Καμένα τζαμιά, καμένες βιβλιοθήκες: Οι ταραχές στην Αγγλία

Απ’ όλες τις εξελίξεις του φετινού Αυγούστου, αυτή που συζητήθηκε λιγότερο στα εγχώρια ΜΜΕ και που παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι οι αντιμεταναστευτικές ταραχές στην Αγγλία.

Για το Ηνωμένο Βασίλειο, ήταν οι μεγαλύτερες ξενοφοβικές ταραχές των τελευταίων 45 ετών. Φωτ.: Ian Forsyth/Getty Images/Ideal Image 

ΑΦΟΡΜΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΑΡΑΧΕΣ στάθηκε ο φόνος τριών κοριτσιών στο Southport από τον 17χρονο Alex Rudakubana, γιο χριστιανών μεταναστών απ’ τη Ρουάντα, ο οποίος γεννήθηκε στο Cardiff. Στις 29 Ιουλίου, ο Rudakubana εμφανίστηκε σ’ ένα ρεσιτάλ χορού για κορίτσια 6-11 ετών και μαχαίρωσε δεκατρία άτομα προτού συλληφθεί. Την επομένη, πριν ακόμα δημοσιοποιηθεί η ταυτότητά του, κάποιοι συντηρητικοί influencers και πολιτικοί (όπως ο Andrew Tate, ο Nigel Farage κι ο Tommy Robinson) διέδωσαν fake news, σύμφωνα με τα οποία ο δολοφόνος ήταν ένας μουσουλμάνος πρόσφυγας ονόματι Ali al-Shakati¹.

Σχεδόν αμέσως ξέσπασαν ταραχές σε δεκάδες πόλεις. Τις πρώτες δυο βδομάδες του Αυγούστου, ομάδες από (κυρίως λευκούς) Βρετανούς χτύπησαν μετανάστες, έσπασαν τις βιτρίνες μουσουλμανικών μαγαζιών και τραυμάτισαν αστυνομικούς. Στο Southport και στο Newtownards έριξαν μολότοφ σε τζαμιά. Στο Rotherham έβαλαν φωτιά σ’ ένα ξενοδοχείο που στέγαζε αιτούντες άσυλο. Στο Liverpool έκαψαν τη δημόσια βιβλιοθήκη. 

Μια συνολική εκτίμηση των εξελίξεων οφείλει να αρχίσει με τον αντιμεταναστευτικό λόγο του Συντηρητικού Κόμματος τα τελευταία χρόνια. Απ’ το 2010 μέχρι και το ’24, οι κυβερνήσεις των Συντηρητικών έχουν εφαρμόσει ένα σκληρό πρόγραμμα λιτότητας, με περικοπές, ιδιωτικοποιήσεις και αυξημένη φορολογία για τα κατώτερα στρώματα.

Ανάμεσα στους διαδηλωτές μπορούσε κανείς να βρει στρατευμένους ακροδεξιούς, εξοργισμένους γονείς, απογοητευμένους κεντρώους, μπερδεμένους ηλικιωμένους, μεθυσμένους χούλιγκαν, καθώς και ορισμένους αυτοαποκαλούμενους «αριστερούς». Τα πανό και τα συνθήματά τους ζητούσαν να σταματήσει η «εισβολή» των «μικρών [προσφυγικών] πλοίων», ώστε οι Βρετανοί να μπορέσουν να «πάρουν πίσω τη χώρα τους» και να «προστατέψουν τα παιδιά τους». Υπό την πίεση της αστυνομίας (που έκανε πάνω από 1.000 συλλήψεις) και αντιρατσιστών διαδηλωτών, τα επεισόδια σταμάτησαν περί τα μέσα του Αυγούστου. Για το Ηνωμένο Βασίλειο, ήταν οι μεγαλύτερες ξενοφοβικές ταραχές των τελευταίων 45 ετών.

Μια συνολική εκτίμηση των εξελίξεων οφείλει να αρχίσει με τον αντιμεταναστευτικό λόγο του Συντηρητικού Κόμματος τα τελευταία χρόνια. Απ’ το 2010 μέχρι και το ’24, οι κυβερνήσεις των Συντηρητικών έχουν εφαρμόσει ένα σκληρό πρόγραμμα λιτότητας, με περικοπές, ιδιωτικοποιήσεις και αυξημένη φορολογία για τα κατώτερα στρώματα. Ταυτόχρονα –κι ενώ βασίζονταν σταθερά στην εργασία των μεταναστών– οι πολιτικοί χρησιμοποιούσαν τη «μετανάστευση» για να δικαιολογήσουν τα δεινά των φτωχότερων πολιτών. Ακόμα και σήμερα, όταν ρωτιούνται γιατί όλο και περισσότερες οικογένειες αναγκάζονται να επισκεφτούν τράπεζες τροφίμων, οι Συντηρητικοί γνέφουν προς τα «μικρά πλοία» που διασχίζουν τη Μάγχη.

Παρ’ όλα αυτά, η μετανάστευση δεν είναι οικονομικά επιβλαβής για το Ηνωμένο Βασίλειο, ούτε κι ευθύνεται για τις δυσκολίες των κατώτερων στρωμάτων (απεναντίας, η βρετανική οικονομία χρειάζεται μετανάστες για να στελεχώσει τις δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες, όπου υπάρχει έλλειψη εργατικού δυναμικού)². Καθίσταται, συνεπώς, σαφές πως, όπως και σ’ άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η «επιβλαβής και ανεξέλεγκτη μετανάστευση» χρησιμοποιείται ως ένα ρητορικό σχήμα, μια υπεκφυγή για να μη χρειαστεί να λογοδοτήσουν οι πολιτικοί.

Αυτό το αφήγημα έχει καταστροφικές συνέπειες. Η μισαλλοδοξία που κουβαλά βρίσκει εύφορο έδαφος: τη φτωχοποίηση της αποβιομηχανοποιημένης αγγλικής επαρχίας (όπου έγιναν οι περισσότερες ταραχές), αλλά και την αίσθηση μιας πληγωμένης αυτοκρατορικής περηφάνιας, τη ματαίωση του προνομοιακού status των λευκών. Όταν εμφανίζονται οι πραγματικοί ακροδεξιοί, συναντούν μια έκταση λουσμένη με βενζίνη. Η φωτιά δεν αργεί να ’ρθει.

Σοκαρισμένοι, οι συντηρητικοί προσπαθούν να κατευνάσουν τα πνεύματα³. Μοιάζουν λίγο με τον μαθητευόμενο μάγο, που δεν μπορεί πια να ελέγξει τις καταχθόνιες δυνάμεις που ο ίδιος προσκάλεσε. Τα μπάχαλα κι η βία δεν βοηθάνε το image τους, πόσο μάλλον τη συσσώρευση του κέρδους (και τη δημόσια ασφάλεια, την προϋπόθεσή της). Στην πραγματικότητα, αυτοί οι δημαγωγοί δεν θέλουν πογκρόμ. Θέλουν νεοφιλελεύθερες πολιτικές που ζημιώνουν τις μάζες, ενώ εκείνες πείθονται πως φταίνε οι μετανάστες (χωρίς, όμως, ν’ αντιδρούν).

Εντούτοις, θα ήταν λάθος να ρίξουμε όλο το φταίξιμο στους Συντηρητικούς. Ακολουθώντας τις ίδιες πολιτικές με τους αντιπάλους τους, οι Εργατικοί διατηρούν τη συνθήκη της λιτότητας που ευνοεί την ακροδεξιά. Παράλληλα, μπορεί να μην προωθούν ενεργά το αφήγημα της «ανεξέλεγκτης μετανάστευσης», αλλά δεν κάνουν καμία προσπάθεια για να το καταρρίψουν. Απεναντίας, το αφήνουν να εξαπλωθεί ώστε να μπορούν να το χρησιμοποιήσουν εν ανάγκη, να κρυφτούν από πίσω του όταν τα φτωχότερα στρώματα τούς ζητήσουν τον λόγο. 

Όταν άρχισαν τα επεισόδια, ο Starmer δήλωσε ότι οι ταραχοποιοί θα γνωρίσουν την πλήρη ισχύ του νόμου. «Δεν θα αφήσουμε αυτούς τους ακροδεξιούς αλήτες να μας τρομοκρατήσουν», είπε. «Τούτη η ακραία μειονότητα –που δεν εκπροσωπεί τη χώρα– θα αντιμετωπιστεί με συλλήψεις και καταδίκες». Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο (πρώην εισαγγελέας) πρωθυπουργός πήρε ένα κοινωνικό πρόβλημα και το μετέφρασε ως ένα πρόβλημα ασφάλειας, διαχείρισης και ελέγχου. Πήρε, με άλλα λόγια, τον κοινωνικό αναβρασμό πολλών φτωχών Βρετανών και τον παρουσίασε ως ανεξήγητες ενέργειες ορισμένων ριζοσπαστών, ως ένα φαινόμενο που λύνεται εύκολα με περισσότερη αστυνόμευση και περισσότερες δίκες. 

Μεγαλύτερο ενδιαφέρον –και μεγαλύτερη ιστορική σημασία απ’ τις λαθροχειρίες των κυβερνήσεων– παρουσιάζει η απάντηση των τοπικών κοινοτήτων. Χιλιάδες αντιρατσιστές/-ριες διαδήλωσαν στις πόλεις όπου έγιναν ταραχές, συγκρουόμενοι/-ες με τον αντιμεταναστευτικό όχλο ή αποτρέποντάς τον απ’ το να σχηματιστεί. Στον δρόμο και στο διαδίκτυο, οι διαδηλωτές/-ριες –συχνά μέλη αντικαπιταλιστικών οργανώσεων– εξέφρασαν αλληλεγγύη στους μετανάστες και κατήγγειλαν τη φτωχοποίηση που ευνοεί την άνοδο της ακροδεξιάς. Την ίδια στιγμή, σε ορισμένες πόλεις, νεαροί μουσουλμάνοι έφτιαξαν ομάδες αυτοάμυνας ενάντια στα πογκρόμ. Η συνάντηση αυτών των δύο ροών, που ενίοτε θυμίζουν παράλληλες γραμμές, είναι ένα απ’ τα σημαντικότερα διακυβεύματα της παρούσας συνθήκης.

¹ Το όνομα είναι γελοίο. Στα αραβικά, «ali al shakati» σημαίνει «πρέπει να πάω στο διαμέρισμά μου».
² Home Affairs Select Committee, Immigration Policy, 2018, σ. 30-32. Δείτε επίσης: Dustmann & Frattini, The Fiscal Effects of Immigration to the UK, 2014.
³ Πολύ γρήγορα, ο Farage καταδίκασε τις ταραχές, ο Tate αποστασιοποιήθηκε απ’ αυτές, ενώ ο Tommy Robinson –ποστάροντας από ένα πεντάστερο στην Κύπρο– ζήτησε να περιοριστεί η βία.

πηγή