ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΚΟΡΑΗΣ : «Ο ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ »

Ὁ Ἀδαμάντιος Κοραῆς (1748-1833), ὁ κατὰ Γρ. Ξενόπουλον ''μεγαλύτερος διδάσκαλος τοῦ Γένους ... ὁ σοφώτερος ἀπὸ ὅσους γέννησε ὁ νέος Ἑλληνισμός'' (Ἅπαντα Ἀδ. Κοραῆ, τ. Ι, σσ. 426-427), ἀποτελεῖ τὴν ἡγετική, ἴσως τὴν κορυφαία, μορφὴ τοῦ Νεοελληνικοῦ Διαφωτισμοῦ, καθὼς κατώρθωσε νὰ μεταφέρῃ στὸν κυρίως ἑλλαδικὸ χῶρο τὰ διδάγματα τῶν μεγάλων Εὐρωπαίων Διαφωτιστῶν, ἐμποτισμένα ἀπὸ τὴν σοφία τῶν λησμονημένων, ἕως τότε, προγόνων μας· ἡ σύνθεσις αὐτή, πιὸ γνωστὴ ὡς μετακένωσις, ὅρος δανεισμένος ἀπὸ τὴν ἐπιστήμη τῆς Χημείας, ποὺ περιγράφει τὴν μεταφορά (ἢ μετάγγισι) ὑγροῦ ἀπὸ τὸ ἕνα δοχεῖο στὸ ἄλλο, ἐθεωρήθη ἡ ἀπαραίτητη προϋπόθεσις προκειμένου νὰ ''μεταλαμπαδευθῇ ἡ γνῶσις ἕτοιμη καὶ στὸ σύνολό της'' καὶ ''νὰ ἀναπληρώσουν οἱ Ἕλληνες τὴν ἀπώλεια τριακοσίων πενήντα χρόνων πολιτιστικῆς παράδοσης'' (G.P. Henderson, Ἡ Ἀναβίωση τοῦ Ἑλληνικοῦ Στοχασμοῦ, σ. 204). Στὴν μετακένωσιν ὁ Κοραῆς προσέδωσε μεταφορικὴν χροιάν, προκειμένου νὰ καταδείξῃ, πῶς πρόκειται νὰ ἱκανοποιηθῇ ἡ, κατὰ τὸν Κ.Θ. Δημαρᾶ (Νεοελληνικὸς Διαφωτισμός, σ. 337): ''ἀνάγκη νὰ εὐθυγραμμίσῃ ὁ Ἑλληνισμὸς τὴν παιδεία του μὲ τὴν παιδεία τῆς ὑπόλοιπης φωτισμένης Εὐρώπης''.

Γόνος ἀστικῆς οἰκογενείας ἐμπόρων ἀπὸ τὴν Χίο, ἀνετράφη καὶ ἐσπούδασε στὴν Εὐαγγελικὴ Σχολὴ τῆς Σμύρνης, ἐνῷ ἄκρως εὐεργετικὲς θεωροῦνται οἱ ἐπιδράσεις τοῦ λογίου παπποῦ του Διαμαντῆ: ''τοῦ σοφωτάτου ἐκείνου τοῦ καιροῦ εἰς τὴν ἑλληνικὴν φιλολογίαν ἀνδρός'', τοῦ ὁποίου ἐκληρονόμησε τὴν πλούσια βιβλιοθήκη, καθὼς καὶ τοῦ Ὁλλανδοῦ ἱερέως Β. Keun στὸ Ἄμστερνταμ (17711-1778): ''ἀνδρὸς σοφοῦ, σεβασμίου καὶ σεβαστοῦ'', ὁ ὁποῖος θὰ τὸν ''ἀντιδιδάξῃ τὴν λατινικὴν γλῶσσαν'' (''Αὐτοβιογραφία'', στὰ Ἅπαντα Ἀδ. Κοραῆ, τ. Ι, σσ. 399 καὶ 403). Ἐπιστρέφει στὴν Σμύρνη (1778), ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ ὑπομείνῃ τὸν ἀφόρητο τουρκικὸ ζυγὸ καί, κυρίως, τὸν πνευματικὸ σκοταδισμὸ καὶ τὴν ἀμάθεια ποὺ ἔχει ἐπιβάλλει στὴν κατεχομένη Ἑλλάδα τῇ βοηθείᾳ τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὰ ὁποῖα ἀντιδιαστέλλει μὲ τὴν Εὐρώπη τοῦ Γαλλιλαίου, τοῦ Κοπερνίκου, τοῦ Νεύτωνος καὶ τῶν Διαφωτιστῶν ποὺ κυριαρχοῦν στὴν ἐπιστημονική της ζωή. Στὸ Μονπελιὲ (1782) θὰ σπουδάσῃ Ἰατρικὴ καὶ τῷ 1788, διδάκτωρ πλέον καὶ συγγραφεὺς δύο διδακτορικῶν διατριβῶν (τὴν Pyretologiae synopsis τοῦ 1786 καὶ τὴν Medicus Hippocraticus τοῦ 1787), θὰ ἐπισκεφθῇ καὶ θὰ παραμείνῃ ''εἰς τὰς νέας Ἀθήνας'', τοὺς προεπαναστατικοὺς Παρισσίους. Ἐκδίδει καὶ ἐπιμελεῖται τοὺς Χαρακτῆρας τοῦ Θεοφράστου (1799), τὸ Περὶ Ἀέρων, Ὑδάτων καὶ Τόπων τοῦ Ἱπποκράτους (1800), τὸ Περὶ Ἁμαρτημάτων καὶ Ποινῶν, πολιτικῶς θεωρουμένων τοῦ C. Beccaria (1802), τὰ Αἰθιοπικὰ τοῦ Ἡλιοδώρου (1804), τὰ Γεωγραφικὰ τοῦ Στράβωνος (1805), τὰ Πολιτικὰ τοῦ Ἀριστοτέλους (1821), ἐνῷ συγγράφει τὸ Σάλπισμα Πολεμιστήριον (1801), τὴν Ἀδελφικὴν Διδασκαλίαν (1818) κ.ἄ.

   Ἐπηρεασμένος ἀπὸ τὴν Γαλλικὴ Ἐπανάστασι καὶ τοὺς μεγάλους Διαφωτιστές, ὁ Κοραῆς προσεπάθησε νὰ εἰσαγάγῃ στὸν καθυστερημένο νεοελληνικὸ κοινωνικὸ σχηματισμὸ καὶ στοὺς πρώην ραγιάδες, τὸν ἔρωτα τῆς παιδείας τῶν προγόνων, ὅπως τὴν ἐγνώρισε καὶ τὴν ἐμελέτησε εἰς βάθος στὶς φιλελεύθερες δημοκρατίες τῶν τελῶν τοῦ 18ου αἰῶνος καὶ στὶς ἀρχὲς τοῦ 19ου, στὴν Ὁλλανδία καί, κυρίως, στὴν Γαλλία. 

Στὴν προσπάθειά του αὐτή, ὁ Κοραῆς ἔμεινε ἀπελπιστικὰ μόνος, μὲ ὑποστηρικτὲς τοὺς πολὺ πιστούς, πλὴν ὅμως ὀλιγάριθμους μαθητές του. Ὡς ἐκ τούτου, ἡ ἧττα τῶν ἀπόψεών του, ὅπως καὶ τοῦ Γ. Γεμιστοῦ ἢ Πλήθωνος τέσσερις αἰῶνες πρίν, ἦταν προκαθωρισμένη. 

    

Δρ. Κ. Α. Σταυρόπουλος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ, Α. (2018). Κοραῆς καὶ Καποδίστριας, Λαβύρινθος, Ἀθῆναι.

ΔΗΜΑΡΑ, Θ. Κ. (2002). Νεοελληνικὸς Διαφωτισμός, Ἑρμῆς, Ἀθῆναι.

ΗΛΙΟΥ, Φ. (2003). Ἰδεολογικὲς χρήσεις τοῦ Κοραϊσμοῦ στὸν 20ὸ αἰῶνα, Βιβλιόραμα, Ἀθῆναι.

HENDERSON, P. G. (1994). Ἡ Ἀναβίωση τοῦ Ἑλληνικοῦ Στοχασμοῦ, μτφρ. Φ. Βώρου, Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, Ἀθῆναι.

ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΗ, Μ. Π. (1996). Νεοελληνικὸς Διαφωτισμός, ΜΙΕΤ, Ἀθῆναι.

ΚΟΡΑΗ, Α. (1966-70). Ἅπαντα, Ἀδ. Βλάσση (ἐπανέκδοσις), Ἀθῆναι.