Αιολικά στα Βαρδούσια Όρη: Όταν το κράτος αναιρεί το κράτος

Σε μια προστατευόμενη περιοχή του δικτύου Natura έπεσαν οι υπογραφές για να κατασκευαστεί ένας αιολικός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, παρόλο που υπήρξε βροχή αρνητικών γνωμοδοτήσεων από φορείς και υπηρεσίες για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του έργο

ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΤΙΛΗΦΘΕΙ κανείς πώς εγκρίθηκε η περιβαλλοντική αδειοδότηση ενός αιολικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στα όρη των Βαρδουσίων, σε μια παρθένα, προστατευόμενη περιοχή, πρέπει να βουτήξει στα βαθιά νερά της ελληνικής γραφειοκρατίας. Εύκολα άκρη δεν θα βγάλει.

Όποιος προσπαθήσει, θα βρεθεί αντιμέτωπος με δυσνόητους επιστημονικούς όρους, με πλήθος μελετών και διαδικασιών και με το χάος των συναρμόδιων υπηρεσιών, των φορέων και των επιτροπών που γνωμοδοτούν. Ειδικά για τα Βαρδούσια, υπάρχει πλήθος αρνητικών γνωμοδοτήσεων από κρατικές υπηρεσίες που αφορούν την περιβαλλοντική έγκριση του έργου, την οποία, εν τέλει, χορηγούν οι κρατικές αδειοδοτούσες αρχές.  

Τα Βαρδούσια Όρη εντάσσονται στο διευρυμένο Εθνικό Πάρκο Παρνασσού, Οίτης και Προστατευόμενων Περιοχών Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Ο αιολικός σταθμός θα γίνει σε Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) του δικτύου Natura. Οι ΖΕΠ είναι περιοχές προστασίας του δικτύου Natura, στις οποίες θα πρέπει να διασφαλίζεται η επιβίωση και η αναπαραγωγή των ειδών της άγριας ορνιθοπανίδας αλλά και των οικοτόπων στους οποίους αυτά τα είδη διαβιούν, βάσει των ειδικών προβλέψεων που καταγράφει η νομοθεσία.  

Ο Αιολικός Σταθμός Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΣΠΗΕ) θα κατασκευαστεί στη θέση Γιδοβούνι και οι υπογραφές για την περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου μπήκαν πριν από μερικές ημέρες από τους Κωνσταντίνο Τζανακούλη και δρ. Δημήτριο Κατσαρό, επικεφαλής των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων Θεσσαλίας/Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου/Δυτικής Ελλάδας, αντίστοιχα. Πρόκειται για τις υπηρεσίες οι οποίες δίνουν τις εγκρίσεις για τα αιολικά έργα κατηγορίας Α2, όπως λέγονται. Η κατηγορία αυτή αφορά έργα που έχουν ισχύ από 5 έως 50 MW (μεγαβάτ). Εάν πρόκειται για περιοχές Natura, στις οποίες επίσης αδειοδοτούνται αιολικά, η ισχύς των έργων αυτής της κατηγορίας είναι από 5 έως 35 MW.

«Το να αδειοδοτηθεί ένα τόσο επιβαρυντικό έργο, όπως ένας αιολικός σταθμός, σε υψόμετρο 1800 μ. (!) στα Βαρδούσια είναι εντελώς παράλογο από μόνο του. Το να δίνεται αυτή η άδεια και με τέτοια εξόφθαλμη μεθόδευση και ανύπαρκτα στοιχεία είναι απλά αδιανόητο».

Ο αιολικός σταθμός που αδειοδοτήθηκε στα Βαρδούσια περιλαμβάνει τρεις ανεμογεννήτριες συνολικής ισχύος 11,7 MW, οι οποίες θα κατασκευαστούν σε έκταση 13.478 τμ. Το ύψος τους θα είναι 84 μέτρα, ενώ για την εγκατάστασή τους θα χρειαστούν επιπλέον έργα οδοποιίας, στα οποία συγκαταλέγονται η βελτίωση και η διάνοιξη νέων οδών συνολικού μήκους 11.319 μέτρων και πλάτους 5 μέτρων.  

Για την τοποθέτηση των ανεμογεννητριών θα χρειαστεί διαμόρφωση πλατειών οι οποίες θα έχουν συνολική επιφάνεια επέμβασης 11.483 τ.μ., ενώ θα πραγματοποιηθούν εκσκαφές για τις βάσεις των θεμελίων τους, διατομής διαμέτρου 20 μέτρων και βάθους 2,5 μέτρων. 

Η διασύνδεση του έργου με το σύστημα θα γίνει με καλώδιο μέσης τάσης, που θα διέρχεται μέσω των δασικών και αγροτικών οδών για 19.900 μέτρα και θα καταλήγει στο Κέντρο Υπερυψηλής Τάσης Διστόμου.

«Ένα έργο παράλογο και αδιανόητο»;

«Τα Βαρδούσια είναι γνωστά σε όλους τους φυσιολάτρες, πεζοπόρους και εκδρομείς για τη σχεδόν ανέγγιχτη φύση τους και τα υπέροχα αλπικά τους τοπία και αποτελούν σημαντικό βιότοπο όχι μόνο για σημαντικά και απειλούμενα είδη πουλιών, όπως ο χρυσαετός, αλλά και για άλλα σπάνια είδη, όπως το αγριόγιδο», λέει στη LiFO o Αποστόλης Καλτσής, υπεύθυνος Δράσεων Διατήρησης και Περιβαλλοντικής Πολιτικής στην Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Και προσθέτει: «Το να αδειοδοτηθεί ένα τόσο επιβαρυντικό έργο, όπως ένας αιολικός σταθμός, σε υψόμετρο 1800 μ. (!) στα Βαρδούσια είναι εντελώς παράλογο από μόνο του. Το να δίνεται αυτή η άδεια και με τέτοια εξόφθαλμη μεθόδευση και ανύπαρκτα στοιχεία είναι απλά αδιανόητο».

Μια περιβαλλοντική έγκριση με πολλές αρνητικές γνωμοδοτήσεις

Ας δούμε όμως τι εννοεί ο Α. Καλτσής όταν μιλάει για «εξόφθαλμη μεθόδευση και ανύπαρκτα στοιχεία». Για την περιβαλλοντική αδειοδότηση αυτού του έργου αρνητικά γνωμοδότησε η Διεύθυνση Συντονισμού και Επιθεώρησης Δασών Θεσσαλίας/Στερεάς Ελλάδας, η Διεύθυνση Δασών Φωκίδας και δύο δασαρχεία (Σπερχειάδας και Λιδωρικίου). Τα δασαρχεία, που γνωρίζουν καλά την περιοχή, αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι οι εκτάσεις στις οποίες θα γίνει το έργο «βρίσκονται στην αλπική και ψευδαλπική ζώνη». Υποστηρίζουν ότι υπάρχει «κίνδυνος υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος από τη διάβρωση των εδαφών, τις ισχυρές κλίσεις του εδάφους, του μεγάλου μήκους της δασικής οδοποιίας (11.319μ.)».

Αρνητικές γνωμοδοτήσεις υπήρξαν επίσης από τις επιτροπές Περιβάλλοντος των δύο Περιφερειών Στερεάς Ελλάδας και Δυτικής Ελλάδας, καθώς η θέση Γιδοβούνι εκτείνεται και στις δύο αυτές περιφέρειες, δηλαδή στους δήμους Δωρίδας, Μακρακώμης και Ναυπακτίας των νομών Φωκίδας και Αιτωλοακαρνανίας.

Το πιο σημαντικό στοιχείο αυτής της αρνητικής γνωμοδότησης, όπως αναφέρει η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, «είναι οι σημαντικές ελλείψεις και ανεπάρκειες» που εντοπίζονται στη μελέτη Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΟΑ).

Αρνητική όμως ήταν και η γνωμοδότηση του κατεξοχήν αρμόδιου φορέα, δηλαδή του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ). Ο ΟΦΥΠΕΚΑ είναι ο οργανισμός που έχει υπό την εποπτεία του όλες τις προστατευόμενες περιοχές της χώρας. Συστάθηκε για να εφαρμόζει την πολιτική που χαράσσει το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών.

Στην αρνητική γνωμοδότησή του καταγράφεται ότι «η κατασκευή και λειτουργία του έργου είναι πολύ πιθανό να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο προστατευτέο αντικείμενο της ΖΕΠ». Γιατί, όπως αναφέρει, «ο κατακερματισμός των ενδιαιτημάτων τροφοληψίας/αναπαραγωγής σημαντικών ειδών καθώς και η όχληση από τη λειτουργία του βασικού έργου και της συνοδευτικής οδοποιίας θα οδηγήσει σταδιακά στη μείωση των πληθυσμών». Σημειώνει ακόμη ότι «τα μέτρα αντιμετώπισης δεν θα μετριάσουν τις πιθανές επιπτώσεις του έργου στους πληθυσμούς των σημαντικών ειδών».

Ορνιθολογική: «Με στοιχεία-φάντασμα η περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου» 

Το πιο σημαντικό στοιχείο αυτής της αρνητικής γνωμοδότησης, όπως αναφέρει η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, «είναι οι σημαντικές ελλείψεις και ανεπάρκειες» που εντοπίζονται στη μελέτη Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΟΑ).

Η Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) για τα έργα που πρόκειται να κατασκευαστούν σε εκτάσεις του δικτύου Natura. Στην ΕΟΑ, όπως τη λένε χάριν συντομίας οι ειδικοί επιστήμονες, γίνεται αξιολόγηση των επιπτώσεων με εργασίες πεδίου.

Για να είναι αξιόπιστες αυτές οι εργασίες θα πρέπει να γίνουν κατά την αναπαραγωγική περίοδο της ορνιθοπανίδας, δηλαδή από τον Μάρτιο μέχρι τον Ιούνιο. Στην Ειδική Οικολογική Μελέτη του έργου αυτού, όμως, οι εργασίες πεδίου πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου, δηλαδή τέλη Οκτώβρη με μέσα Νοέμβρη. Να σημειωθεί ότι οι μελέτες αυτές γίνονται από πάντα από την εταιρεία που θα κατασκευάσει το έργο. Για δύο χρόνια περίπου το έργο αυτό παρέμενε παγωμένο.

Τον Ιούνιο του 2024 υπάρχει νέα κινητικότητα και η Διεύθυνση Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας εκδίδει και στέλνει στις αποκεντρωμένες διοικήσεις θετική υπό όρους γνωμοδότηση για το έργο.  

Αναφέρει, μάλιστα, πως η Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση είναι συμβατή με τη νομοθεσία, καθώς «έχουν γίνει εργασίες πεδίου και την περίοδο Μάρτιο-Ιούνιο 2023». Το εντελώς αντίθετο δηλαδή από αυτό που ανέφερε ο ΟΦΥΠΕΚΑ, ο οποίος υποστήριξε στη γνωμοδότησή του ότι για τη συγκεκριμένη περίοδο δεν έχουν γίνει μελέτες πεδίου.

Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ισχυρίζεται ότι αυτές οι εργασίες πεδίου που επικαλείται η υπηρεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος «δεν εμφανίζονται πουθενά: στην καρτέλα του έργου στο Ηλεκτρονικό Περιβαλλοντικό Μητρώο (ΗΠΜ) δεν υπάρχει κανένα αρχείο επικαιροποιημένης ΕΟΑ ή οποιοδήποτε σχετικό άλλο αρχείο», ενώ, όπως λέει, «μετά και από επικοινωνία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας με την Αποκεντρωμένη Διοίκηση επιβεβαιώθηκε ότι δεν έχουν υποβληθεί νέα στοιχεία εργασιών πεδίου!».

«Με λίγα λόγια, η κρίσιμη για την αδειοδότηση του έργου θετική γνωμοδότηση του ΥΠΕΝ στηρίζεται σε στοιχεία-“φάντασμα”, που δεν εμφανίζονται πουθενά!», λέει η οργάνωση.

Ο Άγγελος Ανδρουλιδάκης, μέλος της Κίνησης για την Προστασία των Νησίδων, ισχυρίζεται ότι οι διαφορετικές γνωμοδοτήσεις για τις προστατευόμενες περιοχές δεν είναι πρωτόφαντο φαινόμενο, αλλά το σύνηθες: «Ως συλλογικότητα που ασχολούμαστε καθημερινά με τις πολυάριθμες απειλές που δέχεται σήμερα το περιβάλλον της χώρας μας, μας προβληματίζει έντονα η συστηματική αδειοδότηση αιολικών σταθμών μέσα σε προστατευόμενες περιοχές, ακόμα και όταν έχει γνωμοδοτήσει αρνητικά ο ΟΦΥΠΕΚΑ, καθώς μόνο αυτός ο οργανισμός διαθέτει την απαιτούμενη τεχνογνωσία να κρίνει τις πραγματικές επιπτώσεις των έργων.

Μάλιστα, τις περισσότερες φορές η εμπεριστατωμένη γνωμοδότηση των επιστημόνων του ΟΦΥΠΕΚΑ αναιρείται από τη Γενική Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Πολιτικής του ΥΠΕΝ χωρίς επαρκή τεκμηρίωση, κάποιες φορές και με μια μονολεκτική τηλεφωνική παρέμβαση. Μην ξεχνάμε ότι εκατοντάδες αιολικοί σταθμοί συνεχίζουν να αδειοδοτούνται και σήμερα με βάση το παρωχημένο και ανεπαρκές χωροταξικό των ΑΠΕ του 2008, το οποίο εγκρίθηκε μάλιστα χωρίς να έχει προηγηθεί η δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεών του στις περιοχές του δικτύου Natura 2000, μια παράλειψη η οποία ενδέχεται να οδηγήσει τη χώρα μας σύντομα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Επιπλέον, μέχρι σήμερα δεν έχει εκδοθεί ούτε ένα Προεδρικό Διάταγμα για την ουσιαστική προστασία των περιοχών αυτών». 

Η θετική γνωμοδότηση του ΥΠΕΝ θρυαλλίδα για την έγκριση του έργου

Ποια είναι όμως η συνέχεια αυτού του έργου και πώς φτάνει να πάρει το πράσινο φως των περιβαλλοντικών εγκρίσεων; Η Ορνιθολογική χαρακτηρίζει τη συνέχεια αυτή «εξωφρενική»: «Μερικές εβδομάδες αργότερα, γνωμοδότησε θετικά (λαμβάνοντας υπόψη, φυσικά, την κρίσιμη γνωμοδότηση του ΥΠΕΝ) και το Περιφερειακό Συμβούλιο Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης (ΠΕΣΠΑ) Στερεάς Ελλάδας: η απόφαση πάρθηκε κατά πλειοψηφία με τη διπλή ψήφο του γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης (ως προέδρου του Συμβουλίου) και της προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας».

Το Περιφερειακό Συμβούλιο Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης (ΠΕΣΠΑ) είναι ένα −ακόμη−  όργανο των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων που συγκροτείται και γνωμοδοτεί και αυτό, όταν υπάρχουν αντικρουόμενες γνωμοδοτήσεις από τις αρμόδιες υπηρεσίες για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις έργων της κατηγορίας Α2, στην οποία ανήκει και το αιολικό στα Βαρδούσια.

Χαμένοι στις γνωμοδοτήσεις

Μαζί με την περιβαλλοντική οργάνωση Καλλιστώ, η Ορνιθολογική στέλνει επιστολή στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση, στην οποία αναφέρει ότι η απόφαση αυτού του συμβουλίου, του ΠΕΣΠΑ δηλαδή, «δεν έχει καμία τεκμηρίωση και νομιμοποίηση και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως στοιχείο για την έκδοση της ΑΕΠΟ του έργου».

Η ΑΕΠΟ είναι η Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων, δηλαδή η περίφημη περιβαλλοντική αδειοδότηση για την οποία συντάχθηκαν όλες αυτές οι γνωμοδοτήσεις που προαναφέρθηκαν. Οι δύο οργανώσεις, απευθυνόμενες στις διοικήσεις των Αποκεντρωμένων, ανέφεραν ότι η θετική γνωμοδότηση του ΠΕΣΠΑ λήφθηκε έχοντας υπόψη την αμέσως προηγούμενη θετική γνωμοδότηση της υπηρεσίας του ΥΠΕΝ, η οποία όμως «επικαλείται εργασίες πεδίου που δεν εμφανίζονται και δεν τεκμηριώνονται πουθενά».

Παρά τον ζήλο των οργανώσεων που είχαν στο κυνήγι τις υπηρεσίες, οι δύο Αποκεντρωμένες Διοικήσεις εξέδωσαν την ΑΕΠΟ του έργου στις 20 Νοεμβρίου. Ένα "κυνήγι" που απ' ότι φαίνεται δεν πρόκειται να σταματήσει: «Η Ορνιθολογική έχει ως καταστατικό σκοπό και αποστολή την προστασία των άγριων πουλιών και των βιοτόπων τους και σε αυτό το πλαίσιο οι προστατευόμενες περιοχές για τα πουλιά (Ζώνες Ειδικής Προστασίας του Δικτύου NATURA και Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά) αποτελούν κύριο πυλώνα της δράσης μας», λέει ο Α. Καλτσής.

Και προσθέτει: «Δεδομένου ότι τα πουλιά είναι η πιο ευάλωτη ομάδα οργανισμών σε επιπτώσεις από ανεμογεννήτριες (θανάτωση από πρόσκρουση, εκτοπισμός από ζωτικής σημασίας βιότοπους κ.ά.), η εγκατάσταση νέων ανεμογεννητριών στις περιοχές αυτές δεν είναι συμβατή με τους στόχους που έχουν τεθεί για τη διατήρηση των άγριων πουλιών. Με απλά λόγια, η περιβαλλοντική βλάβη που προκαλείται από τέτοια έργα είναι πολύ μεγαλύτερη από το όποιο ενεργειακό όφελος». 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στην οποία κυρίαρχη θέση έχουν και τα αιολικά έργα είναι ο σταθερός δρόμος για την ενεργειακή μετάβαση της χώρας, η οποία, έχει την  υποχρέωση να εκπληρώσει τους στόχους και τα χρονοδιαγράμματα που έχει θέσει η Ε.Ε για να επιτευχθεί η κλιματική ουδετερότητα. Από την άλλη πλευρά όμως, ίσως να μην προσφέρονται όλα τα μέρη για την εγκατάσταση αιολικών πάρκων. Ειδικά σε προστατευόμενες περιοχές θα πρέπει οι μελέτες των περιβαλλοντικών επιπτώσεων να μην έχουν την παραμικρή ρωγμή όσον αφορά τις προβλέψεις προστασίας και διατήρησης.

ΠΗΓΗ