Το έψιλον των Δελφών

Ποιο νόημα έχει σήμερα ο προσδιορισμός «ευρωπαϊκό» στο όνομα του Κέντρου;

Η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών το 1977 σηματοδοτούσε τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό που ήθελε να δώσει στη χώρα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής λίγο μετά την πτώση της δικτατορίας.

του Άγγελου Χανιώτη*

Πολλοί γνωρίζουν το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών (ΕΠΚεΔ) κυρίως χάρη στο Διεθνές Φόρουμ που φιλοξενείται στις εγκαταστάσεις του. Ωστόσο το έργο του, ευρύ και σημαντικό σε ποιότητα, περιλαμβάνει συνέδρια, εκθέσεις καλλιτεχνών, θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες και εκπαιδευτικά προγράμματα. Αναφέρω ενδεικτικά τις ετήσιες συναντήσεις για το αρχαίο δράμα και τις απηχήσεις του στο σύγχρονο θέατρο, φιλοσοφικά και ιστορικά συνέδρια, τους αγώνες αντιλογίας για μαθητές των ελληνικών λυκείων και τη διεθνή Δελφική Ακαδημία για μεταπτυχιακούς φοιτητές. Αυτά οφείλονται στην έμπνευση και τις προσπάθειες της προέδρου του Διοικητικού του Συμβουλίου, από την ίδρυσή του, της Ελένης Αρβελέρ, των διευθυντών, των σημαντικών προσωπικοτήτων που στελέχωσαν το Δ.Σ. και του έμπειρου και αφοσιωμένου προσωπικού.

«Περί του Ε του εν Δελφοίς» είναι πραγματεία του Πλουτάρχου αφιερωμένη σε ένα αινιγματικό έψιλον χαραγμένο στο αέτωμα του ναού του Απόλλωνα. Θέμα μου είναι ένα άλλο δελφικό έψιλον: το έψιλον του ΕΠΚεΔ. Ποιο νόημα έχει σήμερα ο προσδιορισμός «ευρωπαϊκό» στο όνομα του Κέντρου;

Το 1977, η ίδρυση του ΕΠΚεΔ σηματοδοτούσε τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό που ήθελε να δώσει στη χώρα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής λίγο μετά την πτώση της δικτατορίας. Η Ευρώπη του 1977 ήταν πολύ διαφορετική. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα αριθμούσε μόλις εννέα μέλη. Η κρίση του ανατολικού μπλοκ ήταν αισθητή, αλλά η κατάρρευσή του μακρινή. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός της Ευρώπης ήταν μικρός, πριν από τις μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές του 21ου αιώνα. Ο Εντουαρντ Σαΐντ δεν είχε δημοσιεύσει ακόμα το βιβλίο του για τον Οριενταλισμό και ούτε η ύπαρξη δυτικού πολιτισμού ήταν υπό αμφισβήτηση ούτε το ότι τα θεμέλιά του βρίσκονταν στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα. Σε πολλές δυτικοευρωπαϊκές χώρες η διδασκαλία Λατινικών και Αρχαίων Ελληνικών στη θεωρητική κατεύθυνση της μέσης εκπαίδευσης ήταν αυτονόητη. Δεν είχε εγκαθιδρυθεί το καθεστώς των Αγιατολάχ στο Ιράν και η κήρυξη ιερού πολέμου στη Δύση ήταν αδιανόητη. Οσο για την οικονομική πρωτοκαθεδρία της Κίνας, αυτή δεν θα μπορούσε να την υποψιαστεί ούτε και ο πιο τολμηρός μελλοντολόγος. Από εκείνη την εποχή, μόνο η βασίλισσα της Αγγλίας παραμένει σταθερή στη θέση της.

Σε αυτά τα 44 χρόνια και η Ευρώπη άλλαξε και η θέση της στον κόσμο. Ως «Ευρωπαϊκό» Πολιτιστικό Κέντρο το ΕΠΚεΔ οφείλει να αγκαλιάζει το σύνολο του ευρωπαϊκού πολιτισμού – πέρα από τα όρια της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας, του πολιτισμού των χωρών της Ε.Ε. ή του λεγόμενου δυτικού πολιτισμού. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός δεν είναι μόνο η κλασική αρχαιότητα, το Βυζάντιο, η Αναγέννηση και η σύγχρονη ευρωπαϊκή τέχνη και λογοτεχνία, αλλά και η φιλοσοφία και η τέχνη των Αράβων της Ισπανίας, ο πολιτισμός των ιουδαϊκών κοινοτήτων της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης, η αρχιτεκτονική και η τέχνη στα ευρωπαϊκά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και η λογοτεχνία, η μουσική και η τέχνη των σλαβικών χωρών. Η ανάγκη ο ευρωπαϊκός πολιτισμός να γίνεται αντιληπτός και να προβάλλεται στην ευρύτητά του είναι σήμερα ιδιαίτερα επιτακτική.

Πρώτον, η αυτομαστίγωση των δυτικών κοινωνιών για την αποικιοκρατία, τη δουλεία και τις φυλετικές διακρίσεις έχει οδηγήσει ορισμένους κύκλους, ακραίους αλλά με επιρροή, σε καθολική απόρριψη του δυτικού πολιτισμού και απαξίωση των θεμελίων του στην κλασική αρχαιότητα. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής της τάσης είναι η γόνιμη σύνδεση της κλασικής παιδείας με άλλες πολιτιστικές παραδόσεις, όπως για παράδειγμα η σύζευξη της αρχαίας φιλοσοφίας και επιστήμης με την αραβική φιλοσοφία και επιστήμη, η συνέχεια της ελληνικής Ιατρικής στον αραβικό κόσμο και η ανάδειξη της επίδρασης που άσκησε και ασκεί η κλασική λογοτεχνία (π.χ. το δράμα) στη σύγχρονη πολυπολιτισμική λογοτεχνία, τον κινηματογράφο και το θέατρο.

Δεύτερον, σε λίγες δεκαετίες τα ποσοστά των Ευρωπαίων (δεν αναφέρομαι μόνο στις χώρες της Ε.Ε.) που είναι ενεργά μέλη θρησκειών πέραν του Χριστιανισμού (μουσουλμάνοι, βουδιστές, ινδουιστές, ιουδαίοι κ.λπ.) θα εκτιναχθούν. Ο πολιτισμός μπορεί να συμβάλει στην αποφυγή εκρηκτικών καταστάσεων και συγκρούσεων προβάλλοντας κάτι πολύ απλό: ότι ανέκαθεν βασικά χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού πολιτισμού ήταν η πολυμορφία, η πολυγλωσσία και η αλληλεπίδραση διαφορετικών πολιτιστικών παραδόσεων. Το ΕΠΚεΔ ενδείκνυται και για την ανάδειξη της πολιτιστικής πολυμορφίας στην πορεία της ευρωπαϊκής Ιστορίας και για την προβολή της επικαιρότητας του ελληνικού πολιτισμού όχι σε αντιπαράθεση, αλλά σε σύζευξη με άλλες παραδόσεις.

Δυστυχώς το ΕΠΚεΔ «υποσιτίζεται» εδώ και μία δεκαετία από την ελληνική πολιτεία. Για να συνεχίσει την πορεία του, ανεξάρτητα από τις μεταπτώσεις της ελληνικής και της διεθνούς οικονομίας, απαιτείται έμφαση στη διεκδίκηση χορηγιών. Ακριβώς ο ευρύς ορισμός του «ευρωπαϊκού» δίνει ανεξάντλητες δυνατότητες για τη διεκδίκηση πρόσθετων πόρων από νέους χορηγούς, ιδίως από εκείνους που επιδιώκουν να υπογραμμίσουν τη σύνδεση του πολιτισμού τους με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Αναφέρω ως παράδειγμα χορηγούς που παραδοσιακά χρηματοδοτούν την προβολή του ιουδαϊκού πολιτισμού στην Ευρώπη και χορηγούς από αραβικές χώρες που έχουν ήδη εγκαταστήσει παραρτήματα ευρωπαϊκών μουσείων στα εδάφη τους και χρηματοδοτούν προγράμματα για τη μελέτη του αραβικού/ισλαμικού παρελθόντος στη Δύση.

Το ΕΠΚεΔ έχει σημαντικό παρελθόν και μπορεί να έχει σημαντικό μέλλον. Αλλά τι γίνεται με το παρόν; Η θητεία του Δ.Σ. του έληξε τη 15η Απριλίου 2021 και δεν έχει ορισθεί νέο.

 
* Ο κ. Αγγελος Χανιώτης είναι καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον.

πηγή