Ο επικίνδυνος κύκλος ζωής του λαϊκισμού

 HOLGER SCHMIEDING*

Καλώς ή κακώς ζούμε σε πραγματικά συναρπαστικές εποχές. Η παγκοσμιοποίηση και οι τεχνολογικές αλλαγές δημιουργούν τεράστιες ευκαιρίες, αν και τα κέρδη δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα. Οι μεγαλύτεροι νικητές είναι, πρώτον, τα εκατοντάδες εκατομμύρια των ανθρώπων, οι οποίοι προηγουμένως ζούσαν σε κλειστές και οπισθοδρομικές οικονομίες και έχουν εξέλθει από την ακραία φτώχεια σε πρωτοφανή κλίμακα την τελευταία εικοσαετία και, δεύτερον, εκείνοι στις ανεπτυγμένες οικονομίες, οι οποίοι πρωτοπορούν στην καινοτομία και έχουν τις απαιτούμενες δεξιότητες ή τουλάχιστον την ευελιξία να προσαρμοστούν στη νέα παγκόσμια χορεία των εργαζομένων. Οσοι θεωρούν τους εαυτούς τους χαμένους βρίσκονται συγκεντρωμένοι στον ανεπτυγμένο κόσμο ανάμεσα σε εκείνους που στερούνται ευκαιριών, προσόντων ή ευελιξίας. Η κακή τους κατάσταση επιδεινώνεται από τους κανόνες, την εκπαίδευση και τα προνοιακά συστήματα, τα οποία παρεμποδίζουν παρά ευνοούν την απαιτούμενη ευελιξία.

Οπως συνήθως συμβαίνει στην ιστορία, οι ραγδαίες μεταβολές και οι μεγάλες μεταναστευτικές ροές προξενούν πολιτική οπισθοδρόμηση σε όσους θεωρούν ότι έμειναν πίσω. Σε μεγάλο τμήμα του δυτικού κόσμου η οπισθοδρόμηση λαμβάνει τεράστιες διαστάσεις εξαιτίας της κληρονομιάς της δεινής ύφεσης, που ακολούθησε την κατάρρευση της Lehman Brothers. Η κρίση αυτή καθαυτήν προκλήθηκε από ένα διπλό λάθος πολιτικής: το ότι διογκώθηκε μια μεγάλη «φούσκα» πιστώσεων μέχρι το 2007 και ότι μετά αφέθηκε να διαλυθεί με τρόπο τέτοιο, ώστε να δημιουργήσει τη χειρότερη ύφεση των τελευταίων σχεδόν 80 ετών στις περισσότερες προηγμένες οικονομίες. Δυστυχώς, η εκτίναξη του δημοσίου χρέους λόγω της σοβαρότατης ύφεσης κατά 41 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ στις ΗΠΑ, 46 μονάδες στη Βρετανία και 26 μονάδες στην Ευρωζώνη από το 2007 έως και το 2015 μετά δυσκολίας άφησε κάποιο περιθώριο στις κυβερνήσεις να αποζημιώσουν τους πραγματικούς ή τους φανταστικούς ηττημένους της παγκοσμιοποίησης. Ως συνέπεια όλων αυτών, οι δυσαρεστημένοι ψηφοφόροι οδηγήθηκαν σε λαϊκιστές πολιτικούς ευρέος φάσματος από την άκρα δεξιά έως την άκρα αριστερά και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Η άνοδος του λαϊκιστικού αισθήματος είναι παρόμοια στις ΗΠΑ (Τραμπ, Σάντερς) και στην Ευρώπη (Λεπέν, Γκρίλο, Κόρμπιν). Μπορεί να βρεθεί εντός και εκτός Ευρωζώνης, αν και από μια άποψη η Ευρώπη διαφέρει από τις ΗΠΑ. Στην Ευρώπη το ίδιο είδος λαϊκισμού μπορεί να επιφέρει πολύ περισσότερη βλάβη απ’ ό,τι στις ΗΠΑ. Η Ε.Ε. και η Ευρωζώνη ως συνασπισμοί εθνικών κρατών ευκολότερα διασπώνται από ένα και μόνο κράτος.

Πάντως, μέχρι στιγμής ο λαϊκισμός έχει δημιουργήσει φθορές: σε τμήματα του δυτικού κόσμου έχει εμποδίσει την εφαρμογή αναπτυξιακών πολιτικών, έχει επηρεάσει τις επιχειρήσεις στο να είναι πιο απρόθυμες να επενδύσουν συγκριτικά με το παρελθόν, στην Ελλάδα με την ανάληψη της εξουσίας από τον ΣΥΡΙΖΑ στις αρχές του 2015 ανεκόπη η ανάκαμψη της χώρας, ενώ στη Βρετανία οι λαϊκιστές με αντίστοιχα ανεδαφικές υποσχέσεις όπως ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισαν το δημοψήφισμα για έξοδο της χώρας τους από την Ε.Ε. Ευελπιστούμε πως στον τρέχοντα κύκλο εκλογικών αναμετρήσεων, το Brexit παραμένει το μόνο σοβαρό ατύχημα.

Βέβαια, οι τάσεις υφίστανται μέχρι ότου ολοκληρώσουν τη διάρκεια ζωής τους. Διαβλέπω τέσσερις λόγους, καθώς οι πιο επικίνδυνες εκφάνσεις λαϊκισμού πιθανώς να κάνουν τον κύκλο τους τα επόμενα χρόνια, προτού κάνουν περισσότερο κακό.

Πρώτον, οι δείκτες απασχόλησης παρουσιάζουν άνοδο σε αρκετές χώρες της Δύσης και όσο συμβαίνει αυτό, τόσο ο μέσος πραγματικός μισθός θα αυξάνεται συν τω χρόνω.

Δεύτερον, τα χειρότερα της λιτότητας πέρασαν στις περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες και η μείωση της ανεργίας σε συνδυασμό με τους πολύ χαμηλότερους τόκους μπορεί να αφήσουν δημοσιονομικά περιθώρια για βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος και χρηματοδότηση μέτρων ανακούφισης των πληγέντων από την παγκοσμιοποίηση.

Τρίτον, ακόμα και ορισμένοι λαϊκιστές ίσως αλλάξουν στάση στην επαφή τους με την πραγματικότητα, όπως συνέβη με τους «Αληθινούς Φινλανδούς», οι οποίοι άμβλυναν τις ακραίες θέσεις τους με τη συμμετοχή τους στην κυβέρνηση.

Τέταρτον, τέλος, οι λαϊκιστές δεν μπορούν να εκπληρώσουν τις πομπώδεις υποσχέσεις τους.

* Επικεφαλής οικονομολόγος της Berenberg Bank.

http://www.kathimerini.gr/