ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ... Του Σαράντη Μιχαλόπουλου

Η έκφραση "λαϊκισμός" και λαϊκιστές" χρησιμοποιείται πολύ έντονα το τελευταίο διάστημα. Στους Financial Times υπήρξε ένα πρόσφατο άρθρο που αξίζει νομίζω να διαβάσουμε. Το παραθέτω, με μία μόνο επισήμανση. Ότι τα προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας και της παγκόσμιας κοινωνίας είναι ένα νομοτελειακό αποτέλεσμα του οικονομικού συστήματος στο οποίο έχει στηριχθεί η "ανάπτυξη" σε παγκόσμιο πλέον επίπεδο, τη γνωστή "παγκοσμιοποίηση". Και τα προβλήματα αυτά δεν είναι σημερινά. Είναι γνωστά και επισημασμένα από το 1944, στην περίφημη διάσκεψη 730 οικονομολόγων στο Bretton Woods. Απλώς μέχρι τώρα, το οικονομικό σύστημα κατάφερνε να "ξεπερνά" τις κρίσεις του. Σήμερα όμως, ο κίνδυνος μίας απόλυτης εκτροπής είναι δυστυχώς υπαρκτός. Και εγώ, από το άρθρο που ακολουθεί, κρατώ τρεις μόνο φράσεις : επενδύσεις στην εκπαίδευση και τις δεξιότητες, υποδομές στις φτωχότερες περιφέρειες και αναδιανομή που χρηματοδοτείται από υψηλότερη φορολογία.

Διευθύντρια του LSE (London School of Economics): Οι λαϊκιστές έχουν δίκιο, το σύστημα πρέπει να αλλάξει

Ένα άρθρο γνώμης στους Finacial Times, που προκαλεί αίσθηση.

Η Νεμάτ Σαφίκ είναι διευθύντρια στο London School of Economics and Political Science και στο άρθρο της στους Financial Times εκφράζει την άποψη ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί η οικονομική ανασφάλεια και οι φόβοι περί ταυτότητας που εκμεταλλεύονται οι λαϊκιστές.

Γράφει η Νεμάτ Σαφίκ:

«Ένα φάντασμα στοιχειώνει τον κόσμο: ο λαϊκισμός». Αυτά τα λόγια χρονολογούνται από μια διεθνή διάσκεψη για το θέμα που διεξήχθη στο London School of Economics το 1967. Αλλά θα μπορούσαν να έχουν γραφτεί σήμερα.

Οι λαϊκιστές ηγέτες ισχυρίζονται ότι αντιπροσωπεύουν την πραγματική «βούληση του λαού». Είτε στα δεξιά, είτε στα αριστερά, τα κόμματά τους είναι αντι-ελιτιστικά και αντι-πλουραλιστικά. Όποιος διαφωνεί μαζί τους είναι «εχθρός του λαού», είτε πρόκειται για δικαστές, ακαδημαϊκούς, είτε για δημοσιογράφους. Αυτό το αντι-πλουραλιστικό σημείο είναι αυτό που κάνει τους λαϊκιστές απειλή για τη δημοκρατία. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το φάντασμα, πρέπει να αντιμετωπίσουμε την οικονομική ανασφάλεια και τους φόβους για την ταυτότητα που οι λαϊκιστές είχαν τη δυνατότητα να εκμεταλλευτούν.

Ο συνδυασμός της τεχνολογικής αλλαγής και της παγκοσμιοποίησης έχει σημειώσει τεράστια κέρδη για το πλουσιότερο 1% παντού και τη μεσαία τάξη στις αναδυόμενες αγορές. Αντίθετα, η χαμηλότερη μεσαία και εργατική τάξη στις περισσότερες προηγμένες οικονομίες υπέστη απώλειες. Το Παγκόσμιο Ινστιτούτο McKinsey διαπίστωσε ότι περίπου τα 2/3 των νοικοκυριών σε 25 προηγμένες οικονομίες παρουσίασαν στασιμότητα ή πτώση εισοδήματος μεταξύ 2005 και του 2014, ενώ οι νέοι και οι λιγότερο μορφωμένοι εργαζόμενοι πλήττονται περισσότερο.

Μέρος της λύσης έγκειται σε γνωστές πολιτικές, που πολλές χώρες δεν έχουν εφαρμόσει επαρκώς - επενδύσεις στην εκπαίδευση και τις δεξιότητες, υποδομές στις φτωχότερες περιφέρειες και αναδιανομή που χρηματοδοτείται από υψηλότερη φορολογία. Αλλά οι κυβερνήσεις χρειάζονται επίσης πιο δημιουργικές πολιτικές που θα επιτρέπουν στις οικονομίες τους να είναι ευέλικτες, παρέχοντας παράλληλα ασφάλεια στους εργαζόμενους.

Ας εξετάσουμε το δανέζικο μοντέλο «ευελιξία με ασφάλεια» που επιτρέπει στους εργοδότες να απολύουν τους εργαζόμενους σχετικά εύκολα, αλλά αποζημιώνει τους ίδιους εργαζόμενους με γενναιόδωρες κοινωνικές ασφαλίσεις και υποχρεωτική διά βίου μάθηση. Αυτό το μοντέλο απαιτεί από τα συνδικάτα και τους εργαζόμενους να μετατοπίζουν την εστίασή τους από την ”ασφάλεια εργασίας” στην ”ασφάλεια εισοδήματος”. Και οι εργοδότες πρέπει να αποδεχθούν ότι το τίμημα της ευελιξίας είναι υψηλότεροι φόροι και μεγαλύτερη επένδυση στον άνθρωπο.

Πρέπει επίσης να διευκολύνουμε την part time εργασία. Καθώς η εργασία μερικής απασχόλησης γίνεται πιο συχνή, οι part time εργαζόμενοι πρέπει να έχουν μεγαλύτερη ασφάλεια, όπως στην Ολλανδία, όπου περίπου το ήμισυ των εργαζομένων είναι μερικής απασχόλησης.

Υπάρχουν επίσης γνωστές, αν και δύσκολες, μεταρρυθμίσεις για να κάνουμε τις κυβερνήσεις μας πραγματικά πιο δημοκρατικές. Αυτό περιλαμβάνει τη μείωση της επιρροής ειδικών συμφερόντων, την ενθάρρυνση των πολιτικών να είναι ειλικρινείς με τον λαό και την αποκέντρωση περισσότερων αποφάσεων προκειμένου να δοθεί περισσότερη πραγματική εξουσία στους πολίτες. Ίσως η πιο δύσκολη πρόκληση θα είναι να αναπτυχθεί μια αντι-προπαγάνδα σχετικά με την ταυτότητα που καθορίζει ποιοι είμαστε. Αυτό έχει γίνει πιο περίπλοκο στις παγκοσμιοποιημένες και πολυπολιτισμικές κοινωνίες.

Μεγάλο μέρος της συζήτησης για την ταυτότητα τα τελευταία χρόνια επικεντρώθηκε σε εκείνα τα πράγματα που μας κάνουν διαφορετικά - φυλή, φύλο, σεξουαλικό προσανατολισμό, θρησκεία. Τα πράγματα που μας δεσμεύουν - κοινές αξίες, ιστορία, τρόφιμα, αθλητισμός, εθνικά γεγονότα - αξίζουν μεγαλύτερη έμφαση. Εξετάστε τις επιπτώσεις των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου ή του British Bake Off (σ.σ. μαγειρικός τηλεοπτικός διαγωνισμός) για να ορίσετε μια συνεκτική αίσθηση της «βρετανικότητας». Ή η ενότητα που προωθεί η ποικιλόμορφη Εθνική Γαλλίας στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου.

Οι λαϊκιστές επιτυγχάνουν επειδή τα κυρίαρχα κόμματα δεν έχουν κατορθώσει να παράσχουν ένα αξιόπιστο όραμα για κοινή ευημερία, οικονομική ασφάλεια και κοινή ταυτότητα.

Η ιστορία δείχνει πώς θα πάει αυτή η ιστορία. Οι λαϊκιστές θα καταλάβουν το κράτος, θα καταπνίξουν τους επικριτές τους και θα προσπαθήσουν να αντικρούσουν ανεξάρτητους δικαστές και μέσα μαζικής ενημέρωσης. Επίσης, θα δαπανήσουν πολλά για να εξαγοράσουν τους υποστηρικτές τους, καταλήγοντας είτε σε δημοσιονομική κρίση είτε σε κρίση ισοζυγίου πληρωμών ή και στα δύο.

Για να αποφευχθεί η λαϊκιστική απειλή, δεν μπορούμε να προσποιούμαστε ότι το παλιό σύστημα ήταν εντάξει, αλλά πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα παράπονα που εντόπισαν οι λαϊκιστές, διατηρώντας ταυτόχρονα τις αξίες της δημοκρατίας και του πλουραλισμού που προσπαθούν να καταστρέψουν.