Τα κίνητρα που δίνουν οι χώρες του Βορρά στις νέες οικογένειες δεν τα φανταζόμαστε στην Ελλάδα

Όσοι βιάζονται να κατηγορήσουν τα νέα ζευγάρια στην Ελλάδα για απροθυμία σχετικά με την απόκτηση παιδιών, καλό είναι να γνωρίζουν τι ισχύει σε τέσσερις χώρες του ευρωπαϊκού βορρά για τις νέες οικογένειες.

Ο σάλος που προκλήθηκε πρόσφατα με το... αλήστου μνήμης συνέδριο για τη γονιμότητα (το οποίο τελικά ματαιώθηκε) άνοιξε και πάλι το δημόσιο διάλογο για τα κίνητρα που δίνονται στους Ελληνες (και μη) πολίτες της χώρας έτσι ώστε να προχωρούν στη δημιουργία οικογένειας, συζήτηση που συνδέεεται σαφώς και ευθεία με το δημογραφικό πρόβλημα.

Το πρώτο, πρόχειρο αλλά όχι βιαστικό, συμπέρασμα είναι ότι η ελληνική πολιτεία όχι μόνο δεν έχει αναπτύξει ακόμα εκείνα τα στοιχειώδη εργαλεία κοινωνικής πολιτικής που χρειάζονται για τη στήριξη του θεσμού της οικογένειας αλλά και ότι υπολείπεται σημαντικά σε σχέση με τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης οι οποίες ανέκαθεν θεωρούνταν πρότυπα σ' αυτόν τον τομέα.

Επιχειρήσαμε μία έρευνα σε τέσσερις τέτοιες χώρες (Δανία, Σουηδία, Νορβηγία, Ιρλανδία) οι οποίες πληθυσμιακά δεν έχουν μεγάλες διαφορές σε σχέση με την Ελλάδα. Διαπιστώσαμε, με πίκρα είναι η αλήθεια, ότι παρά το γεγονός ότι ακόμα και σ' αυτές τις χώρες το κοινωνικό κράτος έχει υποχωρήσει τα τελευταία χρόνια, τα κίνητρα που προσφέρονται στους νέους και τις νέες έτσι ώστε να τεκνοποιήσουν είναι απείρως σημαντικότερα και ισχυρότερα σε σχέση μ' αυτά που (δεν) προσφέρει το ελληνικό κράτος. Κοντολογίς δεν μπορεί να γίνει σοβαρή σύγκριση.

Ακόμα όμως και εκεί, στον πολιτισμένο βορρά, τα κίνητρα που χαρίζουν οι κυβερνητικές πολιτικές δεν οδηγούν σε μαζικές τεκνοποιήσεις. Μην νομίσει δηλαδή ότι στη Νορβηγία το κάθε ζευγάρι τεκνοποιεί τρεις και τέσσερις φορές. Η κουλτούρα, ειδικά στην Ευρώπη, έχει αλλάξει, οι γυναίκες, και πολύ σωστά, διεκδικούν και παίρνουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην εργασία και στην παραγωγή (και παύουν να θεωρούνται μηχανές αναπαραγωγής) και αυτό έχει ως αποτέλεσμα μία σχετική μείωση των γεννήσεων η οποία βέβαια δεν είναι ίδια παντού.

Ας δούμε όμως τι ακριβώς συμβαίνει στις χωρές που εξετάσαμε ως προς τα κίνητρα για τη δημιουργία και τη στήριξη της οικογένειας.

Ιρλανδία

Η Ιρλανδία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως περίπτωση με την έννοια ότι ουδέποτε είχε μεγάλη παράδοση κοινωνικού κράτους. Αντίθετα, τη δεκαετία του 2000 οι αλματώδεις ρυθμοί ανάπτυξης κατέστησαν την Ιρλανδία ένα πρότυπο "φιλελεύθερης" οικονομίας η οποία είχε νικήσει τους καταναγκασμούς του κοινωνικού κράτους και είχε απελευθερώσει (υποτίθεται) τις δυνάμεις της αγοράς. Οι ιδεοληψίες αυτές κατέρρευσαν σαν χάρτινος πύργος με την οικονομική κρίση του 2008. Αλλά αυτό είναι μία άλλη ιστορία.

Στην Ιρλανδία, λοιπόν, το κάθε ζευγάρι εισπράττει επίδομα 160 ευρώ μηνιαίως για κάθε παιδί από τη στιγμή που αυτό θα γεννηθεί μέχρι να συμπληρώσει τα 18 του χρόνια (εκτός αν μπει από τα 16 στην αγορά εργασίας). Το κόστος ζωής στη χώρα βέβαια είναι υψηλότερο από το αντίστοιχο ελληνικό, ωστόσο το ποσό δεν παύει να είναι σημαντικό και να προσφερει σημαντική βοήθεια στις οικογένειες (πάσης φύσεως, μονογεϊκές, με ανύπαντρες μητέρες κτλ).

Επίσης, τα είδη που αφορούν παιδιά μέχρι 6 ετών πωλούνται με πολύ μειωμένο ΦΠΑ, άρα είναι κατά πολύ φθηνότερα από τα υπόλοιπα ενώ οι ιατρικές υπηρεσίες στα παιδιά (μέσω του οικογενειακού γιατρού στον οποίο έχουν πρόσβαση οι πάντες) δίνονται επίσης δωρεάν.

Το πιο σημαντικό είναι όμως ότι άπαντες στην Ιρλανδία εμπιστεύονται το δημόσιο σύστημα υγείας το οποίο με τη σειρά του προσφέρει εντελώς δωρεάν τον τοκετό και τις βασικές εξετάσεις των εγκύων. Αυτό σημαίνει ότι το κόστος τοκετού είναι πρακτικά μηδενικό σ'ένα σύστημα υψηλού επιπέδου το οποίο κατά τα άλλα δεν προσφέρει δωρεάν υπηρεσίες.

Τελικό συμπέρασμα: Λίγες αλλά πρακτικές παροχές για τα νέα ζευγάρια και τα παιδιά τους, γεγονός που εξασφαλίζει ένα βασικό προγραμματισμό και άρα σχετική ασφάλεια.

Νορβηγία

Η Νορβηγία δεν αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά το μέσο επίπεδο διαβίωσης του πληθυσμού είναι ιδαίτερα υψηλό, ίσως το πιο υψηλό στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.

Οι γυναίκες που δηλώνουν στην εργασία τους ότι περιμένουν παιδί μπορούν από τον 4ο μήνα της εγκυμοσύνης τους να απέχουν από τη δουλειά για ένα οκτάμηνο (με πλήρεις αποδοχές) ή για ένα χρόνο (με το 80% του μισθού τους).

Πλέον άδεια εξασφαλίζουν και οι άνδρες σύζυγοι οι οποίοι σε συνδυασμό με τις συζύγους τους μπορούν να φροντίζουν το νεογέννητο ή τα νεογέννητα εναλλάξ για ένα συνολικό διάστημα ενός χρόνου (παράδειγμα για 6+6 μήνες ή για 7+5).

Για κάθε παιδί το ζευγάρι εισπράττει μηνιαίο επίδομα 110 ευρώ το οποίο συνεχίζει να πιστώνεται μέχρι το παιδί να συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του ενώ από τον 11ο μήνα της ηλικίας του το βρέφος, εφόσον οι γονείς του εργάζονται, πηγαίνει σε δημόσιο ή ιδιωτικό βρεφονηπιακό σταθμό ο οποίος έχει κόστος 320 ευρώ το μήνα και λειτουργεί καθημερινά μέχρι τις 5 το απόγευμα.

Ο τοκετός, όπως και στην Ιρλανδία, είναι δωρεάν στο δημόσιο, φυσικά, σύστημα υγείας. Οι γυναίκες δεν επιλέγουν γυναικολόγο αλλά καλύπτονται από τον οικογενειακό γιατρό και τον τοκετό το αναλαμβάνει ο μαιευτήρας που έχει εκείνη την ημέρα και ώρα βάρδια στο δημόσιο νοσοκομείο. Μετά τον τοκετό, οι γυναίκες φιλοξενούνται-δωρεάν-στις ξενοδοχιακές εγκαταστάσεις των νοσοκομείων και το συνολικό κόστος, όπως γίνεται αντιληπτό, είναι σχεδόν μηδενικό.

Για τις οικογένειες, τέλος, με χαμηλό εισόδημα, προβλέπονται περαιτέρω εκπτώσεις στο κόστος των βρεφονηπιακών σταθμών.

Δανία

Το βασικό πλέγμα παροχών στη Δανία δίνει επίσης σημαντική βοήθεια στην οικογένεια αλλά δεν εξασφαλίζει την ικανοποίηση του συνόλου των αναγκών. Εφόσον όμως οι γονείς εργάζονται, υπάρχει η σχετική εξασφάλιση των βασικών αναγκών των παιδιών.

Για κάθε παιδί οι γονείς εισπράττουν (ανά τρεις μήνες) επίδομα ύψους 200 ευρώ. Από εκεί και πέρα, ανάλογα με το κοινοτικό διαμέρισμα στο οποίο διαμένει η οικογένεια, προβλέπονται παροχές που έχουν σχέση με τα απαραίτητα για το παιδί αλλά και με την παρουσία του στους βρεφονηπιακούς σταθμούς. Οι υπηρεσίες αυτές δεν παρέχονται δωρεάν ωστόσο είναι σαφώς φθηνές και εμπεριέχουν συνολική κάλυψη για το παιδί.

Και στη Δανία ο τοκετός λαμβάνει χώρα για τη συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών στο δημόσιο σύστημα υγείας με μηδενικό κόστος. Καλύπτονται και οι βασικές προγεννητικές εξετάσεις αλλά αν ένα ζευγάρι επιθυμεί να προχωρήσει σε πιο εξειδικευμένες ή περισσότερες εξετάσεις θα πρέπει να πληρώσει. Οπως και στη Νορβηγία, οι γυναίκες που έχουν μόλις γεννήσει φιλοξενούνται σε υψηλού επιπέδου ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις των μαιευτηρίων πριν φύγουν με το μωρό τους για το σπίτι τους.

Οι ιατρικές ανάγκες του παιδιού (συμπεριλαμβανομένων των εμβολίων) καλύπτονται δωρεάν από τον οικογειακό γιατρό. Στις δωρεάν καλύψεις προστέθηκαν πρόσφατα και οι οδοντιατρικές υπηρεσίες για τα παιδιά τα οποίο παρακολουθούνται από ειδικό οδοντίατρο.

Σουηδία

Τελειώνουμε την καταγραφή μας με την παρουσίαση των σχετικών παροχών που παρέχει στους νέους γονείς το σουηδικό κράτος. Είναι γεγονός ότι μεταπολεμικά το σουηδικό μοντέλο ανάπτυξης του κοινωνικού κράτους στη Σουηδία αποτέλεσε πρότυπο για την Ευρώπη και τον κόσμο ολόκληρο.

Τα τελευταία 30 χρόνια, και ιδιαίτερα στην οκταετία από το 2006 μέχρι και το 2014 όταν κυβέρνησε το συντηρητικό κόμμα, το μοντέλο αυτό αμφισβητήθηκε και υποχώρησε, ωστόσο ακόμα και σήμερα η ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρει, συνήθως δωρεάν, στους νέους γονείς δεν μπορεί να συγκριθεί με την εν Ελλάδι κατάσταση.

Στη Σουηδία του 2021 λοιπόν όλα τα παιδιά μέχρι την ηλικία των 18 ετών δεν πληρώνουν τίποτα όσον αφορά ιατρικά έξοδα (τακτικές ή έκτακτες επισκέψεις σε γιατρούς, επεμβάσεις, σε όλες οι ειδικότητες) φάρμακα, οδοντίατρο (δωρεάν είναι και οι ορθοδοντικές επεμβάσεις ή τα σιδεράκια).

Οι γονείς από την ημέρα γέννησης των παιδιών τους έως την ενηλικίωση τους, λαμβάνουν 125 ευρώ μηνιαίο επίδομα για κάθε παιδί. Σε περίπτωση αναπηρίας (χωρίς εξαιρέσεις πχ αυτισμός ή στο φάσμα του αυτισμού), όλα τα παιδιά λαμβάνουν επιπλέον επίδομα που ξεκινάει από 250€ έως 600€ το μήνα ανάλογα με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί. Επιπλέον, δίνεται ξεχωριστό επίδομα σε γονείς, βοηθούς στο σπίτι, βοηθούς στο σχολείο και στις επιπλέον δραστηριότητες.

Επίσης, μέχρι να γίνει το παιδί 12 χρονών και οι δυο γονείς έχουν δικαίωμα άδειας σε περίπτωση που το παιδί είναι άρρωστο και εκτάκτως δεν μπορεί να πάει ο ένας ή και οι δυο γονείς στη δουλειά, λαμβάνοντας τουλάχιστον το 80% του ημερομισθίου.

Κάθε παιδί έχει δικαίωμα να διδάσκεται εντός σχολείου και σχολικού προγράμματος τουλάχιστον 1 φορά τη εβδομάδα τη μητρική του γλώσσα, από δασκάλους της κάθε μητρικής γλώσσας.

Ο τοκετός είναι δωρεάν και γίνεται σε συγκεκριμένα κρατικά νοσοκομεία. Δεν υπάρχει ιδιωτική κλινική που αναλαμβάνει τοκετό, ούτε και μαιευτήρας γυναικολόγος. Τη γυναίκα καθ' ολη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης την παρακολουθεί συγκεκριμένη μαία και η ίδια μαία αναλαμβάνει και τον τοκετό ενώ μόνο αν υπάρχει σοβαρό πρόβλημα παρεμβαίνει γιατρός γυναικολόγος εφημερίας.

Τέλος, ο πατέρας έχει άμεσα 10 μέρες γονική άδεια αμέσως μετά τη γέννηση του μωρού, ενώ και οι δύο γονείς μπορούν να λάβουν έως 420 μέρες άδεια για την ανατροφή του παιδιού έως την ηλικία των 8 ετών, λαμβάνοντας έως και 90% του μισθού. Η μητέρα έχει δικαίωμα να μείνει με το νεογέννητο 1,5 - 2 χρόνια αναλόγως της περίπτωσης, ωστόσο το σύνηθες είναι 1,5 χρόνο με 80% του μισθού.

Επιμύθιο: Το ελληνικό κράτος δεν βρίσκεται απλώς μακριά από ουσιαστικές πολιτικές ενίσχυσης των νέων οικογενειών, των νέων γονέων και των παιδιών τους. Δεν έχει καν ακουμπήσει στο βατήρα για να εκκινήσει την προσπάθειά του, αν βέβαιως αυτή λάβη χώρα ποτέ. Είναι σαφές, πχ, ότι σε μία χώρα που για μία σειρά από λόγους οι γυναίκες προτιμούν να γεννούν στα ιδιωτικά νοσοκομεία, τα 2000 ευρώ που δίνει κυβέρνηση μετά από τη γέννηση κάθε παιδιού δεν φτάνουν ούτε για τρεις διανυκτερεύσεις. Χρειάζονται ολιστικές πολιτικές, κρατικές πολιτικές, που θα προσφέρουν ουσιαστική βοήθεια. Οπως βέβαια χρειάζεται και ενίσχυση της ποιότητας των κρατικών νοσοκομείων και του ΕΣΥ γενικότερα. Σε τελική ανάλυση κακώς κατηγορούνται οι Ελληνίδες ότι είναι απρόθυμες να κάνουν παιδιά (αν και αυτό είναι αναφαίρετο δικαίωμά τους).