«Το έπος της Ανατολής μέσα από την καλλιτεχνική φαντασία των Ελλήνων δημιουργών»

Η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα εγκαινιάζει μια έκθεση που εξερευνά την Μικρασιατική Καταστροφή μέσα από το πρίσμα της λογοτεχνίας του Μεσοπολέμου.

Ana Vatan (Sûdî)nin yeni harıta küllüyatından. [Μητέρα πατρίδα: Από τη νέα συλλογή χαρτών του Sûdî], Κωνσταντινούπολη, 1927.

Για να τιμήσει τη συμπλήρωση των εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ΑΣΚΣΑ) διοργανώνει έκθεση, με τίτλο Το έπος της Ανατολής στη φαντασία των Ελλήνων: Η Μικρασιατική Καταστροφή στη λογοτεχνία του Μεσοπολέμου.

Η καταλυτική επίδραση της Μικρασιατικής Καταστροφής στο πνεύμα και την ψυχή της γενιάς που ωρίμασε στα χρόνια του Μεσοπολέμου θα καθορίσει την πνευματική παραγωγή των εκπροσώπων της λεγόμενης Αιολικής αιγαιοπελαγίτικης σχολής της Γενιάς του ’30, όπως και των άλλων προσφύγων πεζογράφων και ποιητών αυτής της περιόδου. Η έκθεση, την οποία επιμελήθηκε η Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan, διευθύντρια των Αρχείων της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, σε συνεπιμέλεια με την ιστορικό Νατάσα Λαιμού, περιλαμβάνει περισσότερα από 200 εκθέματα, τα περισσότερα από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό με μια εντυπωσιακή σκηνογραφία, σχεδιασμένη από την Παρασκευή Γερολυμάτου και τον Ανδρέα Γεωργιάδη από τη Μικρή Άρκτο.

Η έκθεση κινείται γύρω από τέσσερις θεματικούς άξονες που ακολουθούν τη λογοτεχνική παραγωγή του Μεσοπολέμου ανά δεκαετία. Ο πρώτος θεματικός άξονας αφορά σε μυθιστορήματα που γράφτηκαν στην πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου, αμέσως μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, αντλώντας έμπνευση είτε από τα χαρακώματα του Μεγάλου Πολέμου (Η ζωή εν τάφω του Στράτη Μυριβήλη), είτε από ιστορίες αιχμαλωσιών μετά τη νίκη των Τούρκων στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-1922 (Το Νούμερο 31328 του Ηλία Βενέζη).

Φωτογραφία από το Αϊβαλί, σταλμένη από τον Hâdi İskit στον Ηλία Βενέζη, 22 Δεκεμβρίου 1961. ΑΣΚΣΑ Αρχεία, Αρχείο Ηλία Βενέζη

Ο δεύτερος θεματικός άξονας επικεντρώνεται στην παραγωγή της δεκαετίας του 1930, με τη δημοσίευση των πρώτων προσφυγικών μυθιστορημάτων, όπως Οι Πρώτες Ρίζες της Τατιάνας Σταύρου (1936) και η Γαλήνη του Ηλία Βενέζη (1939), ή έργων σε ποιητικό λόγο, όπως το Μυθιστόρημα του Γιώργου Σεφέρη (1935). Η λογοτεχνική παραγωγή της δεκαετίας του 1940, ο τρίτος θεματικός άξονας της έκθεσης, στρέφεται σε ένα είδος μαγικού ρεαλισμού κατεχόμενου από νοσταλγία για τον χαμένο παράδεισο της Ανατολής. Το χρονικό μιας πολιτείας (1938) του Παντελή Πρεβελάκη, ο Λεωνής (1940) του Θεοτοκά, η Αιολική γη (1943) του Βενέζη και η Παναγιά η Γοργόνα (1949) του Μυριβήλη, όλα γραμμένα τις παραμονές ή κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, θα κλείσουν το πρώτο κεφάλαιο της Μικρασιατικής Καταστροφής στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας.

Το ελληνικό πλοίο Ίμβρος στο λιμάνι της Σμύρνης, 1919. Fred Boissonas, Smyrne, Γενεύη 1919. Φωτογραφία Edmond Boissonas. ΑΣΚΣΑ, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

Η έκθεση ολοκληρώνεται με τον τέταρτο και τελευταίο άξονα της αφήγησης, το Έπος του Άλλου, που εστιάζεται στο αποτύπωμα που άφησε ο ελληνοτουρκικός πόλεμος (1919-1922) στην τουρκική λογοτεχνία του Μεσοπολέμου, κυρίως στα έργα συγγραφέων, όπως η Halide Edip και ο Yakup Kadri Karaosmanoğlu. Επιχειρείται μία εισαγωγική αλλά και περιεκτική παρουσίαση του ποικιλόμορφου λογοτεχνικού απόηχου στην Τουρκία της κοινής ιστορικής εμπειρίας που σημάδεψε τις δύο χώρες, αλλά που ο κάθε λαός βίωσε και αποτύπωσε στη μνήμη του τόσο διαφορετικά.

Στην έκθεση που βασίστηκε σε σπάνιο και άγνωστο στο ευρύ κοινό υλικό από τα αρχεία των τεσσάρων δημιουργών (Μυριβήλη, Βενέζη, Θεοτοκά και Σεφέρη) παρουσιάζονται: ημερολόγια, αλληλογραφία, εφημερίδες, φωτογραφίες, ζωγραφιές, χειρόγραφα, όπως και δυσεύρετες πρώτες εκδόσεις που βρέθηκαν είτε στα προσωπικά τους αρχεία, είτε στις συλλογές της Γενναδείου Βιβλιοθήκης ή σε ιδιωτικές συλλογές, όπως στην περίπτωση των Τούρκων συγγραφέων. Και όπου η αφήγηση δεν εύρισκε το ταίρι της στο υλικό των αρχείων της Αμερικανικής Σχολής, οι επιμελήτριες απευθύνθηκαν στους απογόνους των πρωταγωνιστών της έκθεσης, οι οποίοι δάνεισαν γενναιόδωρα αντικείμενα από τα οικογενειακά τους αρχεία. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για πρώτη φορά εκτίθεται το ντενεκεδένιο νούμερο 31328 (με αραβικά ψηφία) που χάρισε στον Βενέζη την ελευθερία από τα τάγματα εργασίας των Τούρκων.

Αποφεύγοντας συνειδητά να εστιάσει στη Γενιά του ’30 (καθώς η Μικρασιατική Καταστροφή δεν αποτέλεσε πρωταρχική πηγή έμπνευσης για τους περισσότερους εκπροσώπους της, παρά μόνο για όσους είχαν βιώσει από κοντά τα γεγονότα του 1922), η έκθεση που αναπτύσσεται οριζόντια για το ευρύ κοινό και σε βάθος για το εξειδικευμένο. Σε καμία περίπτωση δεν φιλοδοξεί να εξαντλήσει το πλούσιο θέμα της μικρασιατικής λογοτεχνίας που στην παρούσα έκθεση περιορίζεται, εξαιτίας του διαθέσιμου αρχειακού υλικού, στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Ούτε καλύπτει όλες τις φωνές. Το κενό αυτό αναλαμβάνει να καλύψει στον κατάλογο της έκθεσης το εισαγωγικό κείμενο του Χαράλαμπου Καράογλου. Στον κατάλογο επίσης που εκδόθηκε από τη Μικρή Άρκτο, περιλαμβάνεται και μια ανθολογία κειμένων, με αποσπάσματα λογοτεχνικών κειμένων από τους πιο αντιπροσωπευτικούς δημιουργούς της περιόδου του Μεσοπολέμου, Έλληνες και Τούρκους, προσφέροντας μια πρόγευση της διαχρονικής αξίας των έργων τους.

 ΠΗΓΗ

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
Διάρκεια έκθεσης: 20 Οκτωβρίου 2022 – 20 Φεβρουαρίου 2023
Οργάνωση: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα
Επιμέλεια: Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan & Νατάσα Λαιμού
Σχεδιασμός Έκθεσης: Μικρή Άρκτος, Ανδρέας Γεωργιάδη, Βιβή Γερολυμάτου
Χώρος: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα,
Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννης, Σουηδίας 54, Κολωνάκι 
Ώρες λειτουργίας: Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 12:00-18:00 | Πέμπτη 16:00-22:00