Der Lebensraum

Η γερμανική λέξη Lebensraum μεταφράζεται ως ζωτικός χώρος.  Η έννοια του ζωτικού χώρου χρησιμοποιείται τόσο στην ψυχολογία, όσο και στην γεωπολιτική

Του Δρ Κωνσταντίνου Λυμπερόπουλου

Στην ψυχολογία αναφέρεται στον οριοθετημένο προσωπικό χώρο που αφορά την περιοχή γύρω από το σώμα κάθε ανθρώπου, όπου δεν δέχεται κανείς την ακούσια παραβίασή του και επεκτείνεται στην περιοχή όπου διαμένει και λειτουργεί οποιοδήποτε ζώο και φυσικά και ο άνθρωπος.

Ο γεωπολιτικός όρος του ζωτικού χώρου υπήρξε μια από τις βασικότερες αρχές του εθνικοσοσιαλισμού, δικαιολογούσε την αναγκαιότητα της εδαφικής επέκτασης της Γερμανίας στην Ανατολική Ευρώπη και προϋπέθετε ακούσιες μετακινήσεις πληθυσμών, εκκαθαρίσεις, ακόμη και γενοκτονίες. Ο όρος καθιερώθηκε από τον Friedrich Ratzel με τη δημοσίευση το 1901 της ομώνυμης μελέτης του. Οι ιδέες του χρησιμοποιήθηκαν από τον A. Ηitler για να δικαιολογηθεί η αναγκαιότητα επέκτασης της Γερμανίας στην Ανατολική Ευρώπη, η οποία κατοικείται από Untermenschen – Υπανθρώπους, οι οποίοι θα έπρεπε να απομακρυνθούν, να υποδουλωθούν ή να εξοντωθούν, ώστε τα εδάφη τους να εποικισθούν από Γερμανούς εποίκους, που ανήκουν στην ανώτερη αρία φυλή των αρχόντων (Herrenvolk)!

Οι παρανοϊκές ρατσιστικές ιδέες του Hitler μπορούν να συνοψισθούν στα λεγόμενά του ότι (Maurice Crouzet: Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού τ.Ι): "Όταν στέλνω το άνθος του γερμανικού λαού στην κόλαση του πολέμου χωρίς να λυπάμαι που χύνεται πολύτιμο γερμανικό αίμα, τότε ασφαλώς έχω το δικαίωμα να εξοντώσω εκατομμύρια όντων κατώτερης φυλής που πολλαπλασιάζονται σαν τα σκουλήκια".  Η γελοία και απάνθρωπη ναζιστική επιχειρηματολογία συνεχίστηκε απ’ όλα τα ανώτατα στελέχη του ναζισμού, με τον κυριότερο  εκφραστή του τον Himmler να διακηρύσσει ότι: "Εάν τα έθνη ευημερούν ή πεθαίνουν από την πείνα με ενδιαφέρει μόνον εφόσον τα χρειαζόμαστε ως δούλους του δικού μας πολιτισμού.  Εάν 100.000 Ρωσίδες πέσουν από εξάντληση, ενώ σκάβουν μια αντιαρματική τάφρο δεν έχει σημασία, αρκεί η τάφρος να διανοίγεται προς όφελος της Γερμανίας" (Μ. Crouzet).

Μετά την ενσωμάτωση της Αυστρίας, την εκχώρηση της Σουδητίας με τη συμφωνία του Μονάχου, την κατάληψη των υπολοίπων εδαφών της Τσεχοσλοβακίας και την εισβολή στην Πολωνία, ο Hitler, στηριζόμενος στις γελοιότητες περί αρίας φυλής, υπεστήριξε ότι είναι αυτονόητο φυσικό δικαίωμα της Γερμανίας να επιδιώξει την περαιτέρω επέκτασή της στις υπόλοιπες γειτονικές της χώρες.

Στην εποχή μας, εκσυγχρονισμένες και εξωραϊσμένες παραλλαγές του ναζιστικού Lebensraum εμφανίστηκαν στον αναθεωρητισμό της ιστορίας, τόσο του Putin, όσο και του Erdogan.

Ο Putin, έχοντας ως τελικό σκοπό να σβήσει την Ουκρανία από τον χάρτη, θεώρησε εγκληματικό λάθος του Lenin τη συμφωνία Μπρεστ – Λιτόφσκ, με την οποία παραχωρήθηκε η Ουκρανία μαζί με άλλες χώρες της ρωσικής αυτοκρατορίας (αποτελούσαν το ένα τέταρτο των ρωσικών εδαφών) στη Γερμανία, ώστε να απελευθερωθούν ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις και να συγκεντρωθούν στο διεξαγόμενο εμφύλιο πόλεμο.  Ο ψυχοπαθής του Κρεμλίνου, ως νοσταλγός της τσαρικής Ρωσίας, τονίζει την κοινή καταγωγή των Ρώσων με τους Ουκρανούς από τους Ρως-Βαράγγους, ξέχασε όμως ότι προ πολλού έχει διαφοροποιηθεί η γλώσσα τους και η εθνική ουκρανική συνείδηση άρχισε να διαμορφώνεται ήδη από τον 15ο αιώνα (η Ουκρανία βρισκόταν υπό την κυριαρχία της Πολωνολιθουανικής Κοινοπολιτείας μέχρι το 1648), ενώ το ταταρικό Χανάτο της Κριμαίας προσαρτήθηκε στη Ρωσία το 1774 με τη Συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή. Στη συνέχεια της ουκρανικής ιστορίας, η προσάρτησή της στην Ε.Σ.Σ.Δ. δεν ήταν οικειοθελής, αλλά αποτέλεσμα του σταλινικού ιμπεριαλισμού, ο οποίος υποτιμούσε την αναγκαιότητα αναγέννησης των εθνών. 

Η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία επειδή υποτίθεται ότι αισθάνθηκε απειλούμενη από την εξαγγελία των προθέσεων της Ουκρανίας για ένταξή της στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ, παραβιάζοντας κάθε διεθνώς παραδεκτή αρχή ειρηνικής συνύπαρξης και παρά τη λεκτική παραδοχή απ’ όλες τις πολιτισμένες χώρες των αρχών της πολιτικής ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας όλων των κρατών (άρθρο 2 παρ. 4 Καταστατικού Χάρτη Ο.Η.Ε.).  Οι επιχειρούμενες προσπάθειες απόσχισης τμημάτων της Ουκρανίας (Λουγκάνσκ, Ντονέτσκ, Κριμαίας) κρίθηκαν παράνομες, σύμφωνα με το ψήφισμα του Ο.Η.Ε. (αντιτάχθηκαν εκτός από τη Ρωσία, η Λευκορωσία, η Συρία, η Ερυθραία και η Β. Κορέα, ενώ η Κίνα απείχε).

Παρόλο που οι κυρίαρχες ιδεολογίες τόσο της Ρωσίας, όσο και της Τουρκίας δεν ταυτίζονται με τη ναζιστική του Hitler, σημειώνουμε ότι και οι τρεις έχουν ως σημεία αναφοράς τον αναθεωρητισμό της ιστορίας τους λόγω κάποιου ένδοξου αυτοκρατορικού ή πρόσφατου παρελθόντος τους με λογικό επακόλουθο να υπονοείται η αναγκαιότητα επέκτασης του ζωτικού τους χώρου.

Στην περίπτωση της Τουρκίας ο Ahmet Davutoglu παραποιώντας την ιστορία και επιδιώκοντας να διαμορφώσει ένα νεο-οθωμανικό όραμα αναφέρεται στις έννοιες του ζωτικού χώρου και του στρατηγικού βάθους ως βάσεις για μια νέα πολιτισμική και οικονομική τους ολοκλήρωση.

Η μεσσιανική για τον τουρκικό λαό ηγετική φιγούρα του Erdogan επιδιώκει να αποκαθηλώσει την εικόνα του "πατέρα των Τούρκων" Κεμάλ και να καθιερώσει στη συνείδηση του τουρκικού λαού το γελοίο αφήγημα της "γαλάζιας πατρίδας" και της "πατρίδας της καρδιάς μας", ενώ παράλληλα προβάλλεται διεθνώς ως ισχυρή περιφερειακή δύναμη.  Τελευταία μάλιστα προχώρησε ο φαιδρός συγκυβερνήτης του πέραν της αμφισβήτησης της ελληνικής ΑΟΖ και σε αμφισβήτηση του ελληνικού εθνικού χώρου, αποτυπώνοντας σε χάρτη το μισό Αιγαίο και την Κρήτη ως ανήκοντα στον εθνικό χώρο της Τουρκίας.

Μέχρι στιγμής βέβαια, πρέπει να αναγνωρισθεί με ευγνωμοσύνη το γεγονός ότι οι Τούρκοι δεν έχουν ακόμη διεκδικήσει και την Πελοπόννησο, η οποία, επί τουρκικής κατοχής και μετά την εξέγερση των ορλωφικών, έπρεπε να επιστραφεί μαζί με τα νησιά του Αιγαίου στην Τουρκία (σύμφωνα με τη Συνθήκη Κιουτσούκ – Καϊνταρτζή του 1774).

Μετά τις παραπάνω σύντομες και επιγραμματικές ιστορικές αναδρομές, ΄θα επικεντρωθούμε στην ορθότητα των εθνικών γεωστρατηγικών επιλογών της Χώρας μας.  Οποιαδήποτε ανάλυση δεν πρέπει φυσικά να βασίζεται μόνο στη δεοντολογία με ιστορικά και ηθικά κριτήρια, αλλά να βασίζεται στο βαθμό κινδύνου και τις εκτιμούμενες πιθανές απώλειες από τον ίδιο τον επιτιθέμενο. Ο κίνδυνος αυτός είναι ο μόνος ικανός να ανακόψει τις επιθετικές διαθέσεις οποιουδήποτε επιβουλεύεται τα εθνικά μας συμφέροντα.

Για την ανάλυση της επιβολής του δικαίου του ισχυροτέρου, που αναμφισβήτητα αποτελεί μια πολιτισμική οπισθοδρόμηση, θα ανατρέξουμε στην ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, όπως περιγράφεται από τον Θουκυδίδη καθώς και σε φιλοσοφικές απόψεις των αρχαίων και θα αναφερθούμε επιλεκτικά στον διάλογο των Μηλίων (Δωριέων) με τους Αθηναίους, οι οποίοι αντέτειναν στα γενναία επιχειρήματα των Μηλίων (οι οποίοι ήλπιζαν στη βοήθεια των Σπαρτιατών) ότι θα θεωρούνταν ανάξιοι και δειλοί εάν δεν επιχειρούσαν τα πάντα για να αποφύγουν την υποδούλωση, λέγοντάς τους ότι δεν θα δείξουν την ανδρεία τους αγωνιζόμενοι εναντίον πολύ ισχυροτέρων. Οι Μήλιοι ως πολύ ασθενέστεροι, ισχυρίζονταν ότι το δίκαιο ως κοινό αγαθό απροκατάληπτο και αμερόληπτο παρέχει σε όλους την ίδια ωφέλεια και δεν πρέπει να καταργείται ποτέ και για κανένα λόγο. Οι Αθηναίοι όμως, διατυπώνοντας την έννοια του δικαίου του ισχυροτέρου, υποστήριξαν ότι τα μεν δίκαια ισχύουν μεταξύ ισοδυνάμων, τα δε δυνατά τα εκτελούν οι ισχυροί και τα παραδέχονται στο τέλος αναγκαστικά οι αδύναμοι.

Ο πανεπιστήμων και φιλόσοφος Αριστοτέλης, εκφράζοντας την πραγματικότητα και την κυρίαρχη ηθική της εποχής του υποστήριζε ότι η κατάκτηση όσων είναι από τη φύση τους δούλοι είναι σωστή και δίκαιη.  Γι’ αυτό οι πόλεμοι εναντίον των βαρβάρων είναι δικαιολογημένοι, ενώ μεταξύ των Ελλήνων δεν είναι, γιατί οι Έλληνες είναι από τη φύση τους ελεύθεροι (οπότε θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι δεν θα συμφωνούσε με την υποδούλωση των Μηλίων). Πίστευε ότι η δουλεία θα εξακολουθήσει με κάποια μορφή, μέχρις ότου η χειρονακτική εργασία αντικατασταθεί από αυτόματες μηχανές.

Ο κυνικός φιλόσοφος Διογένης, αρνούμενος τον θεσμό της ιδιοκτησίας, δεν αναγνώριζε σαν νόμιμη κατάσταση τη δουλεία. Όπως και ο δάσκαλός του Αντισθένης, πίστευε ότι αγαθά για τον άνθρωπο είναι μόνο όσα είναι πραγματικά δικά του και τέτοια είναι μόνο τα προϊόντα του μυαλού του.

Ο ιδρυτής του Στωικισμού Ζήνων ο Κιτιεύς κήρυττε (ως ένας ιδιότυπος πρώιμος Χριστιανός) σαν βασική αρχή την παγκόσμια αγάπη.  Πίστευε ότι η ευδαιμονία βρισκόταν στην αρετή και ότι ο ενάρετος είναι καρτερικός, δείχνει αυτοκυριαρχία, αντικρύζει την πραγματικότητα με απάθεια, έχοντας απελευθερωθεί από τα πάθη του.  Ο σοφός είναι ο πραγματικός ελεύθερος, ενώ ο άφρων είναι δούλος των παθών του.  Καμία εξωτερική δύναμη δεν μπορεί να στερήσει από τον σοφό την αρετή.  Ο σοφός είναι φυσικό να αγαπά ακόμα και τους εχθρούς του, μιας και αυτοί δεν μπορούν να τον βλάψουν κάνοντας την ανώτερη ψυχή του χειρότερη από προηγούμενα. Εφόσον όμως η ελευθερία αποτελεί εσωτερική κατάσταση δεν ενδιέφερε τους Στωικούς η νομική κατάργηση της δουλείας, αφού ο σοφός είναι ελεύθερος και όταν ακόμα βρίσκεται με χειροπέδες.

Δεδομένου όμως του σημερινού επιπέδου του πολιτισμού μας που στηρίζεται στις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της λαϊκής κυριαρχίας, της εθνικής ανεξαρτησίας και του ανθρωπισμού, δεν θα είχε καμία τύχη εάν στηριζόταν μόνο στην καλή προαίρεση και στην αμοιβαιότητα των αισθημάτων ηθικής και δικαίου κάποιων επιθετικών γειτόνων, οφείλουν οι Κυβερνήσεις να λαμβάνουν εγκαίρως τα αναγκαία μέτρα αποτροπής τους.  Όσοι είναι αναθεωρητές της ιστορίας και οπαδοί ναζιστικών οραμάτων για την αναγκαιότητα επέκτασης του ζωτικού τους χώρου, αποτελούν δυνάμει κίνδυνο που θα αποτελούσε εγκληματική παράλειψη να τον αγνοήσουμε.  Όσοι τον αγνόησαν, κατάντησαν εύκολα θύματα ισχυροτέρων επιθετικών γειτονικών κρατών με παρανοϊκούς λαϊκιστές ηγέτες και λαούς εξοικειωμένους στην αδιαμαρτύρητη υπακοή και υποταγή σε κάποιους υποτιθέμενους "χαρισματικούς" ηγέτες.

Η δική μας αμυντική πολιτική δεν μπορεί βέβαια να στηρίζεται σε πολιτικές θέσεις "και να χάσουμε 16 νησιά δεν πειράζει" ή σύγχρονες απόψεις αποστράτων ανωτάτων αξιωματικών κατευνασμού της επιθετικότητας της Τουρκίας επειδή είναι μεγάλη (!) ή ότι "η άμυνα της Χώρας δεν είναι αυτοσκοπός", όταν κανένας σκοπός της Χώρας δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί, ούτε οι αρχές της να διατηρηθούν, χωρίς ισχυρή άμυνα, γι’ αυτό και οι αμυντικές δαπάνες, όπως αναφέρθηκε  από αρχηγό κόμματος, που αφορούν την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας, της ελευθερίας και της δημοκρατίας που έχουμε κατακτήσει  στο συγκεκριμένο σημείο της Υδρογείου δεν μπορούν φυσικά να "θεωρούνται ως σπατάλη".

Όμως, ακόμα πιο προωθημένες θέσεις αναφέρονται ανερυθρίαστα και υπερβαίνοντας κάθε στοιχειώδη λογική από βουλευτή κόμματος που ομνύει, όπως και οι υπόλοιποι σύντροφοί του, στο όνομα του πολιούχου τους αγίου Lenin ενώ παράλληλα δυστυχώς ορκίζονται και στην τήρηση του Ελληνικού Συντάγματος (άρθρο 1 παρ. 1 και άρθρο 120 παρ. 2 και 3), ότι σε περίπτωση πολέμου "το κόμμα του θα πολεμήσει τόσο εναντίον του ξένου εισβολέα, όσο και εναντίον του Ελληνικού Στρατού"!  Οι θέσεις βέβαια αυτές περιλαμβάνονται και στο πρόγραμμα του κόμματος, στο οποίο αναφέρεται ότι το κόμμα θα ηγηθεί της αυτοτελούς οργάνωσης της εργατικής λαϊκής πάλης, ώστε να οδηγήσει σε ολοκληρωτική ήττα της εγχώριας και ξένης αστικής τάξης.

Θα ήταν βέβαια μοιραία εγκληματική αφέλεια να εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι στη συνεχώς κλιμακούμενη τουρκική επιθετικότητα πρέπει να στηριζόμαστε μόνο στο διεθνές δίκαιο και στην ηθική,  η ανεπάρκεια των οποίων έχει αποδειχθεί στην περίπτωση της Κύπρου.

Για την προσγείωση των γελοίων ονείρων της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας και δεδομένου ότι όλοι οι πολίτες της Χώρας μας δεν έχουν ακόμα ασπαστεί τον Στωικισμό, πρέπει να ακολουθηθεί η αρχαία συνταγή: "Εάν θέλεις την ειρήνη, προετοιμάσου για τον πόλεμο" με ισχυρές αποτρεπτικές στρατιωτικές δυνάμεις και ισχυρούς συμμάχους, οι οποίοι ευελπιστούμε ότι θα αποδειχθούν σε δεύτερη φάση περισσότερο πρόθυμοι να συνδράμουν στην άμυνα της Χώρας μας, απ’ ότι οι Σπαρτιάτες τους γενναίους αλλά ανυπεράσπιστους δυστυχείς Μηλίους, οι περισσότεροι των οποίων εξοντώθηκαν και οι υπόλοιποι υποδουλώθηκαν.

* Ο Δρ. Κωνσταντίνος Λυμπερόπουλος είναι τ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

πηγή