατηγικά και ενεργειακά, ενισχύοντας παράλληλα το διπλωματικο-πολιτικό της αποτύπωμα, καθώς δυνητική λειτουργία του EastMed συνεπάγεται με έμμεση παραδοχή των θαλάσσιων οικονομικών ζωνών Κύπρου και Ελλάδας, εμπλουτίζοντας τη νομική της επιχειρηματολογία στην περίπτωση που προσφύγει με την Τουρκία στη Χάγη για την οριοθέτηση Υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ.

Ελλείψει επιβεβαιωμένων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, αλλά και ενός αμερικάνικου «non paper» (State Department 6-1-2022) το οποίο έκανε λόγο για «πηγή εντάσεων» στην περιοχή, το πρότζεκτ του EastMed τέθηκε σε αδράνεια.

Η Τουρκία, όντας αντίθετη επιδίωξε με χρήση διπλωματικού καταναγκασμού τη ματαίωση του αγωγού, με αποκορύφωμα την υπογραφή Μνημονίου Κατανόησης με τη Λιβύη (Νοέμβριος 2019), αγνοώντας τα κυριαρχικά δικαιώματα της νησιωτικής Ελλάδας και της Κύπρου. Επιπλέον, αποπειράθηκε την αλλαγή όδευσης των ισραηλινών όγκων φυσικού αερίου μέσω της ηπειρωτικής Τουρκίας, αλλά, εξαιτίας της πολιτικής απόκλισης των δύο χωρών, η πρόταση αυτή δεν ευδοκίμησε.

Ο Λυκούργος Λιακάκος

Σημείο καμπής θεωρείται η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, με προμετωπίδα της Ευρώπης την ενεργειακή διαφοροποίηση και απεξάρτηση από τη Ρωσία. Παράλληλα, η ανάπτυξη καθαρής ενέργειας από τη Σαουδική Αραβία (υδρογόνο) με κατεύθυνση την Ευρώπη μέσω του «EU Getaway» τμήματος του νέου ινδικού διαδρόμου, σε συνδυασμό με την ομιλία της προέδρου της Κομισιόν περί «αγωγών υδρογόνου», επαναφέραν τον EastMed στο προσκήνιο, καθώς η διαμετακόμιση υδρογόνου καλύπτεται από τις προδιαγραφές του, δίχως να μεταβάλλεται η πολιτική του σημασία για την Ελλάδα.

Στην Ένατη Τριμερή Συνάντηση (3/9/2023) μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ, παρούσας και της Ινδίας, αποτυπώθηκε μια ευρύτερη διεθνή διάσταση για περιφερειακή συνεργασία και σταθερότητα στην περιοχή. Το πλέον ουσιώδες αποτυπώθηκε στο ανακοινωθέν που προήγαγε τα ζητήματα ενεργειακής ασφάλειας, εκ των οποίων η κατασκευή αγωγού Φ.Α και η αξιοποίηση καθαρών μορφών ενέργειας.

Υπό το νέο πλαίσιο αναβίωσης του EastMed, ο Τούρκος Πρόεδρος, κατά το Περιθώριο της 78ης Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ (20/9/2023), επεδίωξε να δελεάσει τον Ισραηλινό ομόλογό του, επαναφέροντας με ευνοϊκότερους όρους την πρόταση της Τουρκίας, για εναλλακτική φθηνότερη όδευση του ισραηλινού φυσικού αερίου διαμέσου εκείνης και με ταχεία υλοποίηση.

Ωστόσο, η ασταθής θέση της Τουρκίας και οι αυτοαναιρούμενες απόψεις της επιβεβαιώθηκαν από την πρόσφατη εχθρική στάση του Ερντογάν προς το Ισραήλ (7-27/10/2023), επαληθεύοντας την νέο-οθωμανική αναθεωρητική του ατζέντα και επιφέροντας ενδεχομένως οριστική ρήξη στην τουρκική πρόταση. Υπενθυμίζεται ότι στις 19/10 διεξήχθη η αποχώρηση των διπλωματικών εκπροσώπων του Ισραήλ από την Τουρκία

Λυκούργος Λιακάκος, διδάκτωρ Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων