Η ζωή των Ρομά στην Ελλάδα

Ένας «μυστήριος λαός» που η ταυτότητά του χάνεται στα βάθη του χρόνου και στους μακρινούς τόπους της περιπλάνησης. 

Από την Ινδία και την Αίγυπτο, μέχρι τη Σουηδία και την Αγγλία και από τα χρόνια του Μέγα Αλέξανδρου ως τα σήμερα οι πλανόδιοι άρχοντες του δρόμου εμφανίζονται στο χάρτη της παγκόσμιας ανθρωπογεωγραφίας. Έκτοτε, ζουν στις παρυφές του περιθωρίου, στο μεταίχμιο της νομιμότητας και στο όριο της κοινωνικής αποδοχής.

Η διαβίωση των Ρομά στην Ελλάδα είναι υπόθεση χρόνων. Σύμφωνα με ακαδημαϊκούς και επικρατέστερες θεωρήσεις, η προέλευση του νομάδικου ινδικής καταγωγής, έρχεται από την Αίγυπτο  ή τουλάχιστον από τη σημαντική παρουσία τους κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους από αυτή. Οι τσιγγάνοι, ατσίγγανοι, αθίγγανοι, κατσίβελοι, σίντηδες ή γύφτοι υποτιμητικά, έφτσασαν στην Ευρώπη το 10ο-11ο αιώνα, όταν καταγράφονται στην Βυζαντινή αυτοκρατορία. Οι περισσότεροι ήρθαν στα Βαλκάνια ως υπηρέτες, τεχνίτες αλλά και ως βοηθητικό προσωπικό του στρατού, κατά τα οθωμανικά χρόνια, ενώ έπειτα ξεκίνησαν οι μαζικές μεταναστεύσεις προς τον Νέο Κόσμο. Μέχρι το 1860 χρησιμοποιούνταν ως σκλάβοι. Στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πόλεμου, η δίωξή τους κορυφώθηκε με εκτελέσεις στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, μαζί με ομοφυλόφιλους, Εβραίους, κομμουνιστές και Μάρτυρες του Ιεχωβά. 

Οι Ρομά στην Ελλάδα

Η ασφαλής εύρεση στατιστικών στοιχείων σχετικών με τους Ρομά στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς, σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛΣΤΑΤ) οι Ρομά είναι αναγνωρισμένοι ως Έλληνες πολίτες και δεν υπάγονται σε ξεχωριστή κατηγορία. Σύμφωνα με το Νίκο Αντωνάκη, προϊστάμενο προγραμματισμού της Κοινωφελούς Επιχείρησης ΚΕΚΠΑ – ΔΙΕΚ του Δήμου Βόλου: «Είναι δύσκολο να οριστεί ο ακριβής αριθμός των Ρομά στην Ελλάδα, καθώς δεν έχει γίνει κάποια συστηματική προσπάθεια χαρτογράφησης. Σύμφωνα με κρατικούς υπολογισμούς, φαίνεται να ανέρχονται στους 150.000, ενώ οι ίδιοι δηλώνουν, για ευνόητους λόγους, ότι είναι 400.000 – 500.000. Πιστεύω ότι η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση, δηλαδή οι Ρομά ανέρχονται περίπου στους 250.000 με 300.000».

Ένας ακόμη παράγοντας που καθιστά δύσκολη την καταγραφή του ακριβή αριθμού των Ρομά στη χώρα είναι το γεγονός ότι οι ίδιοι μετακινούνται συνέχεια. Όπως προσθέτει η Θάλεια Καλογήρου, διευθύντρια στην Οικοκοινωνία -πρωτοβουλία Πολιτών για την Κοινωνική Κατοικία και την Υποστήριξη της Κοινωνικής Ένταξης των Τσιγγάνων Πολιτών-: «Οι Ρομά στην Ελλάδα ανέρχονται περίπου στους 250.000, αν και τα στοιχεία αυτά δεν είναι ασφαλή και πρέπει να δίνονται με επιφύλαξη. Άλλωστε, δεν υπάρχει κάποιος τρόπος να καταμετρηθούν, δεν υπάρχει κάποιο «κριτήριο τσιγγανότητας», αφού οι ίδιοι είναι και δηλώνουν Έλληνες.»

 

Στέγαση

Το ζήτημα της στέγης αποτελούσε πάντα κύριο πρόβλημα των Ρομά, καθώς οι περισσότεροι στεγάζονται σε πρόχειρα καταλύματα, όπως λυόμενα, παράγκες και καλύβια.  Η έλλειψη βασικών τεχνικών και κοινωνικών υποδομών αποτελούν, επομένως, εμπόδιο για την αξιοπρεπή διαβίωσή και την κοινωνική ένταξη των Ρομά. Σύμφωνα με την κα Καλογήρου, βέβαια, η σχέση μεταξύ του βαθμού ένταξης των Ρομά και του τρόπου διαβίωσής τους είναι αμφίδρομη. «Ο βαθμός ένταξής τους, που καθορίζει και τον τρόπο διαβίωσής τους, διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Οι Ρομά βρίσκονται διασκορπισμένοι στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, οι Ρομά στην Αγία Βαρβάρα Αττικής είναι κοινωνικά ενταγμένοι και αυτό έχει συμβάλει στις καλές συνθήκες διαβίωσής τους», όπως χαρακτηριστικά σημειώνει.

Πράγματι, το επίπεδο διαβίωσης των Ρομά στην Αγία Βαρβάρα Αττικής είναι εντελώς διαφορετικό, από αυτό των Ρομά που μένουν σε καταυλισμούς. Οι διαφορές αυτές έχουν οδηγήσει σε αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους περισσότερο και στους λιγότερο ενταγμένους Ρομά.

 

Δύο κάτοικοι της Αγίας Βαρβάρας, ο Χρήστος και ο Κλεάνθης λένε χαρακτηριστικά: «Εμείς δεν έχουμε καμία σχέση με τους Ρομά που μένουν σε καταυλισμούς. Εμείς στέλνουμε τα παιδιά μας σχολείο, εκείνοι τα στέλνουν να κλέψουν». Παρόλ’ αυτά, και οι ίδιοι αντιμετωπίζουν ένα είδος κοινωνικού αποκλεισμού, αφού όπως αναφέρουν, η Τσιγγάνικη Ένωση Αγίας Βαρβάρας έπαψε να λειτουργεί λόγω συχνών πρόσφατων εφόδων της αστυνομίας.

 

«Σε άλλους οικισμούς αστικού ιστού, στα λεγόμενα γκέτο, όπως για παράδειγμα η Αγία Σοφία ή ο Δενδροπόταμος στην Θεσσαλονίκη, η κατάσταση διαφέρει…», συνεχίζει η κα Καλογήρου. «Ανέκαθεν η κοινωνική διαστρωμάτωση διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο για τις συνθήκες διαβίωσης των Ρομά, καθώς διαχωρίζονται σε φτωχούς και πλούσιους.»

Εύλογα, τα πρόχειρα καταλύματα και ο συνωστισμός των Ρομά μέσα σε αυτά, δημιουργούν περισσότερα προβλήματα. Ένα από αυτά είναι η παραμέληση της υγείας τους. Όπως αναφέρει η Χριστίνα Σαμαρτζή, Συντονίστρια Προγραμμάτων της Ελληνικής Αντιπροσωπείας των Γιατρών του Κόσμου, «οι συνθήκες διαβίωσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την κατάσταση της υγείας του πληθυσμού των Ρομά. Τις περισσότερες φορές, στους καταυλισμούς όπου διαμένουν, δεν υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα και κυρίως πρόσβαση σε πόσιμο, καθαρό νερό. Μέσω της πολύχρονης ιατρικής παρέμβασης που πραγματοποιούμε σε καταυλισμούς Ρομά, έχουμε διαπιστώσει επιπολασμό της ηπατίτιδας Α’ και Β΄, σημαντικά γυναικολογικά προβλήματα και μεγάλο αριθμό παιδιών που δεν έχουν πραγματοποιήσει τον απαραίτητο εμβολιασμό. Σίγουρα η έλλειψη χρηματοδότησης για προγράμματα στήριξης του πληθυσμού Ρομά αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα αλλά εκτός αυτού η έλλειψη πολιτικής βούλησης για την ένταξη αυτών των πληθυσμών είναι εξίσου σημαντική.»

 

ΘΕΣΕΙΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΡΟΜΑ

Σύμφωνα με στοιχεία του Πανελλήνιου Δικτύου Ιατροκοινωνικών Κέντρων (Δίκτυο ΙΑΚ), οι θέσεις οικισμών Ρομά στην Ελλάδα – καταυλισμοί, οικισμοί αλλά και αστικές περιοχές στις οποίες υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού Ρομά – είναι οι εξής:

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Συνοικία Νέας Σμύρνης, Λάρισα

Οικισμός Κηπάκι, Τρίκαλα

Οικισμός Μαυρικα, Καρδίτσα

Σοφάδες Καρδίτσας

Πεδίο Άρεως, Βόλος

Προσφυγικά, Νέα Ιωνία Μαγνησίας

ΘΡΑΚΗ

Οικισμός Κλεισσούς, Ορεστιάδα

Οικισμός Σαγήνης, Ορεστιάδα

Συνοικία, Διδυμότοιχο, Έβρος

Οικισμός Σαπών, Έβρος

Οικισμός, Αράτου, Έβρος

Συνοικία Αλάν-Κουγιού, Κομοτηνή

Οικισμός Ηφαίστου, Κομοτηνή

ΚΡΗΤΗ

Νέα Αλικαρνασσός, Ηράκλειο, Κρήτη

Νεροκούρου Χανίων, Κρήτη

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Ξυλάδικα-Μύλος Δήμος Θεσσαλονίκης

Ξυλάδικα, ΚΤΕΛ, Θεσσαλονίκη

Ξυλάδικα-Σαπφούς

Περαία, Δήμος Θερμαϊκού

Οικισμός Καλίγγα, Βέροια

ΝΗΣΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Οικισμός Παγανής, Μυτιλήνη

Οικισμός Μερσίνίδι, Χίος

ΝΗΣΙΑ ΙΟΝΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Οικισμός παρελίων, Κέρκυρα

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Εξαμίλια Κορινθίας

Σαγαίικα, Κάτω Αχαϊα

Τσαφλαίϊκα, Αμαλιάδα

Οικισμοί Τρίπολης

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ

Αγία Βαρβάρα, Αττική

Οικισμός Νέα Ζωή Ασπροπύργου, Αττική

Οικισμός Ξηριά Λαμίας

Οικισμός Ανθήλης, Φθιώτιδα

Οικισμός Αταλάντης, Φθιώτιδα

Οικισμός Χάρμαινας, Άμφισσα

Οικισμός Βοϊδολίβαδου, Αγρίνιο

Αιτωλικό, Αιτωλοακαρνανία

Συνοικία Καστέλλα, Χαλκίδα

 

Επιπλέον, με βάση τα αποτελέσματα της καταγραφής χώρων διαμονής των τσιγγάνων του 2008, στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για τους Ρομά από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, προκύπτει ότι στατιστικά, περισσότεροι Ρομά ζουν 

• στο δήμο Λάρισας (4.000), 
• στην Αλεξανδρούπολη (3.500 άτομα), 
• στο δήμο Ξάνθης (3.500 άτομα), 
• στην Μενεμένη (Δενδροπόταμος) (3.000 άτομα), 
• στον δήμο Δύμης στην Αχαΐας (2.200 άτομα) και 
• στον παλαιό οικισμό Σοφάδων στην Καρδίτσα (1782 άτομα).

 

Το νομικό πλαίσιο

Ένα βήμα για την ένταξη των Ρομά στην ελληνική κοινωνία αποτελεί η απόκτηση της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη. Σύμφωνα με στοιχεία της Οικοκοινωνίας: «Η τακτοποίηση της αστικής κατάστασης του τσιγγάνικης καταγωγής προσώπου είναι αναγκαία για να αποδεικνύει τις σχέσεις που υπάρχουν στο πλαίσιο της οικογένειάς του (συγγένεια) και της θέσης του ως πολίτη στο Δήμο που κατοικεί. Οι χρόνιες εκκρεμότητες στον τομέα των ληξιαρχικών στοιχειών, επιλύονται δύσκολα και μόνο με την παρέμβαση των Δικαστικών αρχών (εισαγγελίες, Δικαστήρια)».

πηγή