Η Χαριτίνη Μαλισσόβα μιλάει στη Χρύσα Φάντη για τη διαδικασία της συγγραφής και τις δραστηριότητές της στον χώρο του βιβλίου, με αφορμή την έκδοση μέσα στο 2023, της δεύτερης ποιητικής συλλογής της, με τον τίτλο «Περίκλειστοι», καθώς και του δεύτερου βιβλίου της για παιδιά∙ το παραμύθι «Το πιο σοβαρό πρόβλημα του Αϊ-Βασίλη!», με εικονογράφηση της Σίσυ Κυλερτζή.
Ήταν επειδή μου έμαθες να έχω/ άλλου είδους αντιστάσεις./ Αυτές που βοηθούν τα παιδιά/μεγαλώνοντας να μην καίγονται.
Χ. Μαλλισόβα, Ιδεατό είδος, 2019, εκδ. Αρμός
-Κ. Μαλισσόβα, στην πρώτη ποιητική συλλογή σας, με τον τίτλο «Ιδεατή Ολότητα» −βιβλίο που εκδώσατε το 2019, από τις εκδόσεις Αρμός, όπως και όλα τα προηγούμενα βιβλία σας, εμφανιστήκατε με μια γραφή στακάτη και αυθεντική∙ κάθε άλλο πρωτόλεια. Πόσο μακρύς ήταν ο δρόμος μέχρι την ολοκλήρωσή της και πόσος ακόμη χρόνος και κόπος χρειάστηκαν μέχρι την έκδοση;
Η Ιδεατή Ολότητα αποτελείται από πενήντα δυο ποιήματα που γράφτηκαν από το 2011 ως τις αρχές του 2019. Πράγματι, σκέφτηκα πολύ ποια από όσα ποιήματα είχα συγκεντρώσει θα συμπεριλάβω στο βιβλίο αυτό. Το λογοτεχνικό είδος της ποίησης με απασχολεί ως αναγνώστρια από την εφηβική ηλικία γι’ αυτό και, ως αρθρογράφος, φροντίζω να την προβάλλω όσο περισσότερο μπορώ. Θεωρώ πως όταν έχεις διαβάσει και προτείνει βιβλία, το αίσθημα της ευθύνης απέναντι στους αναγνώστες που θα απευθυνθείς όταν εκδώσεις ένα δικό σου βιβλίο πρέπει να είναι ακόμα πιο υψηλό Με χαροποιούν ιδιαίτερα τα επίθετα που αποδίδετε στα ποιήματά μου. Το ζήτημα της ταυτότητας και της αυθεντικότητας με αφορά ιδιαίτερα.
Ο έρωτας ευαίσθητο είδος.// Πόσο ακόμα θα αντέξει/ τόση κακομεταχείριση;
[Χ. Μαλισσόβα, «Περίκλειστοι», Ενότητα Α’, Ασκήσεις αντοχής, τίτλος: Φωτεινά διαλείμματα –Σκοτεινές απουσίες, (σελ. 25-26)].
-Τέσσερα χρόνια αργότερα, τον Νοέμβριο του 2023, επανήλθατε με τη δεύτερη ποιητική συλλογή σας, και με έναν τίτλο που μοιάζει να αναφέρεται σε καταστάσεις και πρόσωπα δύστηνα, σκοτεινά, ερμητικά κλειστά και περιορισμένα («Περίκλειστοι»). Γιατί αυτός ο τίτλος;
Η περίοδος του εγκλεισμού καθώς και ο διάχυτος φόβος που προκάλεσε η εξάπλωση του κορονοϊού με όλα τα αρνητικά επακόλουθα, στάθηκαν αφορμή για να γράψω τα ποιήματα που επέλεξα για τη δεύτερη ποιητική συλλογή. Στα πρώτα κεφάλαια υπάρχουν ποιήματα με τις καταστάσεις αυτές, ωστόσο, σταδιακά, επανέρχεται η αισιοδοξία και το φως που συνοδεύουν την κανονικότητα. «Πάνω από όλα η ζωή», ονόμασα το τελευταίο κεφάλαιο, δείχνοντας πως μέσα από τη δίνη και τα δεινά οφείλουμε να αναζητούμε την ελπίδα και το φως και να προχωράμε. Η λέξη Περίκλειστοι, όλο αυτό το χρονικό διάστημα, έμπαινε συχνά στο λεξιλόγιό μου, σε βαθμό που αυθόρμητα έγινε και τίτλος του βιβλίου .
[…] Αυτή η γη […] κρούει συνεχώς κώδωνες κινδύνου.// Προφανώς σε βαρήκοους.
[Χ. Μαλισσόβα, «Περίκλειστοι», Ενότητα Γ΄, Αυτή η Γη, τίτλος ποιήματος: Αυτή η γη (σελ.35-36)].
Στο πίσω σκιερό κάθισμα/μεταφέρεται πιο δροσερή/ η ανάμνηση/ κάθε ηλιοκαμένης μέρας.
[[«Περίκλειστοι», Ενότητα Ε’, Θ-Έρως, τίτλος ποιήματος: Πίσω κάθισμα [σελ. 51)].
Το μόνο περίκλειστο που αντέχεται/ είναι η μικρή χουφτίτσα/ που κλείνει τόσο σφιχτά/όσο από το χέρι σου/ μπορεί να πιάσει.
[[«Περίκλειστοι», Ενότητα ΣΤ, Πάνω από όλα η ζωή, τίτλος ποιήματος: Το μόνο περίκλειστο που αντέχεται ( σελ. 62)].
-Κι εδώ η γλώσσα που χρησιμοποιείτε είναι ρυθμική, στακάτη και αναγνωρίσιμη. Τι είναι αυτό που κατεξοχήν σας εμπνέει στην ποίηση και πώς καταφέρατε να το αναδείξετε και να το αναπλάσετε στη γραφή σας; Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι καταβολές;
Από τα χρόνια της εφηβείας άρχισα να διαβάζω Παλαμά και Ελύτη προσπαθώντας, με τις προσλαμβάνουσες της ηλικίας εκείνης, να κατανοήσω γιατί μου ασκούσαν τόση γοητεία τα ποιήματά τους. Είχα τη χαρά να με διδάσκουν έξοχοι φιλόλογοι που με το υγιές τους πάθος μού μετέδωσαν την αγάπη για τη λογοτεχνία και ιδιαίτερα για την ποίηση. Μεγαλώνοντας, διάβαζα όσα ποιητικά βιβλία έπεφταν στην αντίληψή μου. Άλλα μού άρεσαν, άλλα όχι και τόσο. Ως αρθρογράφος παραλάμβανα, διάβαζα και πρόβαλλα αρκετές ποιητικές συλλογές και υπάρχουν πολλοί σύγχρονοι ποιητές που ξεχωρίζω, παρότι γράφουμε σε διαφορετικό ύφος. Ώσπου το 2017-18 μού έγινε συνήθεια να καταγράφω μέσα από ποιήματα διάφορες στιγμές, εικόνες, καταστάσεις. Κι όταν άρχισα να έχω την αίσθηση πως όσα έγραφα ίσως ενδιέφεραν ομότεχνους και αναγνώστες, έστειλα την Ιδεατή ολότητα στον Αρμό. Με εμπνέει η ίδια η ζωή και οι πτυχές της, είτε ως αποδέκτης τους είτε ως θεατής.
-Στους Περίκλειστους, όπως και στην Ιδεατή Ολότητα, οι λέξεις είναι τόσο ακαριαίες και τα νοήματα τόσο καθολικά −και ως προς το περιεχόμενο και ως προς τη διαχρονία τους−, που σε πολλές περιπτώσεις τα ποιήματά σας μοιάζουν με γνωμικά. Πώς πετυχαίνετε αυτή την πύκνωση; Μιλήστε μας λίγο για τη συγγραφική σας ταυτότητα.
Προτεραιότητα του ποιητή πιστεύω πως είναι να μπορεί να πει και να εκφράσει με όσο λιγότερες λέξεις ακόμη και μια ολόκληρη ιστορία όπως και να μεταδώσει συναισθήματα χωρίς άκρατο συναισθηματισμό, ευθύβολα και χωρίς υπερβολική πυκνότητα, η οποία συχνά υποκρύπτει υπερπροσπάθεια και τάσεις επίδειξης. Φλυαρία και ποίηση δεν νομίζω ότι συνάδουν. Ο αποφθεγματικός λόγος είναι μέρος της γραφής μου, είναι και στάση ζωής .
-Στη δεύτερη ποιητική σας απόπειρα, η τελευταία πανδημία, η προ-κόβιντ οικονομική και κοινωνική κρίση, ο κίνδυνος για το περιβάλλον και θέματα οικολογίας ( Ενότητες Α και Γ), συνομιλούν και εμπλέκονται με ζητήματα αμιγώς υπαρξιακά και «σωματικά», όπως το τραύμα της απώλειας και της σωματικής φθοράς, ο έρωτας, ή το τι σημαίνει να δίνεις και να παίρνεις αγάπη, ακόμη και μέσα σε μια κοινωνία δυστοπική και απάνθρωπη (Ενότητες Β, Δ, Ε). Μιλήστε μας λίγο για αυτά τα θέματα, σε συνάρτηση και με τη δομή του έργου σας.
Με ενδιαφέρει στα βιβλία μου να υπάρχουν ποιήματα που έχουν μια συνάφεια, είτε χρονική είτε να έχουν σχέση με τον τίτλο τους ή να έρχονται σε αντίθεση με αυτόν. Σε κάθε περίπτωση θέλω να συνομιλούν. Στο πρώτο βιβλίο τα ποιήματα είχαν άμεση σχέση με τη φωτεινή, την ιδεατή πλευρά της ζωής. Στους Περίκλειστους υπάρχουν ποιήματα που αφορούν καθετί που μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε ακινητοποιημένοι και εγκλωβισμένοι· έχουμε το δικαίωμα να αισθανόμαστε έτσι και η ποίηση έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να το καταγράφει. Δεν μπορούμε να αδιαφορούμε για όσα παγκόσμια δεινά συμβαίνουν, δεν γίνεται η ποίηση να μην μεταφέρει προβληματισμούς για την οικολογική καταστροφή, για την πανδημία, για τους πολέμους ή για τις απώλειες. Αυτό όμως που θέλω να πω με το βιβλίο αυτό και εύχομαι να το περνάω στους αναγνώστες είναι πως, όσο κι αν μας καταβάλλουν κάποιες καταστάσεις, οφείλουμε να βρούμε τρόπους να επιβιώσουμε, να σταθούμε όρθιοι και να δημιουργήσουμε όσο το δυνατόν καλύτερες συνθήκες, αντιμετωπίζοντας και ξεπερνώντας τις δυσκολίες. Όσο υπάρχει δράση, έρωτας, όσο υπάρχει καλοκαίρι, όσο έρχονται παιδιά στη ζωή, πάντα υπάρχει ελπίδα. Δεν είναι happy end, είναι προτροπή για να ξεφύγουμε από το τέλμα και την κατάθλιψη.
-Αρκεί, πιστεύετε η σύλληψη μιας εικόνας, ενός συναισθήματος ή μιας ιδέας, για να μπορέσει ένας δημιουργός να εκφραστεί ποιητικά σε σχέση −ή και αντίστιξη− με τον κόσμο που τον περιβάλλει;
Η σύλληψη είναι το πρώτο βήμα, η αυθόρμητη καταγραφή το δεύτερο. Η λογοτεχνικότητα, όμως, βασίζεται στις διορθώσεις. Αυτή είναι η χαρά και η μαγεία του ποιητικού λόγου (και του πεζού, βεβαίως ). Να βρεις την κατάλληλη λέξη, να στήσεις κατάλληλα το ποίημα, ώστε να ρέει τόσο στη σιωπηλή ανάγνωση όσο και στην απαγγελία. Ο ρυθμός και το μέτρο απαιτούν δουλειά .
-H μητρότητα, οι σκέψεις, οι αγωνίες, καθώς και οι εμπειρίες σας από την άσκηση του επαγγέλματος της δασκάλας δεν επηρέασαν μόνο την ποίησή σας και δεν περιορίστηκαν σ’ αυτή. Στραφήκατε και στον δοκιμιακό λόγο, στο βιβλίο σας: Σχέσεις γονέων – εκπαιδευτικών στο δημοτικό σχολείο, καθώς και στον πεζογραφικό-μυθοπλαστικό, μέσ’ από το παραμύθι. Ποια είναι τα επόμενα εκδοτικά σας σχέδια;
Το εγχειρίδιο «Σχέσεις γονέων -εκπαιδευτικών στο δημοτικό σχολείο» είναι προϊόν αρθρογραφίας στην εφημερίδα Θεσσαλία και της τότε 25 χρονης εμπειρίας μου στο σχολείο. Πρόκειται για έναν μίνι οδηγό για νέους γονείς και εκπαιδευτικούς που απαντά σε ερωτήματα και απορίες που διατυπώνονται συχνά κι ένα βιβλίο που αγαπώ πολύ επειδή θα ήθελα να το έχω διαβάσει όταν ήμουν νέα δασκάλα και νέα μητέρα. Σε σχέση με τα επόμενα συγγραφικά σχέδια, υπάρχουν έτοιμες άλλες δυο χριστουγεννιάτικες ιστορίες με τους ίδιους ήρωες που συναντάμε στο πιο σοβαρό πρόβλημα του Αι-Βασίλη. Υπάρχουν σκέψεις για έναν συγκεντρωτικό τόμο με συνεντεύξεις, μια που φέτος συμπληρώνω δέκα χρόνια στο χώρο της αρθρογραφίας βιβλίου. Υπάρχουν κι άλλες σκέψεις για βιβλία άλλης λογοτεχνικής φόρμας. Πάντα, ωστόσο, έχω την αίσθηση πως στην ποίηση θα επιστρέφω.
-Σε ποιο βαθμό και με ποιον τρόπο η δουλειά σας ως συγγραφέα πιστεύετε ότι επηρεάστηκε από την κοινωνική και πολιτιστική σας δραστηριότητα και κυρίως, από τη συστηματική σας αρθρογραφία στον Τύπο, για θέματα που αφορούν το βιβλίο; Αυτά τα δύο –γραφή και δημοσιογραφία− θεωρείτε ότι αλληλεπιδρούν θετικά, ή το αντίθετο: ανταγωνίζονται σθεναρά το ένα το άλλο;
Πιστεύω ότι ο τρόπος ζωής μας μας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και ως συγγραφείς. Δεν θα μπορούσα να γράψω για τις σχέσεις γονέων εκπαιδευτικών στο δημοτικό σχολείο αν δεν ήμουν εκπαιδευτικός, ούτε να καταθέσω τα συναισθήματά μου απέναντι στα παιδιά μου και στα παιδιά των παιδιών μου αν δεν είχα τις ιδιότητες αυτές. Ο λογοτέχνης οφείλει να είναι σύγχρονος με την εποχή του. Θεωρώ πως έχει καταγραφεί και εξακολουθεί να καταγράφεται επαρκώς και εκτενώς, από έξοχους εκπροσώπους κάθε λογοτεχνικού είδους, το παρελθόν. Κάποτε είπα πως θέλω να καταθέσω την ενδιαφέρουσα ιστορία της συνονόματης γιαγιάς μου, αλλά βρήκα τόσα βιβλία που μετέφεραν με επιτυχία τις συνθήκες ζωής και την ηθογραφία του προηγούμενου αιώνα, που αποφάσισα να μείνω στο σήμερα. Η αρθρογραφία και η συγγραφή δρουν ανεξάρτητα και συχνά αλληλοσυμπληρωματικά. Εξάλλου, πάντα πίστευα πως για να γράψεις καλά οφείλεις να διαβάζεις πολύ.
-Στο «Μια μέρα στον Βυθό» (Αρμός, 2022), στόχος σας ήταν να μιλήσετε με τους μαθητές σας για τη σημασία της συμπερίληψης, της αποδοχής, της φιλίας. Στο παραμύθι «Το πιο σοβαρό πρόβλημα του Αϊ-Βασίλη!», Νεράιδες, Πρίγκιπες και Ξωτικά εκπροσωπούν και υπερασπίζονται την Αλήθεια, την Αγάπη, την Ελπίδα, τη Συμπόνια, τη Σοφία, και μαζί με αυτά την Ειρήνη, την Υγεία, την Υπομονή, τη Χαρά, την Αισιοδοξία, την Ευγένεια, και με μια λέξη: το Φως. Πώς σκεφτήκατε να δώσετε στο παραμύθι σας αυτούς τους πρωταγωνιστές και γιατί διαλέξατε αυτόν τον τίτλο;
Σε κανένα από τα παραμύθια μου δεν έχω δώσει ονόματα συμβατικά στους ήρωές μου. Ακόμα και στο Μια μέρα στον Βυθό υπάρχουν το Μεγάλο Ψάρι, η Σοφή γοργόνα, η Μικρή, απρόσεκτη γοργόνα. Τα ονόματα όπως Χαρά, Συμπόνια, Αλήθεια, Ειρήνη, Αγάπη, που συμβολίζουν τις αξίες και όσα θετικά φέρουν ως έννοιες, ήταν αφορμή για να στηθούν γύρω τους τρεις ιστορίες. Σε ό,τι αφορά τον τίτλο δεν περιέχει μεταφορά ή αλληγορία. Είναι κυριολεκτικός. Η κρίση χτύπησε το εργαστήρι του Αϊ -Βασίλη και δεν έχει υλικά για να φτιάξει δώρα για όλα τα παιδιά. Έτσι, καλούνται οι πρίγκιπες και οι Νεράιδες μαζί με ένα Ζωηρό Ξωτικό να βρουν λύση. Είναι το πιο σοβαρό πρόβλημα που έχει αντιμετωπίσει ως τώρα! Άρχισα να γράφω τα παραμύθια ως μικρά θεατρικά με σκοπό να δραματοποιηθούν και να παρουσιαστούν στις σχολικές γιορτές και χαίρομαι πολύ κάθε φορά τη διαδικασία αυτή με τους μαθητές μου. Όταν τα παιδιά υποδύονται έναν ρόλο, αντιλαμβάνονται πιο άμεσα όσα θέλει να τους πει μια ιστορία. Το Φως είναι ταυτόσημο με τη ζωή. Τα παραμύθια έχουν ως στόχο όχι μόνο να εντοπίζουν ζητήματα και να προβληματίζουν αλλά και να δείχνουν τον δρόμο προς τη φωτεινή πλευρά της ζωής.
-«Τι συμβαίνει στη Νεραϊδοχώρα όταν, λίγο πριν την Πρωτοχρονιά, φτάνει η είδηση πως ο Αϊ-Βασίλης αντιμετωπίζει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα;» αναρωτιέστε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σας. Και μέσ’ από τη φωνή αυτών των παραμυθητικών, αλληγορικών χαρακτήρων μιλάτε όχι μόνο για όσα απασχολούν τα παιδιά στην καθημερινότητα τους −στα πλαίσια του σχολείου και της οικογένειας−, αλλά και για την Κρίση, τη Φτώχεια και την Αδικία που μαστίζει τον κόσμο των μεγάλων. Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος του παραμυθιού στις μέρες μας;
Επειδή τα παιδιά είναι σε μεγάλο βαθμό υποψιασμένα, αλλά αυτό δεν πρέπει να μας κάνει να ξεχνάμε ότι απευθυνόμαστε σε παιδιά, θεωρώ πως τα παραμύθια οφείλουν να αναφέρονται σε πραγματικές καταστάσεις δίνοντας με παιγνιώδη τρόπο ερεθίσματα για σκέψη και συζήτηση. Είναι σημαντικό να έχουν προσεγμένο, ορθά δομημένο κείμενο και να είναι γραμμένα σε γλώσσα που κατανοούν τα παιδιά της ηλικίας που απευθύνονται. Ας μην ξεχνάμε ότι η ευκολία της εικόνας ενός υπολογιστή ανταγωνίζεται το βιβλίο και κερδίζει την προσοχή τους. Ένα βιβλίο για παιδιά, λοιπόν, δεν πρέπει να είναι βαρετό. Κι επειδή κάθε σχολική χρονιά φροντίζω να διαβάζω αρκετά βιβλία στους μαθητές μου, σας λέω με χαρά πως υπάρχουν πολλά από τα βιβλία αυτά που έχουν ξεχωρίσει και αγαπήσει.
-Κυρία Μαλισσόβα, σας ευχαριστώ θερμά.
Κυρία Φάντη, κι εγώ σας ευχαριστώ για την πρόσκληση και την ενδιαφέρουσα συζήτηση.
Η Χαριτίνη Μαλισσόβα γεννήθηκε και κατοικεί στον Βόλο, όπου και ασκεί το λειτούργημα της δασκάλας. Από το 2014 αρθρογραφεί για θέματα λογοτεχνίας και εκπαίδευσης στην εφημερίδα Θεσσαλία της Μαγνησίας. Συνεντεύξεις της και κριτικές βιβλίων φιλοξενούνται και στο ηλεκτρονικό περιοδικό Diastixo.gr. Έχει γράψει παραμύθια σε θεατρική μορφή, τα οποία επένδυσαν σχολικές γιορτές, αλλά και ποίηση. Τα βιβλία της κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρμός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου