ΓΡΑΒΙΑ – Η ΓΕΩΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΕΝΟΣ ΟΝΟΜΑΤΟΣ

ΓΡΑΒΙΑ – Η ΓΕΩΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΕΝΟΣ ΟΝΟΜΑΤΟΣ

Ενα ερώτημα που προκύπτει σχετικά με το όνομα Γραβιά είναι το εξής : Αφού το χωριό ιδρύθηκε και αναπτύχθηκε μετά την επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση απο τους Τούρκους, ποιά ήταν η Γραβιά που είχε χάνι και που πέρασε στην ιστορία όταν έγινε η γνωστή μας μάχη “στο χάνι της Γραβιάς” (8 Μαίου 1821); Τι ήταν αυτό που τότε προσδιοριζόταν με το όνομα “Γραβιά”;

Αλλες ιστορικές πληροφορίες που να βοηθούν στην όποια έρευνα δεν υπάρχουν. Υπάρχει μόνο το όνομα, η περιοχή που βρίσκεται το χωριό και η γλώσσα μας.

Εχοντας σαν “οδηγό” το γεγονός οτι, πολλές φορές, ο άνθρωπος δημιουργεί τα ονόματα που χρησιμοποιεί παρατηρώντας τα ιδιαίτερα φυσικά γνωρίσματα ενός τόπου, μπορούμε να συνδυάσουμε τα παραπάνω (όνομα-φυσικό περιβάλλον- ρίζες της γλώσσας μας) για να πάρουμε τις απαντήσεις που αναζητάμε.

Το ρήμα Γράω ή Γραύω (ρίζα ΓΡ-, ΓΡΑ-) σημαίνει τρώω, κατατρώω, ροκανίζω ή διαβρώνω και δηλώνει το όρυγμα, το σκάμα και το χάραγμα (μικρό, μεγάλο ή τεράστιο).

Απο τη ρίζα αυτή σχηματίζεται και η λέξη Γράφω που σημαίνει αυτό ακριβώς που έκαναν οι πρόγονοί μας για αιώνες πάνω σε σκληρές επιφάνειες (ξύλο, πέτρα, μέταλλο). Τις χάραζαν με κάποιο άλλο σκληρό όργανο για να δημιουργήσουν τα Γράμματα. Το ‘’ΓΡΑ’’ –όπως το ακούμε- μας μεταφέρει, πρίν απ’ όλα, τον ήχο της εγχάραξης.

Λέξεις που παράγονται απο το ΓΡ- είναι : Γραφίδα, Γράμμα, Γραμμή, Γρυπός= κυρτός, Γρώνη= κοίλη/φαγωμένη πέτρα, Γάγγραινα, Γρατσουνιά και... Γραίος=γηραιός, γέρος (επειδή ο ηλικιωμένος έχει στο πρόσωπο αλλά και στο σώμα ολόκληρο χαραγματιές-ρυτίδες).

Συγγενικές ρίζες είναι οι ΧΑΡ-, ΚΡ-, ΧΡ- που δίνουν τις λέξεις: Χαράσσω, Χαράδρα, Χαράκωμα, Χάρμη (=αιχμή δόρατος), Χαρακτήρας, Κάρκαρος, Κρημνός και άλλα παράγωγα.

Η εφαρμογή της ρίζας ΓΡΑ- στη δημιουργία ονομάτων έχει υποτιμηθεί με μεγαλύτερο παράδειγμα το εθνικό μας όνομα Γραικός που σημαίνει τον γηραιό (γραίο) αλλά εδώ με την έννοια της παλαιότητας –των πανάρχαιων καταβολών- του γένους.

Η ύπαρξη μεγάλων χαραγμάτων ή γραμμώσεων στο έδαφος με τη μορφή χαραδρών, φαραγγιών, ποταμών με βαθιές κοίτες, σπηλαίων, ‘’φαγωμένων’’ ακτών ή στενών διαβάσεων έδωσε ένα πλήθος ονομάτων όπως : τα όρη Γράμμος, Γραβούνα, Ζάγρος, οι ποταμοί Γρανικός, Γράνις και Τίγρις (και το ζώο τίγρης* απο τις έντονες χρωματικές γραμμώσεις), ονόματα όπως Γρεβενά (η ευρύτερη περιοχή), Γρανίτσα, Γρανάς, Γραμπιά, Γραμμούσα, Γράβος, Γρατινή, Γκράβες, Γκρίμποβο, η γνωστή απο το χάνι της Γραβιά, άλλες δύο Γραβιές στους νομούς Αρτας και Πρεβέζης και πολλά ακόμα τοπωνύμια.

Αυτά για το πρώτο συνθετικό του ονόματος ‘’Γραβιά’’. Το δεύτερο συνθετικό το –βια είναι μια παραλλαγή του –βα και προέρχεται απο το ρήμα ‘’Βαίνω’’.

Ας δούμε τι ακριβώς αναφέρεται για το ‘’βια’’ στην ‘’Ιστορία Γενέσεως της Ελληνικής Γλώσσας’’ :

«Βαίνω: Κατά το λεξικό (H. Liddell & R. Scott) έχει τις σημασίες πηγαίνω είς τινα τόπον, απέρχομαι, έρχομαι, προχωρώ, ανεβαίνω. Η ρίζα της λέξεως είναι ΒΑ-, που αποτελεί και τον αρχέγονο φθόγγο με σημασία του βα-δίζω. Η ρίζα ΒΑ- είναι η ρίζα των λέξεων βάσις=βήμα, βάδισις=ρυθμική ή μετρική κίνηση, το δι’ ου τις πατεί, το εφ’ ου τις βαίνει ή ίσταται, το βάθρο κλπ. Στον Ομηρο συναντούμε το ‘’βη’’ με την σημασία του εκινήθη (Ιλ. Β 665: ‘’βη φεύγων επι πόντον’’). Η λέξη ‘’βαίνω’’ αποτελεί λέξη-κλειδί για την μεταφορική σημασία του

φθόγγου ‘’β’’. Ο έλλοψ του ελληνικού χώρου, ο θηρευτής και αργότερα κτηνοτρόφος, ήταν φυσικό ν’ αντιληφθεί, λόγω της μορφολογίας του εδάφους και της ισχύος των ανέμων που έφθαναν έως το ξερρίζωμα δένδρων (‘’πιτυοκάμπτην’’ ονόμασαν τον ισχυρό άνεμο), οτι το ‘’ΒΟΟ’’ (Βήτα) ήταν αίτιο κινήσεως οχι μόνο των δένδρων, αλλά και του ίδιου του ανθρώπου και των ζώων. Οταν π.χ. η αέλλη (άελλα), ο θυελλώδης άνεμος, ανήρπαζε ή κατέρριπτε ανθρώπους και ζώα, αισθάνετο την βία του ανέμου. Ετσι, όταν σχημάτισε τον φθόγγο ‘’ΒΑ’’ (ρίζα ΒΑ- του ρήματος βαίνω), του έδωσε την σημασία της κινήσεως του, χωρίς την διευκρίνηση εάν και άλλη δύναμη πλήν της δικής του κινούσε αυτόν. Σ’ αυτήν την δύναμη (βίας ή βουλήσεως) έδωσε ως σύμβολο το ‘’Β’’ και πρόσθεσε το ‘’Α’’, δηλαδή τον εαυτό του (Σημ. Κατά την ανάλυση του συγγραφέα το ‘’Α’’ συμβολίζει τον ίδιο τον άνθρωπο). ‘’ΒΑ’’ έγινε, δηλαδή, ο φθόγγος με σημασία. Αργότερα όταν ο λόγος του έγινε έντεχνος δια της επεμβάσεως των Μουσείων Λόγων, στην αρχική ρίζα προσετέθη το ‘’Ι’’ με την σημασία του έρχομαι [ίδε γράμμα ‘’Ι’’ : ίκω,ίστημι,ιθύω= κίνηση, στάση, ορμή του εκσφενδονίζοντος βέλη ‘’ία’’ θηρευτού, π.χ. ‘’οίκαδ’ ίκωμαι’’, στον οίκο μου να έλθω (Ιλ. Ι 414)] ... ».

Το ‘’ΒΙΑ’’, λοιπόν, προέρχεται απο το ‘’ΒΑ’’ και το ρήμα ‘’Βαίνω’’ και δηλώνει κι αυτό κίνηση πρός ή απο ένα σημείο. Το ότι οι Ιταλοί (παίρνοντάς το απο τους προγόνους τους, Λατίνους) το χρησιμοποιούν σήμερα ως Via με τη σημασία της οδού, του δρόμου, του μονοπατιού, του περάσματος, της διαδρομής, της πορείας, της ρότας (ναυτ), του βαδίσματος, της σταδιοδρομίας, της κατεύθυνσης, της δυνατότητας, του τρόπου ζωής, του τρόπου σκέψης, της αιτίας, της ενέργειας, της διαδικασίας και ακόμα με τη σημασία του ‘’δια μέσου’’ (όπως και η Αγγλική γλώσσα) επιβεβαιώνει την καταγωγή του απο την πηγή-ελληνική γλώσσα που, μόνο αυτή, δίνει και τις σχετικές αιτιολογήσεις. [Εμείς κρατήσαμε τις λέξεις ‘’δρόμος’’ (δραμείν – χρ.του τρέχω) και ‘’οδός’’ για τις ίδιες έννοιες].

Το όνομα ‘’Γρα-βιά’’ δηλώνει αυτό ακριβώς που αναλύθηκε πιο πάνω. Το πέρασμα/διάβαση/οδό (ΒΙΑ, ΒΑ) μέσα απο μια εντονη φυσική γράμμωση (ΓΡΑ) που είναι χαραγμένη στο συγκεκριμένο σημείο.

Το σημείο αυτό βρίσκεται στις βόρειες και απόκρημνες πλαγιές του Παρνασσού και πάνω στη διαδρομή Λαμία- Μπράλος-Γραβιά-Αμφισσα.

Στη θέση Γραβιά –όπου και το ομώνυμο ιστορικό χωριό- και στις εκεί απρόσιτες πλαγιές σχηματίζεται μια στενή και απότομη εγκοπή/χαράδρα που αποτελεί το μοναδικό πέρασμα απο τον Λαμιακό κάμπο πρός τον νότο και την περιοχή της Αμφισσας. Οσοι δεν έχουν κάνει τη διαδρομή αυτή θα εντυπωσιαστούν οταν για πρώτη φορά αντικρίσουν τον γκρίζο όγκο του Παρνασσού να υψώνεται σχεδόν κάθετα μπροστά τους εμποδίζοντας τη διέλευση.

Η στενή διάβαση που υπάρχει εκεί είναι το χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού που οι αρχαίοι αποκαλούσαν ‘’σχιστή οδός’’ και η στρατηγική σημασία του περάσματος/στενού ήταν αυτή που συντέλεσε στο να γίνει η περίφημη μάχη (στο Χάνι της Γραβιάς) μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στο ξεκίνημα της επανάστασης για την ανεξαρτησία.

Και να επαναλάβουμε εδώ πως στον καιρό της εθνεγερσίας στο σημείο δεν υπήρχε το χωριό Γραβιά που δημιουργήθηκε μετά την απελευθέρωση κυρίως από κατοίκους των γύρω χωριών.

Επομένως όταν τότε αναφέρονταν στο Χάνι της Γραβιάς δεν μιλούσαν για το χάνι σε ένα χωριό με το όνομα Γραβιά αλλά για το χάνι που εξυπηρετούσε τους διερχόμενους του στενού.

Το στενό πέρασμα είχε το όνομα Γραβιά, όπως φανερώνει η ανάλυση της λέξης, και το όνομα αυτό προϋπήρξε του χωριού σαν τοπωνύμιο δηλωτικό της ιδιαίτερης μορφολογίας του συγκεκριμένου σημείου.

* Μια πολύ ενδιαφέρουσα σύνδεση υπάρχει ανάμεσα στη Γραβιά, την τίγρη και το βιάγκρα. Σωστά διαβάσατε.. Στην αρχαία ινδική γλώσσα (σανσκριτική) που έχει πάρα πολλά κοινά στοιχεία με την ελληνική (ανάλυση του θέματος δεν είναι επι του παρόντος) viagraσημαίνει τίγρης. Και είπαμε πιο πάνω πως αιτία του ονόματος είναι οι έντονες χρωματικές γραμμώσεις-οδοί στο τρίχωμα του ζώου. Αντιστρέψτε τώρα τα δύο συνθετικά της λέξης γρα-βια για να κάνετε τον συσχετισμό. Αυτό που επιβεβαιώνεται είναι η συνθετική ικανότητα της ελληνικής γλώσσας και η περιγραφή με πλήρη σαφήνεια αυτού που προσδιορίζεται με την κάθε λέξη.

Γιάννης Χριστόπουλος

Δελφοί