Συμβατικός & εναλλακτικός τουρισμός Πώς επιλέγει κανείς ανάμεσα στα εναλλακτικά πρότυπα διακοπών που υπάρχουν σήμερα;

Συντάκτης: 

Σπύρος Μανουσέλης

 (efsyn.gr)

Πώς επιλέγει κανείς ανάμεσα στα εναλλακτικά πρότυπα διακοπών που υπάρχουν σήμερα;

Αν έχουμε πράγματι αυτή την επιλογή, αν δηλαδή μπορούμε να πάμε διακοπές, τότε με βάση ποια προσωπικά και αντικειμενικά κριτήρια διαλέγουμε, κάθε χρόνο, το πού και το πώς θα περάσουμε τις διακοπές μας;

Ποια είναι τα μυστικά της επιτυχούς «φυγής» από την οχληρή και εξουθενωτική καθημερινότητα;

Μολονότι υπάρχουν διάφορα εναλλακτικά πρότυπα τουρισμού, η επιτυχία των διακοπών, όπως θα δούμε, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη δυνατότητα των παραθεριστών να επιλέγουν με ειλικρίνεια τα τουριστικά ερεθίσματα και τα βιώματα που ταιριάζουν καλύτερα στις πραγματικές τους ανάγκες (σωματικές, αισθητικές και πνευματικές).

Αν αυτό ακούγεται εύκολο ή προφανές, τότε γιατί, για τους περισσότερους από εμάς, αποδεικνύεται συνήθως ακατόρθωτο;

Είτε επιλέγουμε να περάσουμε τις διακοπές μας αραχτοί σε κάποια παραλία είτε περπατώντας ακατάπαυτα με ένα σακίδιο στον ώμο, θα πρέπει πάντα να θυμόμαστε τη βαθύτερη επιθυμία κάθε τουρίστα: να ξεφύγει, έστω και για λίγο, από τη μονότονη καθημερινότητά του.

Οπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο, ο τουρισμός, ενώ ξεκίνησε πριν από δύο αιώνες ως μια καθαρά ελιτίστικη πρακτική της άρχουσας τάξης, εξελίχθηκε σταδιακά σε μαζική κουλτούρα και βιομηχανία αναψυχής.

Μετεξελίχθηκε, δηλαδή, σε ένα ακόμη καταναλωτικό προϊόν και κυρίως σε ένα πανίσχυρο εργαλείο ελέγχου και εκμετάλλευσης των μαζών.

Τους δύο τελευταίους αιώνες, λοιπόν, η τουριστική νοοτροπία και πρακτική αλλάζουν και διαφοροποιούνται διαρκώς, δημιουργώντας όχι μόνο εντελώς διαφορετικά πρότυπα διακοπών αλλά και εντελώς διαφορετικά πρότυπα τουριστών.

Ανάμεσα στα υπάρχοντα σήμερα στιλ τουριστικής ζωής μπορεί κανείς εύκολα να ξεχωρίσει τουλάχιστον δύο: αυτό του φυγόπονου ή τεμπέλη τουρίστα και το «εναλλακτικό» -αλλά εξίσου νόμιμο- στιλ του αντισυμβατικού και ακαταπόνητου ψυχοσωματικά, ο οποίος αναζητά στις διακοπές του τις πιο ακραίες εμπειρίες φυγής από τη μονότονη ζωή των μεγαλουπόλεων.

Πάντως, το επικρατέστερο στιλ διακοπών είναι ο συμβατικός και κομφορμιστικός τρόπος τουρισμού: τα περισσότερα άτομα επιλέγουν να μετακινηθούν από το σπίτι τους σε κάποιο θέρετρο -το οποίο ενδέχεται να βρίσκεται στην άλλη άκρη του πλανήτη!- για να βρουν και να αναπαραγάγουν στις διακοπές τους τα πολύ οικεία πρότυπα ζωής, διασκέδασης ή διατροφής που υιοθετούν στην καθημερινή ζωή τους.

Πράγματι, ο φυγόπονος ή «τεμπέλης» τουρίστας αντιστέκεται σθεναρά σε ό,τι μπορεί να ανατρέψει τα «προσωπικά» τουριστικά του ήθη ή το κυρίαρχο πρότυπο διακοπών.

Και μολονότι βομβαρδίζεται καθημερινά από άρθρα ή εκπομπές για τη μεγάλη αναζωογονητική αξία των εναλλακτικών μορφών διακοπών, αυτός αρνείται πεισματικά να υποκύψει στους πειρασμούς μιας περιπετειώδους και λιγότερο κομφορμιστικής τουριστικής ζωής, την οποία δεν θεωρεί καθόλου δελεαστική.

Συνεπώς, η προσωπικότητα του τουρίστα και η αποδοχή ή όχι των κυρίαρχων τουριστικών προτύπων παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην «επιλογή» του τρόπου διακοπών που υιοθετεί.

Για παράδειγμα, η ικανότητα κάθε τουρίστα να εκδηλώνει εξωστρέφεια, φαντασία και ενσυναίσθηση επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τις προσδοκίες του από τις διακοπές:όσοι ή όσες επιδεικνύουν μεγάλη εξωστρέφεια, ενσυναίσθηση και δημιουργική φαντασία έχουν την τάση να επιλέγουν λιγότερο συμβατικούς και πιο περιπετειώδεις τρόπους διακοπών, ενώ όταν αυτές οι ικανότητες είναι μειωμένες, τότε ο τουρίστας αποζητά τις πιο «χαλαρωτικές» και χωρίς δυσάρεστες εκπλήξεις - διακοπές που του προσφέρουν τα ποικίλα «τουριστικά πακέτα».

Τεμπέλης παραθεριστής ή...

Πράγματι, οι διακοπές σε ένα μεγάλο ξενοδοχειακό συγκρότημα που προσφέρει στους πελάτες του τα πάντα -διατροφή, αθλητικές δραστηριότητες, διασκέδαση- είναι συνήθως η επιλογή που κάνουν τα πιο εσωστρεφή, ανασφαλή και δύσπιστα άτομα.

Ομως και η επιλογή κάποιου να επιστρέφει κάθε χρόνο στο ίδιο μέρος, στο ίδιο ξενοδοχείο και κατά προτίμηση στο ίδιο δωμάτιο, αποτελεί επίσης τυπική συμπεριφορά του «τεμπέλη» τουρίστα, ο οποίος νιώθει ότι μπορεί να χαλαρώσει και να απολαύσει τις διακοπές του μόνον όταν τα πάντα βρίσκονται... «υπό έλεγχο».

Σε αυτά τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά και στις προδιαμορφωμένες «προσδοκίες» των τουριστών-καταναλωτών βασίζεται το πλανητικό μάρκετινγκ των μαζικών διακοπών: αφού έχουν διαμορφώσει -μέσω άμεσων ή έμμεσων διαφημίσεων- τις προσδοκίες των περισσότερων παραθεριστών, οι μεγάλες τουριστικές εταιρείες κατασκευάζουν ένα ονειρικό ταξιδιωτικό σενάριο ή μια συγκεκριμένη «τουριστική όαση» που, προφανώς, ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των πελατών τους.

Ετσι, ο «τεμπέλης» τουρίστας δεν αναζητά νέες εμπειρίες από τις διακοπές του αλλά, αντίθετα, την καθησυχαστική επιβεβαίωση και την επανάληψη των τεχνητά καλλιεργημένων αναγκών του.

Ομως, σε αυτή τη συντηρητική «επιλογή» του υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος της απογοήτευσης: το γεγονός ότι επέλεξε το ίδιο ξενοδοχείο, στο ίδιο μέρος όπου πέρυσι είχε περάσει υπέροχα, δεν του παρέχει καμία εγγύηση για την επιτυχία των φετινών διακοπών του!

Θα ήταν ωστόσο απλοϊκό να πιστέψει κανείς ότι υπάρχει ένας και μοναδικός τύπος «τεμπέλη» τουρίστα.

Στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλές παραλλαγές στο ίδιο θέμα: διαφορετικά άτομα μπορεί να επιλέξουν ακριβώς τον ίδιο τόπο ή τρόπο διακοπών για εντελώς διαφορετικούς λόγους.

Για παράδειγμα, όταν ένας σωματικά και ψυχικά καταπονημένος τουρίστας επιλέγει τις ανέσεις ενός μεγάλου ξενοδοχείου το κάνει για διαφορετικούς λόγους από τον τουρίστα που «επέλεξε» το ίδιο ξενοδοχείο για λόγους κοινωνικής προβολής.

Πέρα όμως από τα προσωπικά κίνητρα, τις προτιμήσεις ή τις ψευδαισθήσεις του κάθε τουρίστα, παραμένει αναμφισβήτητο ότι τα γιγάντια ξενοδοχειακά συγκροτήματα, τα σύγχρονα «τουριστικά χωριά» λειτουργούν τελικά ως φυλακές πολυτελείας: είσαι ελεύθερος να κάνεις σχεδόν τα πάντα, αλλά σε αυστηρά προδιαγεγραμμένους χώρους και χρόνους, χωρίς καμία ανάγκη επαφής με το εξωτερικό περιβάλλον, τον πολιτισμό και τους ανθρώπους του τόπου.

Ενα τρόπος διακοπών που καθόλου δεν συνάδει με την κυρίαρχη, σήμερα, τουριστική επιταγή, η οποία επιτάσσει να αναζητά κανείς πάση θυσία στις διακοπές του «νέες» και όλο και πιο «εξωτικές» εμπειρίες.

Αν όμως αυτή είναι η κυρίαρχη τουριστική μόδα, τότε το μοντέλο του «τεμπέλη» τουρίστα φαντάζει σχεδόν εναλλακτικό: επιμένει να πηγαίνει διακοπές για να χαλαρώνει και να ξεκουράζεται και όχι για να επιστρέφει από αυτές πιο εξαντλημένος.

...ακαταπόνητος τουρίστας

Με τον όρο «εναλλακτικός τουρισμός» (alternative tourism) περιγράφουμε συνήθως τις πιο διαφορετικές τουριστικές δραστηριότητες: την πεζοπορία ή την ορειβασία, την ιππασία και την ορεινή ποδηλασία, τις διάφορες οικοτουριστικές και αθλητικές εμπειρίες στην άγρια φύση.

Κοντολογίς, οι άνθρωποι που καταφεύγουν σε αυτό τον τύπο διακοπών αναζητούν ασυνήθιστες και συνήθως σωματικά εξαντλητικές δραστηριότητες οι οποίες, όμως, τους προσφέρουν αξέχαστες ή και ιδιαιτέρως αναζωογονητικές εμπειρίες, εντελώς διαφορετικές από αυτές του συμβατικού τουρισμού.

Η επιτυχία αυτών των εναλλακτικών διακοπών δεν εξαρτάται αποκλειστικά από την καλή φυσική κατάσταση των ατόμων που συμμετέχουν, αλλά και από την καλή σηματοδότηση, την ασφάλεια, την παρουσία καλά οργανωμένων καταλυμάτων για τους ταλαιπωρημένους οδοιπόρους.

Οι διακοπές ως επιστροφή στην «άγρια φύση» έγιναν μόδα κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και από τότε ένας όλο και μεγαλύτερος αριθμός φυσιολατρών επιδίδονται, κάθε χρόνο, σε αυτό το ιδιαίτερα απαιτητικό είδος τουρισμού.

Πώς όμως εξηγείται η μεγάλη επιτυχία των εναλλακτικών διακοπών;

Προφανώς, δεν πρόκειται για μια μαζοχιστική αυταπάτη των, μέχρι χθες, κομφορμιστών τουριστών.

Αντίθετα, πλήθος βιοϊατρικών και ψυχολογικών ερευνών επιβεβαιώνουν τη ζωτική ανάγκη του ανθρώπου των πόλεων να ανανεώνει περιοδικά τη σχέση του με τη φύση.

Και η πεζοπορία μέσα στο φυσικό περιβάλλον έχει αποδειχτεί μία ιδιαίτερα επωφελής άσκηση όχι μόνο για την καλή σωματική υγεία αλλά και για την ανανέωση της ψυχικής διάθεσης των επίμονων περιπατητών και των ορειβατών.

Μάλιστα, ο Ντάνιελ Λίμπερμαν (Daniel Lieberman), κορυφαίος εξελικτικός βιοανθρωπολόγος που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, έχει παρουσιάσει αδιαμφισβήτητα επιχειρήματα υπέρ του γεγονότος ότι το ανθρώπινο σώμα, κατά την εξέλιξή του, κατασκευάστηκε για να περπατά με δίποδη βάδιση, διανύοντας καθημερινά τεράστιες αποστάσεις.

Για παράδειγμα, οι μακρινοί προγονοί μας κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες έπρεπε να διανύουν 15 με 19 χιλιόμετρα κάθε μέρα για να βρουν τροφή, ενώ και οι μετέπειτα αγροτικοί πληθυσμοί διέθεταν τεράστια σωματική αντοχή.

Η συστηματική υποτίμηση της βιολογικής μας ανάγκης για σωματική άσκηση ή, έστω, για καθημερινό περπάτημα έχει ολέθριες επιπτώσεις για την υγεία μας.

Οπως εξηγεί ο Λίμπερμαν στο εντυπωσιακό βιβλίο του «Η ιστορία του ανθρώπινου σώματος», κυκλοφορεί από τις εκδ. «Κάτοπτρο», εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης έχουν οδηγήσει το ανθρώπινο είδος σε μια μάλλον παράδοξη κατάσταση: μολονότι, κατά μέσο όρο, έχει αυξηθεί το προσδόκιμο ζωής και έχουν σαφώς βελτιωθεί οι συνθήκες διαβίωσης, οι άνθρωποι εξακολουθούν να υποφέρουν και συχνά να πεθαίνουν από κάποιες παθήσεις που η σημερινή ιατρική αδυνατεί να εξαλείψει.

Πράγματι, αρκεί να κοιτάξουμε γύρω μας για να διαπιστώσουμε ότι πολύ μεγάλος αριθμός ατόμων, ανεξαρτήτως ηλικίας, είναι είτε υπέρβαρα είτε υποφέρουν από παχυσαρκία.

Και αυτή η παθολογική κατάσταση δεν εμφανίζεται μόνο στους κατοίκους των πιο ανεπτυγμένων κοινωνιών αλλά σε κάθε ανθρώπινο πληθυσμό που υιοθετεί τον σύγχρονο τρόπο ζωής και διατροφής, ο οποίος ευθύνεται άμεσα για την εκδήλωση πολλών θανατηφόρων καρδιακών και εγκεφαλικών ασθενειών.

Εξ ου και η επιτακτική ανάγκη να αναζητήσουμε εναλλακτικούς τρόπους ζωής ή, τουλάχιστον, να παρηγορηθούμε, για λίγο, με εναλλακτικούς τρόπους τουρισμού.

Η ευεργετική επίδραση των περιπατητικών αποδράσεων

Ο παραδοσιακός «τεμπέλης» τουρίστας, όπως είδαμε, δεν αναζητά νέες εμπειρίες από τις διακοπές του αλλά, αντίθετα, την καθησυχαστική επανάληψη και την επιβεβαίωση των τεχνητά καλλιεργημένων αναγκών του.

Αντίθετα, οι άνθρωποι που καταφεύγουν -όλο και πιο συχνά- σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού αναζητούν ασυνήθιστες και σωματικά εξαντλητικές δραστηριότητες οι οποίες, εντούτοις, τους προσφέρουν μοναδικές και ιδιαιτέρως αναζωογονητικές εμπειρίες.

Η άμεση και ιδιαίτερα ευεργετική επίδραση της σωματικής άσκησης ή, απλά, των πολύωρων περιπάτων στη φύση επιβεβαιώνεται διαρκώς, τα τελευταία χρόνια, από νέες επιστημονικές έρευνες.

Πριν από έναν χρόνο μια έρευνα στη Βρετανία έδειξε ότι ακόμη και ένας απλός περίπατος μετά το γεύμα, τρεις φορές την εβδομάδα, βελτίωνε σημαντικά τη διάθεση και τις εργασιακές επιδόσεις των υπαλλήλων μιας μεγάλης εταιρείας.

Ομως και η ομαδική οδοιπορία, κατά τη διάρκεια εκδρομών στη φύση, επιδρά αγχολυτικά και ανανεωτικά στη διάθεση των ανθρώπων, κυρίως όταν βρίσκονται σε κατάσταση μεγάλου άγχους, πένθους ή βαθιάς θλίψης.

Μια άλλη, πιο εξειδικευμένη έρευνα σε ασθενείς που είχαν υποβληθεί σε χημειοθεραπεία κατά του καρκίνου, έδειξε ότι όχι μόνο η ψυχική τους διάθεση αλλά και η σωματική τους αντίδραση στη θεραπεία βελτιώνονταν σημαντικά ύστερα από πολυήμερες διακοπές με δραστηριότητες στη φύση.

Τέλος, αρκετές μελέτες υποδεικνύουν μια σαφή βελτίωση των πνευματικών και δημιουργικών επιδόσεών μας όταν δεν παραλείπουμε να ασκούμε το σώμα μας.

Η εξήγηση για τις άμεσα ευεργετικές επιδράσεις των συχνών περιπάτων στη φύση είναι ότι αυτή η πολύ απλή σωματική άσκηση μπορεί να διεγείρει μια σειρά από έμφυτες σωματικές αντιδράσεις.

Αντιδράσεις που παράγονται από βαθιές εγκεφαλικές δομές, π.χ. τον δικτυωτό σχηματισμό στο εγκεφαλικό στέλεχος, ο οποίος αντιδρά άμεσα σε αυτά τα σωματικά ερεθίσματα βελτιώνοντας εμμέσως τις γνωσιακές, μαθησιακές και συναισθηματικές απαντήσεις μας.