Οι ψαράδες διεκδικούν το μέλλον τους – «Το ψάρεμα είναι η ζωή μου, η οικογένειά μου»

Το όραμα της αλιευτικής κοινότητας της Αμοργού για δημιουργία καταφυγίων ψαριών και η πρόοδος μέχρι σήμερα 

Όλα ξεκίνησαν πριν από δέκα χρόνια. Οι αλιείς της Αμοργού, βλέποντας τα ψάρια στα δίχτυα τους να λιγοστεύουν, είχαν μια ιδέα: αποφάσισαν να μην ψαρεύουν τον Απρίλιο και τον Μάιο, εποχές που τα περισσότερα ψάρια αναπαράγονται, χρησιμοποιώντας τον χρόνο αυτό για να καθαρίσουν δυσπρόσιτες ακτές του νησιού από τα σκουπίδια που φέρνει η θάλασσα. Και να προτείνουν τη δημιουργία τριών «κλειστών» για την αλιεία περιοχών, σημεία που ήξεραν πως αν δεν τα «ψαρέψουν», θα λειτουργήσουν ως καταφύγιο, για να προλαβαίνουν τα ψάρια να μεγαλώνουν.

Σχεδόν επί μία δεκαετία έπεφταν σε τοίχο. Η πολιτεία, αντί να ενθαρρύνει και να «τρέξει» την πρωτοβουλία για να την παρουσιάσει ως παράδειγμα σε όλα τα νησιά, έθετε διαρκώς προσκόμματα. Μέχρι πριν από ένα χρόνο. Το «Αμοργόραμα» (δηλαδή το όραμα για την Αμοργό, όπως ονομάστηκε η κίνηση) σφραγίστηκε με ένα μνημόνιο ανάμεσα στον Επαγγελματικό Αλιευτικό Σύλλογο Αμοργού «Η Χοζοβιώτισσα», στον Δήμο Αμοργού, σε δύο υπουργεία (Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος), δύο περιβαλλοντικές οργανώσεις (Cyclades Preservation Fund και Blue Marine Foundation) και στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Και το «Αμοργόραμα» άρχισε να λαμβάνει σάρκα και οστά.

Νικήτας και Μιχάλης Βεκρής. «Αν συνεχίσουμε έτσι, σε πέντε χρόνια δεν θα υπάρχει ψάρι. Γι’ αυτό προσπαθούμε δέκα χρόνια τώρα με τον σύλλογο, να έχουμε κάτι να παραδώσουμε στα παιδιά μας. Αν προχωρήσει βέβαια κι αυτό, γιατί δυο-τρεις φορές στο παρελθόν έχει «κολλήσει» εκεί που δεν το περιμέναμε».

«Παράδειγμα συνεργασίας»

Τις προηγούμενες ημέρες, η πρόοδος που έχει ήδη συντελεστεί έγινε κτήμα του νησιού. Σε μια ημερίδα παρουσιάστηκαν τα μέχρι τώρα αποτελέσματα της αλιευτικής και της κοινωνικοοικονομικής μελέτης, οι οποίες θα στηρίξουν τη δημιουργία των τριών «περιοχών περιορισμού αλιείας»: 5.337 στρέμματα στη Νικουριά, 2.432 στρέμματα στα Κατάπολα και 5.066 στρέμματα στη Γραμβούσα. «Η περίπτωση της Αμοργού είναι μοναδική, μια συμμετοχική πρωτοβουλία που ξεκίνησε από τους παράκτιους ψαράδες – ίσως η μοναδική αλιευτική κοινότητα που είναι τόσο δεμένη. Και η οποία (σ.σ. πρωτοβουλία) εξελίχθηκε σε ένα μοναδικό παράδειγμα συνεργασίας αλιέων, επιστημόνων, ιδρυμάτων, κοινωνίας των πολιτών, τοπικών και εθνικών Αρχών», ανέφερε ο βιολόγος Βαγγέλης Παράβας, επιστημονικός σύμβουλος της προσπάθειας. «Είμαστε πλέον μια ομάδα που έχουμε τον ίδιο στόχο: να πετύχουμε πράγματα που θα αλλάξουν τη μορφή της αλιείας και της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος».

Η αλιευτική μελέτη ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2022 και θα ολοκληρωθεί τον φετινό Σεπτέμβριο. Επί ένα έτος, μια ομάδα με επικεφαλής τον Στέφανο Καλογήρου, επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, πραγματοποιεί δειγματοληψίες στις τρεις προτεινόμενες περιοχές και γύρω από αυτές. «Θέλουμε να καταγράψουμε ποια είδη υπάρχουν στην περιοχή και να δούμε την αναπαραγωγική περίοδο κάθε έτους», λέει στην «Κ». «Καταγράψαμε περισσότερα από 80 είδη που έχουν οικονομική αξία, με κυρίαρχα τον χάνο και το μπαρμπούνι. Είμαστε πλέον πολύ κοντά στο να τεκμηριώσουμε επιστημονικά τη δημιουργία των τριών περιοχών περιορισμού αλιείας – τον Οκτώβριο θα καταθέσουμε τις προτάσεις μας στις αρμόδιες υπηρεσίες».

Μιχάλης Κρόσμαν. «Γύρω από τον σύλλογό μας στήθηκε μια ομάδα ανθρώπων που έχει ως κοινό νόμισμα την εμπιστοσύνη. Τώρα εμείς και η πολιτεία οφείλουμε όχι μόνο να ακούσουμε τους επιστήμονες, αλλά και να εφαρμόσουμε τις προτάσεις τους». [ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΡΤΣΑΛΗΣ]

Δειγματοληψίες

Για τις δειγματοληψίες οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν διάφορες τεχνικές: δίχτυα με διαφορετικό μέγεθος «ματιού» (άνοιγμα), απλά ή «μανωμένα» (διπλά) δίχτυα, παραγάδια διαφορετικών μεγεθών. Με αυτό τον τρόπο εξέτασαν ποια «εργαλεία» πρέπει να χρησιμοποιούν οι ψαράδες ώστε και να ψαρεύουν τα πιο «εμπορικά» είδη και να μην κάνουν ζημιά στο οικοσύστημα. Παρότι δεν ήταν ο στόχος τους, οι επιστήμονες κατέγραψαν και την παρουσία ξενικών ειδών – «εντοπίσαμε στην Αμοργό τη Fistularia petimba (σ.σ. ένα είδος ψαριού-τρομπέτας, μακρόστενο ψάρι που θυμίζει τη ζαργάνα). Η πρώτη της καταγραφή στο Αιγαίο είχε γίνει από Τούρκους συναδέλφους το 2019, τώρα την καταγράψαμε και εμείς», εξηγεί ο κ. Καλογήρου.

Εξίσου σημαντική είναι και η κοινωνικοοικονομική μελέτη, την οποία πραγματοποιεί ο Αγγελος Λιοντάκης, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Διοίκησης Γεωργικών Επιχειρήσεων του Γεωπονικού Πανεπιστημίου. Οπως ανέφερε, η αλιεία στα νησιά δεν είναι μόνο οικονομική δραστηριότητα, αλλά κομμάτι της ταυτότητας μιας περιοχής και της πολιτιστικής κληρονομιάς της. Η επιβίωση των παράκτιων αλιέων, όμως, δεν είναι πια απλή υπόθεση. «Για κάθε ένα ευρώ αξίας αλιεύματος, μένουν στον ψαρά 0,19 ευρώ», ανέφερε, υποδεικνύοντας μία από τις βασικές αιτίες όχι μόνον της εγκατάλειψης του επαγγέλματος, αλλά και της «επιφυλακτικότητας» των αλιέων στην καινοτομία.

Στη «Γιορτή του ψαρά» φέτος στην Αμοργό, με δωρεάν κακαβιά για όλους και γλέντι με ντόπιους μουσικούς, έκλεισε με τον καλύτερο τρόπο το διήμερο που διοργάνωσαν οι αλιείς του νησιού. Οι οικοδεσπότες παρουσίασαν δύο ημέρες νωρίτερα την πρόοδο του «Αμοργοράματος», μιας τοπικής πρωτοβουλίας για βιώσιμη αλιεία και προστασία του περιβάλλοντος, που λαμβάνει σάρκα και οστά.

«Μάθαμε πολλά»

Στην παρουσίαση των πρώτων αποτελεσμάτων παρευρέθησαν εκπρόσωποι του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης (στην ευθύνη του οποίου ανήκει η αλιεία), του Πράσινου Ταμείου (που «υιοθέτησε» οικονομικά τους καθαρισμούς παραλιών), του Γεωπονικού Πανεπιστημίου. «Πριν από μερικά χρόνια, όταν ξεκινήσαμε τον αγώνα για την επιβίωσή μας, ήμασταν μόνοι», ανέφερε ο Μιχάλης Κρόσμαν, πρόεδρος του συλλόγου αλιέων του νησιού. «Γύρω από τον σύλλογό μας στήθηκε μια ομάδα ανθρώπων που έχει ως κοινό νόμισμα την εμπιστοσύνη. Επιστήμονες ανέβηκαν στα καΐκια μας, μάθαμε πολλά πράγματα, αποκόμισαν κι αυτοί κάτι από την εμπειρία μας. Τώρα εμείς και η πολιτεία οφείλουμε όχι μόνο να ακούσουμε τους επιστήμονες, αλλά και να εφαρμόσουμε τις προτάσεις τους. Δεν είναι απλό για εμάς, με κάθε μέτρο που θα λάβουμε για την προστασία των αποθεμάτων κόβουμε από το εισόδημά μας. Ομως με το σχέδιο διαχείρισης θα περιμένουμε ανάκαμψη των αποθεμάτων σε μια πενταετία, να γίνει η αλιεία βιώσιμη. Επιπλέον, οι ψαράδες της Αμοργού έχουμε αλλάξει νοοτροπία για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, χαιρόμαστε για κάθε κομμάτι πλαστικού που μαζεύουμε από τη θάλασσα και τις ακτές μας. Ολα αυτά μας δίνουν ένα μέλλον. Θέλουμε να μετατρέψουμε το άγχος των παιδιών μας για το αύριο σε ελπίδα».

«Το ψάρεμα είναι η ζωή μου, η οικογένειά μου, το φαγητό μου»

Ο Ιωάννης Βεκρής, 23 ετών, είναι ο νεότερος ψαράς της Αμοργού και αυτός που φέρνει έναν διαφορετικό αέρα στο επάγγελμα. Οχι μόνο συνεχίζει μια παράδοση τουλάχιστον τριών γενεών στη θάλασσα, αλλά σε λίγο καιρό ολοκληρώνει τις σπουδές του πάνω στην Τεχνολογία Αλιείας, μεταφέροντας τις γνώσεις του στο επάγγελμα (όχι πάντα χωρίς συγκρούσεις με τους δικούς του).

«Είμαι από οικογένεια ψαράδων: ο παππούς μου, ο πατέρας μου, οι θείοι μου, όλοι ήταν ψαράδες. Από μικρός πήγαινα για ψάρεμα, είμαι μαθημένος στη θάλασσα», λέει. Τελειώνοντας το ΕΠΑΛ Αμοργού, όταν έφθασε η ώρα να δώσει Πανελλήνιες δεν είχε κάποια ιδιαίτερη προτίμηση. «Τη σχολή Τεχνολογίας Αλιείας στο ΤΕΙ Μεσολογγίου μού τη δήλωσε η διευθύντρια του ΕΠΑΛ, να είναι καλά. Δεν ήθελα να πάω, τελικά πήγα και μου άρεσε. Αυτά που οι άλλοι μάθαιναν στη θεωρία, εγώ τα είχα δει στην πράξη. Οι περισσότεροι συμφοιτητές μου από ψάρια ήξεραν τον… Νέμο (σ.σ. ήρωας παιδικής ταινίας κινουμένων σχεδίων). Εγώ ήμουν ο πιο “άκυρος” φοιτητής, αλλά και ο πιο σχετικός».

Ο κ. Βεκρής ολοκληρώνει την περίοδο αυτή την πρακτική του άσκηση στο Cyclades Preservation Fund στην Αμοργό. «Από τον Οκτώβριο είμαι και μέλος του συλλόγου αλιέων», λέει. Πλέον προσεγγίζει την αλιεία μέσω της γνώσης του, κάτι που ορισμένες φορές τον φέρνει σε σύγκρουση με τους παλαιότερους. «Ο κύριος λόγος που τσακώνομαι με τον πατέρα μου είναι τα αστακουδάκια. Εχω μάθει από ποιο μέγεθος ξεκινούν να αναπαράγονται και άμα πιάσουμε στο δίχτυ μικρά, εγώ τα ρίχνω πάλι μέσα. Τώρα έχουμε ξεκινήσει και ξαναρίχνουμε στη θάλασσα και τα χταποδάκια. Οι αστακοί και τα χταπόδια θα επιζήσουν αν τα ξαναρίξεις στη θάλασσα – τα ψάρια μπορεί όχι, αν τραυματιστούν».

Ενα κομμάτι για το οποίο είναι περήφανος είναι ο καθαρισμός των παραλιών της Αμοργού από τους ψαράδες. «Μαζεύει πολύ σκουπίδι. Η Αμοργός είναι πέρασμα, αν πετάξουν κάτι στη θάλασσα, ο καιρός θα το φέρει στην Αμοργό. Τώρα όχι μόνο καθαρίζουμε, αλλά δεν πετάμε και εμείς, βάλαμε από το 2018 σκουπιδοτενεκέ σε όλα τα καΐκια. Αν λείπεις τρεις ημέρες για ψάρεμα, μπορεί να μαζέψεις και 3-4 κιλά σκουπίδια, που κάποτε τα πετούσαν στη θάλασσα».

«Μόνο αν έχεις ήδη καΐκι μπορεί να επιζήσεις», λέει για τις δυσκολίες του επαγγέλματος ο Ιωάννης Βεκρής, ο νεότερος ψαράς του νησιού.

Ο κ. Βεκρής δεν έχει αυταπάτες για τις δυσκολίες του επαγγέλματος. «Για εμένα το ψάρεμα είναι η ζωή μου, η οικογένειά μου, το φαγητό μου. Αλλά ξέρω και πόσο δύσκολο είναι. Κατ’ αρχάς μόνο αν έχεις ήδη καΐκι μπορεί να επιζήσεις. Μπορεί να μην έχεις καθόλου ψάρι, να μη βγάζεις ούτε τα έξοδα».

«Παλιά ήταν ευκολότερα»

Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, τα παιδιά των ψαράδων φεύγουν από το επάγγελμα. Οπως ο Νικήτας Βεκρής, 19 ετών. «Πιστεύω ότι το μέλλον μας είναι στον τουρισμό», λέει. Ο πατέρας του, ο 42χρονος Μιχάλης Βεκρής, είναι από 12 ετών στο επάγγελμα. «Παλιά ήταν ευκολότερα. Με τα μισά εργαλεία πιάναμε μεγάλες ποσότητες. Τώρα πιάνουμε λιγότερα από τα μισά και τα έξοδα είναι περισσότερα. Δεν έχει η Αμοργός (sic) ψάρια. Εγώ ψαρεύω σε όλο το Αιγαίο, μπορεί να φθάσω από Κρήτη έως Βόρειο Αιγαίο, τον πιο πολύ καιρό όμως είμαι στις Κυκλάδες». Τον ρωτάω αν υπάρχει κάποιος «ψαρότοπος» που ξέρουν σίγουρα ότι θα βγάλουν μεροκάματο. «Στις περιοχές που δεν ψαρεύονται εύκολα λόγω καιρού ξέρεις ότι θα βγάλεις μεροκάματο. Με τα μελτέμια, όμως, μπορεί για ένα μήνα να μην μπορείς να τις πλησιάσεις».Οι (περίπου 25 ενεργοί) αλιείς της Αμοργού, όπως και οι υπόλοιποι αλιείς της μέσης αλιείας, δίνουν μια άνιση μάχη στο Αιγαίο. «Για εμάς η θάλασσα είναι η ζωή μας. Οι ψαράδες του Αιγαίου ζουν από αυτή, τη σέβονται, την τραγουδάνε και τη χορεύουν», λέει η Ελευθερία Ψυχογιού, κάτοικος του νησιού. «Πολλές πολιτικές όμως που ήρθαν από την Ευρωπαϊκή Ενωση τα προηγούμενα χρόνια κατασπάραξαν την παράκτια αλιεία. Μας έβαλαν να καταστρέψουμε τα καΐκια μας και άφησαν τη μέση αλιεία να βγάζει τεράστιες τράτες και να σαρώνει τη θάλασσα, να μην αφήνουν τίποτα. Αυτά τα λάθη πληρώνουμε όλοι μας».

Υπό αυτήν την έννοια, η μικρή πρωτοβουλία, που ξεκινάει από ένα αιγαιοπελαγίτικο νησί των 2.000 κατοίκων, αποκτά τεράστια σημασία. «Χρειάζεται να γίνει κάτι γιατί δεν υπάρχει μέλλον», λέει ο κ. Μιχάλης Βεκρής. «Αν συνεχίσουμε έτσι, σε πέντε χρόνια δεν θα υπάρχει ψάρι. Γι’ αυτό προσπαθούμε τώρα δέκα χρόνια με τον σύλλογο, να έχουμε κάτι να παραδώσουμε στα παιδιά μας. Αν προχωρήσει βέβαια κι αυτό, γιατί δυο-τρεις φορές στο παρελθόν έχει “κολλήσει” εκεί που δεν το περιμέναμε».

 πηγή