Αμπέλια, βότρυες, κρασί, κληματαριές...

Αν έπρεπε να διαλέξω μόνο μία εικόνα για να συμβολίσω την ευτυχία κάτω από τον ήλιο της Μεσογείου, αυτή θα ήταν ένα στεφάνι από χλωρά κλαριά αμπελιού στο κεφάλι ενός μεθυσμένου αγοριού. Δηλαδή ενός θεού.

Η λατινική situla είναι ένας κωδωνόσχημος κάδος που χρησιμοποιούνταν στη Μεγάλη Ελλάδα, ως μέρος των κτερισμάτων του τάφου, για να περιέχει το κρασί που ο νεκρός θα έπινε στο μακαρισμένο συμπόσιο που θα λάμβανε χώρα στη μετά θάνατον ζωή― σκηνικό που υποδηλώνει και η εικόνα πάνω στο αγγείο. Κάτω από μια πολύφυλλη κληματαριά γεμάτη καρπερά τσαμπιά με σταφύλια, τρεις συμποσιαστές ξαπλώνουν σε ένα μονό κρεβάτι: Ο Διόνυσος βρίσκεται στα δεξιά, κρατώντας τον θύρσο και ένα ρόδι, το σύμβολο της αθανασίας- ο Ερμής βρίσκεται στο κέντρο, με τον κηρύκειον στο ένα χέρι και τη διονυσιακή κούπα στο άλλο- στα αριστερά, ο Απόλλωνας κρατά ένα κλαδί δάφνης ενώ στρέφει το κεφάλι του προς τα πάνω. Μπροστά από το κρεβάτι υπάρχει ένα μικρό τραπέζι, φορτωμένο με φρούτα και λευκά ψωμιά και ένας κρατήρας όπου αναμειγνύονται κρασί και νερό. Ο τραγοπόδαρος Πάνας, ξαπλωμένος σε ένα χαλί, είναι μια παρουσία υποδεέστερη σε αυτό το συμπόσιο, στραμμένος προς τον νεαρό οινοχόο, ο οποίος του προσφέρει μια κερήθρα. Στο δεξιό άκρο της σκηνής, ένας αυλητής δημιουργεί ατμόσφαιρα σε αυτό το θεϊκό συμπόσιο με τους ήχους του διαύλου του... 4ος αι. π.Χ. Απουλία, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Μαδρίτη.

ΣΕ ΕΝΑ ΦΥΛΛΑΔΙΟ του 1963 της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα διαβάζω μια σύντομη παράγραφο που με κάνει να συνειδητοποιήσω ότι αν έπρεπε να διαλέξω μόνο μία εικόνα για να συμβολίσω την ευτυχία κάτω από τον ήλιο της Μεσογείου, αυτή θα ήταν ένα στεφάνι από χλωρά κλαριά αμπελιού στο κεφάλι ενός μεθυσμένου αγοριού. Δηλαδή ενός θεού. Ελπίζω να μεταφράζω σωστά τις ποικιλίες:

 

 

 

«Στην Ελλάδα πολλά άγρια αμπέλια σκαρφαλώνουν πάνω σε βράχους και ερείπια: η αγράμπελη, με ένα νέφος από μικροσκοπικά λευκά άνθη, ο αρκουδόβατος, με συστάδες από μούρα, η πορφυρή περικοκλάδα (vinca major), το αγιόκλημα και το μελισσόχορτο. Το πιο συνηθισμένο από όλα είναι ο κισσός, λευκός, μαύρος και "αγγλικός" (hedera helix). 

Ο μύθος λέει ότι περιτύλιγε το κατάρτι του πλοίου που έφερε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τον Διόνυσο, τον θεό του κρασιού, ενώ από την άκρη του ιστού ξεπήδησε το πιο διάσημο από όλα τα αμπέλια, το σταφύλι (vitis vinifera). Τα αμπέλια στην αρχαιότητα ήταν συνήθως ανεβασμένα σε κληματαριές. 

Αναρίθμητες ποικιλίες παρήγαγαν αμέτρητους τοπικούς καρπούς, συμπεριλαμβανομένων του σταφυλιού χωρίς κουκούτσι της Κορίνθου, της "σταφίδας", και των λευκών και κόκκινων ποικιλιών που παρήγαγαν όλα τα είδη κρασιών. Τα πιο διάσημα αρχαία ελληνικά κρασιά προέρχονταν από τα νησιά και τις ακτές του Αιγαίου.

Η Αττική έβγαζε μόνο ένα μετρίως καλό κρασί, αλλά διαλαλούσε τις χαρές της οινοποσίας πάνω στα ζωγραφισμένα αγγεία της που στέλνονταν σε όλο τον κόσμο. Στον Διόνυσο οφείλει την καταγωγή του το δράμα, καθώς ξεκίνησε από τα τραγούδια των διονυσιακών γιορτών. Οι αγγειογραφίες δείχνουν σάτυρους και σιληνούς να μαζεύουν και να πατάνε σταφύλια για να φτιάξουν το κρασί που απολάμβαναν.»

 

Ο Βάκχος πάντα με μια ιδέα παραλυσίας στο πονηρό βλέμμα...

Αλλά κι οι δεκάρες μ΄άρεσαν τότε (σε αυτή την εποχή που είναι τόσο μακρυνή που καμμιά φορά αναρρωτιέμαι αν υπήρξε) επειδή είχαν τσαμπιά με σταφύλια στη μία όψη...

Ο Διόνυσος στο βαρκάκι του, με το κατάρτι που βλάστησε κι έγινε αμπέλι, στο πρώτο του ταξίδι που τον έφερε στην Ελλάδα. Το μοναδικό κύπελο του Εξεκία. Σκέψου να πίνεις άσπρο πάτο και να βλέπεις αυτό!

 

ΕΓΩ ΕΙΜΙ Η ΑΜΠΕΛΟΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ: Η Άμπελος του Λέου Μόσκου. Η παράσταση γνώρισε μεγάλη διάδοση στην κρητική ζωγραφική. Ο ρεθύμνιος Λέος Μόσκος (1648-90) εργάστηκε στην Κεφαλονιά και τη Ζάκυνθο. Β' μισό 17ου αι. Μουσείο Μπενάκη. Φωτ.: Σ.Τ./LIFO

Still Life with Grapes, Cadurcis Plantagenet Ream, Metropolitan Museum of Art

Ρόδια και ρόδα και σταφύλια, στις Χίλιες και μία Νύχτες, του Παζολίνι. Η χαρά της ζωής.

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος

Πηγή