Η Ελλάδα της δεκαετίας του 1950 με τον φακό του Robert McCabe

Μια νέα έκθεση φωτογραφιών του Robert McCabe με τίτλο «Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο - Τα χρόνια της ελπίδας» παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών.

Φωτογράφος στους Δελφούς όπως τον απαθανάτισε ο Robert McCabe τη δεκαετία του '50. 

Περπατώντας στην πόλη των Δελφών αντικρίζεις ακόμη και σήμερα τα ίχνη μιας άλλης εποχής. Υπάρχουν σημεία, εικόνες και τοποθεσίες που σε ταξιδεύουν σε πτυχές του παρελθόντος, παραπέμπουν σε μια διαφορετική Ελλάδα και σου επιτρέπουν να κάνεις μια βουτιά στον χρόνο. Μέρη, γωνιές, μνημεία και ερείπια συνθέτουν αντιπροσωπευτικές όψεις της μεταπολεμικής, φτωχής Ελλάδας. 

Αυτές τις μέρες εγκαινιάστηκαν στους Δελφούς δύο σημαντικές εκθέσεις που αναδεικνύουν τα τεκμήρια μιας περιόδου που η καθημερινότητα κυλούσε χωρίς ηλεκτρισμό, δρόμους, αυτοκίνητα, τηλέφωνα ή τρεχούμενο νερό. Μέσα από τον φωτογραφικό φακό του σπουδαίου φιλέλληνα Αμερικανού Robert McCabe απεικονίζονται οι τόποι και οι άνθρωποι στη διάρκεια των μεταπολεμικών ετών. Γιορτές, γυναικείες και ανδρικές ασχολίες, αγροτικές και θαλάσσιες εργασίες καθώς και στιγμιότυπα της καθημερινότητας υφαίνουν ένα σπάνιο φωτογραφικό υλικό το οποίο συμπληρώνεται με εικόνες των αρχαιολογικών χώρων και του λαϊκού μας πολιτισμού. Μέσα από το ανεκτίμητο φωτογραφικό αρχείο του ακούραστου φιλέλληνα διακρίνουμε ζωντανές εικόνες από την Ελλάδα της φτώχειας, του μόχθου, των στερήσεων αλλά και της λαχτάρας για ένα καλύτερο αύριο. 

Από την Ήπειρο μέχρι την Κρήτη και από την Πύλο μέχρι τη Ρόδο, ο Αμερικανός φωτογράφος «αιχμαλωτίζει» τα χρόνια της ελπίδας, της ανοικοδόμησης, της νέας εποχής, του «ανοίγματος», του μεταβατικού και κομβικού σημείου της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να εξερευνήσει τον κόσμο του χθες, τις παραδόσεις, τις φυσικές ομορφιές, την καθημερινότητα και το φιλόξενο πνεύμα των ανθρώπων αλλά και τις αισιόδοξες οπτικές που αναδύονταν. Σε μια Ελλάδα μακριά από φολκλορισμούς ή ωραιοποιήσεις, η οποία στο πέρασμα των χρόνων σημείωνε αξιοσημείωτη ανάπτυξη και μεταμορφωνόταν σταδιακά σε ένα μοντέρνο ευρωπαϊκό κράτος.  

Πύλος, 1955. Δεξαμενή με άσφαλτο έτοιμη για να στρωθεί πάνω στο οδόστρωμα. Τη δεκαετία του '50 η Πύλος δεν ήταν εύκολα επισκέψιμη λόγω του δύσκολου δρόμου.

Ο Robert McCabe γεννήθηκε το 1934 στο Σικάγο και μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη. Ξεκίνησε να φωτογραφίζει σε ηλικία μόλις πέντε ετών, έχοντας μια Kodak Baby Brownie η οποία ήταν δώρο του πατέρα του και εκδότη της «New York Daily Mirror». Στην Ελλάδα ήρθε για πρώτη φορά το 1954. Όπως ο ίδιος αφηγείται, δέκα χρόνια μετά την αποχώρηση των Γερμανών κατακτητών από την Ελλάδα και πέντε μετά το τέλος του Εμφυλίου, φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, επισκέφθηκε την Ελλάδα κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού που ήταν προγραμματισμένο να διαρκέσει δύο εβδομάδες. Αλλά μετά την πρώτη εβδομάδα ο ίδιος και ο αδελφός του, Τσαρλς, πήραν τη μεγάλη απόφαση να ακυρώσουν τις προγραμματισμένες επισκέψεις σε Αίγυπτο, Ιταλία και Γαλλία και απλά να μείνουν στην Ελλάδα. Η Ελλάδα που πρωτοείδε ήταν βουτηγμένη στη ένδεια και στην ανέχεια. Ωστόσο, διαρκής ήταν η έκπληξη και η ευχαρίστηση που ένιωθε από το κέφι, τη ζεστασιά και το φιλότιμο των ανθρώπων αυτών που είχαν επιβιώσει από τον εφιάλτη του πολέμου και τα επακόλουθα δεινά του. Κάπως έτσι οι δύο εβδομάδες έγιναν μια ολόκληρη ζωή. Τα ταξίδια στην Ελλάδα συνεχίστηκαν και ο βαθύς δεσμός του Robert McCabe με τη χώρα δυνάμωσε στο πέρασμα των χρόνων. 

Μέσα από τον φωτογραφικό φακό του σπουδαίου φιλέλληνα Αμερικανού Robert McCabe απεικονίζονται οι τόποι και οι άνθρωποι στη διάρκεια των μεταπολεμικών ετών. Φωτ.: Panoulis

 

Από την Ήπειρο μέχρι την Κρήτη και από την Πύλο μέχρι τη Ρόδο, ο Αμερικανός φωτογράφος «αιχμαλωτίζει» τα χρόνια της ελπίδας, της ανοικοδόμησης, της νέας εποχής, του «ανοίγματος», του μεταβατικού και κομβικού σημείου της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Η έκθεση «Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο - Τα χρόνια της ελπίδας», συνοδευόμενη από κείμενα του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, Παναγιώτη Ροϊλού, και της δημοσιογράφου Κατερίνας Λυμπεροπούλου καθώς και του ίδιου του Robert McCabe, αποτελεί ένα σημαντικό ντοκουμέντο της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. 

Την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης πραγματοποιήθηκε συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με τίτλο «Η μεταπολεμική Ελλάδα του Robert McCabe» στην αίθουσα Ελένη Αρβελέρ του Συνεδριακού Κέντρου του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών (ΕΠΚεΔ). Τον εναρκτήριο χαιρετισμό απηύθυνε ο πρόεδρος του ΕΠΚεΔ Παναγιώτης Ροϊλός, ο οποίος τόνισε: «Πολλές από τις σαγηνευτικές φωτογραφίες του Robert McCabe, που τραβήχτηκαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1960, επιτρέπουν ματιές σε στιγμιότυπα μιας διαλεκτικής μεταξύ διαφορετικών στιγμών της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού, όπως διατηρήθηκαν στη μεταπολεμική Ελλάδα».

Ακολούθησε χαιρετισμός του διευθυντή του ΕΠΚεΔ και καθηγητή Ανδρέα Γκόφα, ο οποίος αναφέρθηκε στην ανανέωση των εγκαταστάσεων του κέντρου με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και της ψηφιακής εικόνας του. 

Ο εκθεσιακός χώρος του ΕπΚεΔ γεμάτος κόσμο την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης του Robert McCabe. Φωτ.: Panoulis

Ο ίδιος ο Robert McCabe περιγράφει στο δικό του σημείωμα: «Η Ελλάδα της δεκαετίας του 1950 ήταν μια χώρα όπου τα γαϊδουράκια και τα μουλάρια χρησιμοποιούνταν ακόμη ευρέως. Οι γυναίκες έπλεναν τα ρούχα τους στα ποτάμια και στα παρακείμενα πηγάδια. Το νερό το κουβαλούσαν στο σπίτι από βρύσες ή πηγές με κανάτια. Στους δρόμους της Αθήνας δεν υπήρχαν φανάρια. Οι γυναίκες έκλωθαν ή ύφαιναν στον αργαλειό ή έπλεκαν. Οι άνδρες και οι γυναίκες φορούσαν συχνά παραδοσιακές χωριάτικες φορεσιές με πλουμιστά στολίδια».

Και συμπληρώνει: «Η Ελλάδα ήταν το τέλειο μέρος για να κάνω ρεπορταζιακού χαρακτήρα φωτογραφία υψηλών αισθητικών απαιτήσεων. Η ομορφιά των απόμακρων και άγνωστων στους πολλούς αρχαιολογικών τοποθεσιών και των νησιών έκοβε την ανάσα. Ιδιαίτερα στα νησιά νιώσαμε σαν εξερευνητές που ήρθαν σε επαφή με άγνωστους πολιτισμούς, οι οποίοι φαίνονταν ότι ήταν σημαντικοί και άξιζε να καταγραφούν κάποια από τα στοιχεία τους. Στα περισσότερα μέρη δεν υπήρχαν τουρίστες και κάθε νησί είχε τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Δεν είχα συνειδητοποιήσει, όμως, ότι αυτό ήταν εφήμερο και ότι σύντομα αυτά τα μέρη θα πλημμύριζαν από τουρίστες και ότι ο μοναδικός χαρακτήρας τους θα αλλοιωνόταν δραματικά. Δεν είχα την παραμικρή ιδέα για το πόσο γρήγορα η Ελλάδα θα προόδευε και θα μεταμορφωνόταν. Είμαι πραγματικά πολύ χαρούμενος που μπόρεσα να βοηθήσω στην καταγραφή και στην τεκμηρίωση αυτής της εξαιρετικά σημαντικής περιόδου της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας».

Σποράδες, 1963. Ο ναύτης-μάγειρας στο καΐκι «Ελευθερία» στέκεται στην είσοδο του μηχανοστασίου.

«Συχνά ήμασταν οι μόνοι επισκέπτες σε ένα ελληνικό νησί», επισήμανε ο Robert McCabe, φανερά συγκινημένος και ευδιάθετος χάρη στην έκθεση αυτή, αναφέροντας, μεταξύ άλλων, ότι τα δεινά της χώρας κατά την εφιαλτική δεκαετία που προηγήθηκε των ταξιδιών του τα αντιλήφθηκε πλήρως διαβάζοντας το ιστορικό λεύκωμα «Οι θυσίες της Ελλάδας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο» (1946) του κορυφαίου πολεοδόμου Κωνσταντίνου Δοξιάδη (1913-1975), βασικού προσώπου της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης της χώρας. 

πηγή