Απειλείται η Ευρώπη από το κλείσιμο των συνόρων στη Γερμανία;

Η άνοδος της ακροδεξιάς, το τέλος της Συνθήκης του Σένγκεν και ο φόβος ενός πιθανού ντόμινο. Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην πρεσβευτής-σύμβουλος του ΥΠ.ΕΞ., Παναγιώτης Ιωακειμίδης, εξηγεί.

Η τρέχουσα απόφαση δεν είναι «ευρωπαϊκή». Είναι στενά εθνική, εθνικιστική που πλήττει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO

— Αρχικά, πώς σχολιάζετε την απόφαση της Γερμανίας για επιβολή προσωρινών ελέγχων στα χερσαία σύνορα της χώρας;

Η απόφαση της Γερμανίας με μια προοδευτική κυβέρνηση συνασπισμού (σοσιαλδημοκρατών, πράσινων και φιλελεύθερων) να επιβάλει καθολικούς ελέγχους στα σύνορα και με τις εννέα όμορες χώρες είναι στα όρια της ευρωπαϊκής νομιμότητας (Κώδικας Συνόρων Σένγκεν) και αντιστρατεύεται ευθέως έναν κύριο πυλώνα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, την εξάλειψη των εσωτερικών συνόρων εντός Ε.Ε. προκειμένου να επιτευχθεί η ελεύθερη διακίνηση ατόμων (αγαθών, κεφαλαίων και υπηρεσιών), την οποία ρητά προβλέπει η Συνθήκη (Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη) από το 1985 – βέβαια, δεν συνιστά και λύση του προβλήματος η εκτροπή των αιτούντων άσυλο σε άλλα κράτη-μέλη της Ένωσης, μεταξύ των οποίων και Ελλάδα.

Επομένως, δικαίως χώρες όπως η Ελλάδα, η Πολωνία, η Αυστρία κ.ά. αντιδρούν έντονα. Η απόφαση αυτή έρχεται εννέα χρόνια μετά (2015) την υποδοχή από τη Γερμανία 1 εκατ. προσφύγων και μεταναστών με μότο «θα τα καταφέρουμε» γιατί θεώρησε ότι το πρόβλημα είναι ευρωπαϊκό και η αντιμετώπισή του απαιτεί ευρωπαϊκές λύσεις και αλληλεγγύη. Η τρέχουσα απόφαση δεν είναι «ευρωπαϊκή». Είναι στενά εθνική, εθνικιστική που πλήττει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Μέχρι τέλους του έτους εκτιμάται ότι τα κράτη-μέλη της Ένωσης θα δεχθούν περίπου 1 εκατ. αιτήσεις για άσυλο. Η Γερμανία δέχτηκε το ένα τέταρτο όλων αυτών των αιτήσεων το πρώτο εξάμηνο (124.000), αριθμός που είναι κατά 20% μικρότερος από τον αντίστοιχο του 2023.

— Τι σηματοδοτεί για την Ευρώπη; Πιστεύετε ότι είναι πιθανό ένα ντόμινο με εισαγωγή παρόμοιων μέτρων σε άλλα κράτη-μέλη;

Ο κίνδυνος ενός ντόμινο είναι ορατός, με άλλα κράτη-μέλη να υιοθετούν παρεμφερή εθνικά αντι-ευρωπαϊκά μέτρα. Ήδη η Ολλανδία, με την ακροδεξιά κυβέρνησή της, ανακοίνωσε ότι θα το πράξει. Και σ’ αυτή την περίπτωση η ελεύθερη διακίνηση ατόμων ή ο χώρος Σένγκεν, όπως τον αποκαλούμε, κινδυνεύει να καταρρεύσει πλήρως. Αυτό θα αποτελούσε πλήγμα για το μέλλον της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Παναγιώτης Ιωακειμίδης,

ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην πρεσβευτής-σύμβουλος του ΥΠ.ΕΞ.

— Πόσο έχει επηρεάσει σε αυτήν την απόφαση η ταχεία άνοδος της ακροδεξιάς;

Η απόφαση του Βερολίνου για επιβολή ελέγχων υπαγορεύτηκε ουσιαστικά από την άνοδο της ακροδεξιάς «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD) στις πρόσφατες τοπικές εκλογές σε Θουριγγία (πρώτο κόμμα) και Σαξονία (δεύτερο κόμμα) και εν όψει των εκλογών στο Βραδεμβούργο. Σημειώθηκαν ορισμένα απεχθή ομολογουμένως επεισόδια (δολοφονίες πολιτών), έτσι, η κυβέρνηση Σολτς υιοθέτησε ουσιαστικά την πολιτική της ακροδεξιάς για να αντιμετωπίσει την ακροδεξιά. Όπως και σε άλλες χώρες, η στρατηγική αυτή θα αποτύχει.

Το ενδιαφέρον είναι ότι, σύμφωνα με στοιχεία του Agency for Asylum της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους ο αριθμός των αιτούντων άσυλο στις χώρες της Ε.Ε. είναι σταθεροποιημένος ή σημειώνει μείωση. Συγκεκριμένα, υπήρξαν 513.000 αιτήσεις συνολικά στην Ε.Ε. έναντι 520.000 την αντίστοιχη περίοδο του 2023.

Μέχρι τέλους του έτους εκτιμάται ότι τα κράτη-μέλη της Ένωσης θα δεχθούν περίπου 1 εκατ. αιτήσεις για άσυλο. Η Γερμανία δέχτηκε το ένα τέταρτο όλων αυτών των αιτήσεων το πρώτο εξάμηνο (124.000), αριθμός που είναι κατά 20% μικρότερος από τον αντίστοιχο του 2023. Οι αιτούντες άσυλο από τη Συρία εξακολουθούν να είναι η μεγαλύτερη κατηγορία (71.000) και ακολουθούν οι από το Αφγανιστάν (45.000). 

Ας σημειωθεί ότι η Κύπρος είναι η χώρα που δέχεται τις περισσότερες σε σχέση με τον πληθυσμό της, 5.300 αιτήσεις ανά 1 εκατ. πληθυσμού, ή μία αίτηση ανά 190 κατοίκους. Η Γερμανία δέχεται 1.500 αιτήσεις ανά 1 εκατ. κατοίκους, αλλιώς μία αίτηση ανά 680 κατοίκους.

— Η Συμφωνία του Δουβλίνου γιατί δεν λειτουργεί;

Ο κανονισμός του Δουβλίνου ΙΙΙ τυπικά έχει αντικατασταθεί από το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο που θεσμοθετήθηκε τον περασμένο Μάιο μετά από πολύχρονη διαπραγμάτευση. Επομένως, βρισκόμαστε στη διαδικασία εφαρμογής του νέου συμφώνου, αν και αρκετοί αμφιβάλλουν αν το νέο σύστημα της υποχρεωτικής αλληλεγγύης που υιοθετεί θα αποδώσει τα προσδοκώμενα.

Με άλλα λόγια, η Ε.Ε. εξακολουθεί να μην έχει γνήσια κοινή προσφυγική - μεταναστευτική πολιτική μέσω της οποίας κάθε κράτος-μέλος θα δέχεται συγκεκριμένο αριθμό αιτούντων άσυλο με βάση τις αρχές της αλληλεγγύης και δίκαιης κατανομής βαρών (έτσι ώστε να μην επιβαρύνονται δυσανάλογα οι χώρες πρώτης εισόδου – κανονισμός Δουβλίνου).

Το πρόβλημα της μετανάστευσης είναι υπαρκτό και οξύνεται. Τα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης θα πρέπει να προστατευθούν με σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα και στις ανθρωπιστικές αξίες. Το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί στη ρίζα του με την εξάλειψη των γενεσιουργών αιτίων, των πολέμων, των συγκρούσεων, της καταπίεσης, της φτώχειας, της ανέχειας, της κλιματικής κρίσης. Αλλά η Ευρώπη και ο κόσμος συνολικά αδιαφορούν για όλα αυτά.

— Συμφωνείτε ή όχι ότι μετά από αυτό η ολοκλήρωση της Ευρώπης οδεύει προς το τέλος; Ουσιαστικά, έρχεται το τέλος της Σένγκεν;

Αν και πλήγμα στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, δεν εκτιμώ ότι η απόφαση του Βερολίνου θα τερματίσει τη διαδικασία για περισσότερη ενοποίηση, περισσότερη Ευρώπη. Μπροστά στις ραγδαίες γεωπολιτικές ανακατατάξεις και τις μεγάλες υπαρξιακές προκλήσεις (βλέπε και έκθεση Ντράγκι) δεν υπάρχει άλλος εναλλακτικός δρόμος από την ενίσχυση της ενοποίησης.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.