Η κλιματική και οικολογική κρίση δεν αντιμετωπίζονται με επιφανειακές μόνο αλλαγές

του Νίκου Χρυσόγελου

π. Ευρωβουλευτή των Πράσινων

και Περιφερειακού Σύμβουλου Ν. Αιγαίου

μέλος του Συμβουλίου των Πράσινων

Η πρόκληση και η δυσκολία στην αντιμετώπιση της κλιματικής και της οικολογικής κρίσης είναι ότι προϋποθέτουν αλλαγή τόσο της οικονομίας και του μοντέλου όσο και του τρόπου ζωής μας. Όμως το διακύβευμα είναι σαφές, είτε αλλάζουμε είτε καταρρέει ο πολιτισμός μας μαζί με το κλίμα και το οικοσύστημα.

Ακόμα και αν δεν υπήρχε η κλιματική κρίση, υπάρχει (και επιταχύνεται) η οικολογική κρίση και η μεγέθυνση του οικολογικού αποτυπώματος μας παγκοσμίως αλλά και σε κάθε χώρα χωριστά. Το αποτύπωμα διαφέρει μεν από χώρα σε χώρα αλλά ο μισός κόσμος έχει ξεπεράσει ήδη τις αντοχές του πλανήτη με την κατανάλωση αγαθών, ενέργειας και φυσικών πόρων, όπως φαίνεται και από τον χάρτη.

Ο μύθος λέει ότι η αύξηση της κατανάλωσης “λύνει” όλα τα προβλήματα: ανάκαμψη από την πανδημία, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, οικονομική ανάκαμψη, ευημερία. Αυτή η κλασική αντίληψη ξεχνάει ότι ο πλανήτης, οι πόροι, οι αντοχές των οικοσυστημάτων έχουν όρια. Το διατύπωσε η “Λέσχη της Ρώμης” ήδη από το 1972 με τα “¨Ορια της Ανάπτυξης”. Τίθεται ξανά και ξανά κυρίως από ερευνητές και τα πράσινα κινήματα, εμμέσως από Διεθνείς Οργανισμούς. Αλλά εκτός από τους Πράσινους, αυτή η αλήθεια ελάχιστα έχει επηρεάσει τις άλλες πολιτικές δυνάμεις.

Εεμίς έχουμε και ένα άλλο πρόβλημα. Υπάρχει ο “εθνικός μύθος” που ισχυρίζεται ότι το δικό μας οικολογικό αποτύπωμα ως χώρα είναι μικρό. Δυστυχώς, όμως, δεν ισχύει αυτό. Η αλήθεια είναι ότι αν όλοι στον πλανήτη καταναλώνανε όπως εδώ στην Ελλάδα θα χρειαζόμασταν 1.5 έως 2 πλανήτες κατ ελάχιστον. Αυτό οφείλεται τόσο στη μη-βιώσιμη κατανάλωση ακόμα και την εποχή της λιτότητας, αλλά και στο γεγονός ότι η οικονομία μας είναι ιδιαίτερα αναποτελεσματική και σπάταλη (οικολογικά, ενεργειακά, πρώτες ύλες), όπως και οι καθημερινές επιλογές μας.

Μπορεί η κατανάλωση να μην είναι “δίκαιη” δηλαδή κάποιος να σπαταλάει πολλά και άλλος να μην έχει να ζήσει – ο μέσος όρος είναι αλήθεια ότι δεν λέει πάντα την “κοινωνική” αλήθεια. Όμως, αν το όνειρο της κοινωνίας είναι να αυξήσει την κατανάλωση και την καταναλωτική δύναμη για να μειωθεί η κοινωνική ανισότητα και αδικία, αυτό δεν οδηγεί στην πραγματικότητα σε μείωση της αδικίας, αλλά σε επιτάχυνση της κλιματικής και οικολογικής κρίσης και τελικά στην μεγέθυνση της ανισότητας και της αδικίας. Για παράδειγμα, η κλιματική κρίση απειλεί με πιο γρήγορη εξαφάνιση της πιο ευάλωτες και φτωχιές περιοχές, η πανδημία έχει πιο σοβαρές επιπτώσεις (διάδοση και θνησιμότητα) στις πιο υποβαθμισμένες περιοχές (υψηλή ρύπανση, πρόωρες βλάβες στην υγεία) και στα άτομα που βιώνουν τη φτώχεια και τον αποκλεισμό (με δεδομένο ότι συχνά έχουν κατεστραμμένη υγεία)

Επομένως, για να βγούμε από την κρίση χρειαζόμαστε νέα πολιτικά σχέδια, νέες ιεραρχήσεις την ικονομία, την κοινωνία και την ευημερία. Είναι επίσης σαφές ότι μια βαθιά αλλαγή του οικονομικού-παραγωγικού μοντέλου συνεπάγεται σε αυτή την περίπτωση και προϋποθετει και μια προσωπική οικολογική λιτότητα. Μια νέα φιλοσοφία για τη ζωή, για το τι αξίζει και τι όχι.

Η πανδημία κάπως μας ταρακούνησε, ξανασκεφτήκαμε τι είναι σημαντικό και τι όχι. Ένα ποσοστό των νέων έχει τα τελευταία χρόνια διαφοροποιήσει αξίες και τρόπο ζωής. Είμαστε, όμως, ακόμα μακρυά από το σημείο διασφάλισης της “επιβίωσης” ή της “βιωσιμότητας”. Και επανέρχονται όχι μόνο τα μη βιώσιμα μοντέλα ζωής αλλά και πολιτικές αντιλήψεις που προωθούν περισσότερο από αυτό που μας οδηγεί στις πολλαπλές κρίσεις.

Βασικό πρόβλημα στη χώρα μας είναι και το ότι το πολιτικό σύστημα στη χώρα μας είναι “καθυστερημένο”, έχει ξεπεραστεί πλήρως από τις εξελίξεις, τις ανάγκες και τις αλλαγές που απαιτούνται. Αλλά και η δημόσια συζήτηση, όταν γίνεται, είναι αποσπασματική και δεν βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα αλλά σε στερεότυπα και επικοινωνιακά σχήματα.

Ήδη όμως σε ορισμένες χώρες, όπως στη Γερμανία και στη Γαλλία, φαίνεται ότι οι κοινοτικές και κοινωνικές αξίες που κάποτε γέννησαν την αριστερά (όπως κοινωνική δικαιοσύνη και αλληλεγγύη) ενσωματώνονται, αλλά σε ένα νέο, σύγχρονο πλαίσιο, στις πολιτικές προτάσεις των πράσινων, Δεν είναι πλέον η διεκδίκηση της αύξησης εισοδημάτων και ενδυνάμωσης της καταναλωτικής δύναμης των εργαζομένων και των μη προνομιούχων αλλά ένα νέο μοντέλο κοινωνικής πολιτικής που ενισχύει στην πραγματικότητα την ποιότητα ζωής μέσω κοινωνικών και περιβαλλοντικών “υποδομών” για όλους κι όλες.

Χρειάζεται να ανοίξουμε αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της ανάκαμψης, του Πράσινου Συμβολαίου (green deal), του νέου μοντέλου που χρειάζεται η χώρα. Έτσι κι αλλιώς η επιφανειακή και για επικοινωνιακούς σχεδιασμούς αναφορά στην “κλιματική κρίση” και στην “ανάκαμψη και ανθεκτικότητα” ή ακόμα και στην “πράσινη ανάπτυξη” (που στην πραγματικότητα είναι “business as usual”) δεν θα έχει ουσιαστικά αποτελέσματα στην ποιότητα ζωής των πολιτών και στην προστασία του κλίματος και του οικοσυστήματος.

Δεν αρκεί να τροφοτήσουμε με διαφορετική ενέργεια ένα καταναλωτικό τρόπο ζωής που δεν είναι βιώσιμος ακόμα και χωρίς να λάβουμε υπόψη τις κλιματικές επιπτώσεις του.

Μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα με λιγότερα αλλά μέσα από διαφορετικές αλλαγές. Δεν χρειάζεται να αλλάζουμε τα κινητά κάθε χρόνο, να χρησιμοποιούμε ρούχα τελευταίας μόδας, να ονειρεύομαστε το τελευταίο μοντέλο αυτοκινήτου, να πετάμε ένα σωρό πράγματα που δεν χρειαζόμαστε τελικά, να βλέπουμε τη γη ως οικόπεδο, να μεταφέρουμε την τροφή μας από τα πέρατα της γης, να χρησιμοποιούμε προϊόντα μιας χρήσης, να κάνουμε διακοπές σε τουριστικά με πισίνες, κακή κατασκευή και χωρίς μόνωση αλλά με συνεχή κλιματισμό και πολλά άλλα. Μπορούμε να έχουμε συσκευές που διαρκούν πολύ, να επιλέγουμε χρησιμοποιημένα ρούχα και προϊόντα που είναι σε άριστη κατάσταση αλλά δεν είναι στη “μόδα”, να προτιμάμε ποδήλατο για τις κοντινές διαδρομές, να διεκδικούμε αποτελεσματικά, οικολογικά μέσα μεταφοράς, να αποφεύγουμε και να επαναχρησιμοποιούμε, και στο τέλος να ανακυκλώνουμε, να μοιραζόμαστε από κοινού διαθέσιμους χώρους για διακοπές, αντί να ονειρευόμαστε νέα ιδιοκτησία ΜΑΣ δίπλα στο κύμα για τις διακοπές μας των 15-20 ημερών (τα νησιά χτίζονται τώρα μανιωδώς τα πάντα από ανθρώπους που κάνουν εκεί διακοπές το πολύ ενός μήνα το χρόνο – πόσο βιώσιμο είναι αυτό;)

Οι αλλαγές δεν μπορούν να επιβληθούν, πρέπει να υιοθετηθούν ατομικά και συλλογικά. Άλλο είναι, επίσης, να επιβάλλεις οριζόντια τη λιτότητα μεγεθύνοντας την κοινωνική ανισότητα και άλλο να ενθαρρύνεις μια οικολογικά πιο σοφή ζωή, με δημοκρατικό τρόπο και με εναλλακτικές λύσεις.

Οι αλλαγές στο προσωπικό επίπεδο είναι σημαντικές, αναγκαίες αλλά δεν αρκούν. Η πολιτική μπορεί να βοηθήσει όχι μόνο εκπαιδεύοντας τους πολίτες, να λειτουργεί δηλαδή παιδαγωγικά, αλλά και να διαμορφώνει το κατάλληλο θεσμικό, φορολογικό και οικονομικό πλαίσιο για την ενθάρρυνση και στήριξη αυτών των αλλαγών παραδείγματος και μοντέλου.

Πιστεύετε ότι τα κόμματα που είναι σήμερα στο κοινοβούλιο μπορεί να παίξουν ένα τέτοιο ρόλο; Αν ναι, όλα καλά. Αν όχι, τότε ας χτίσουμε από τα κάτω το νέο πράσινο κόμμα, της αυτονομίας αλλά και της (οικο)λογικής, μια και είναι πλέον θέμα επιβίωσης, δεν είναι πολυτέλεια ή υπόθεση για λίγους, ή πολύ περισσότερο για καιροσκόπους. Ο 21ος αιώνας είναι – είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι – ο αιώνας του πράσινου (με ότι αυτό σημαίνει: πράσινη πολιτική, ελπίδα, πράσινο/φύση κ.ά.)

• Στο χάρτη μπορούμε να δούμε τις χώρες που η κατανάλωσή τους (το οικολογικό τους αποτύπωμα) έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τις οικολογικές αντοχές του πλανήτη (με κόκκινο), μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Επίσης, μπορούμε να δούμε τις χώρες που ακόμα δεν έχουν φτάσει αυτό το επίπεδο (με πράσινο) που όμως αν το φτάσουν τότε θα έχουμε εξαντλήσει πλήρως τις δυνατότητες του πλανήτη

Photo by Kelly Sikkema on Unsplash