Μας αφορά η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση; (Του Οικονομολόγου Πέττα Κωνσταντίνου)

Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση (1784) χρησιμοποιούσε νερό και ατμό για την εκμηχάνιση της παραγωγής.
Η δεύτερη (1870) χρησιμοποίησε ηλεκτρική ενέργεια για να δημιουργήσει μαζική παραγωγή.
Η τρίτη (1969) χρησιμοποίησε ηλεκτρικά κυκλώματα και την πληροφορική για την αυτοματοποίηση της παραγωγής.
Τώρα η Τέταρτη (?) βιομηχανική επανάσταση βασίζεται στην Τρίτη βιομηχανική επανάσταση και χαρακτηρίζεται από μια συγχώνευση τεχνολογιών που τα όρια τους είναι δυσδιάκριτα μεταξύ φυσικών, ψηφιακών και βιολογικών σφαιρών.

Οι δυνατότητες δισεκατομμυρίων ανθρώπων που συνδέονται με κινητές συσκευές, με πρωτοφανή επεξεργαστική ισχύ, δυνατότητα αποθήκευσης και πρόσβασης στη γνώση, είναι απεριόριστες. Και οι δυνατότητες αυτές θα πολλαπλασιάζονται με τις αναδυόμενες τεχνολογικές επαναστάσεις, σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, το διαδίκτυο των πραγμάτων, τα αυτόνομα οχήματα, η 3d εκτύπωση, η νανοτεχνολογία, η βιοτεχνολογία, η επιστήμη των υλικών, αποθήκευση ενέργειας, και της κβαντικής πληροφορικής.

Προκλήσεις και ευκαιρίες

Όπως και οι επαναστάσεις που προηγήθηκαν, η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση έχει τη δυνατότητα να αυξήσει παγκόσμιο επίπεδο εισοδήματος και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πληθυσμών σε όλο τον κόσμο. Μέχρι σήμερα, αυτοί που έχουν κερδίσει τα μέγιστα από αυτή είναι οι καταναλωτές που είναι σε θέση να αντέξουν οικονομικά και να έχουν πρόσβαση στον ψηφιακό κόσμο. Η τεχνολογία έχει προσφέρει νέα προϊόντα και υπηρεσίες που αυξάνουν την αποτελεσματικότητα και την απόλαυση της προσωπικής μας ζωής. Για παράδειγμα να καλέσουμε ταξί, να κάνουμε κράτηση σε πτήση, να αγοράσουμε ένα προϊόν, να κάνουμε μια πληρωμή, να ακούσουμε μουσική, να δούμε μια ταινία, ή να παίξουμε ένα παιχνίδι. Πολλά από αυτά τώρα μπορεί να γίνουν από απόσταση.
Την ίδια στιγμή, όπως έχουν επισημάνει οι οικονομολόγοι Erik Brynjolfsson και Andrew McAfee, η επανάσταση θα μπορούσε να αποφέρει μεγαλύτερη ανισότητα και δυνητικά να διαταράξει την αγορά εργασίας. Καθώς η αυτοματοποίηση αντικαθιστά εργατικά χέρια σε όλη την οικονομία, η εκτόπιση των εργαζομένων από μηχανές μπορεί να επιδεινώσει το χάσμα μεταξύ των αποδόσεων, των κεφάλαιων (returns to capital) και της εργασίας, (returns to labor).
Από την άλλη πλευρά, είναι επίσης πιθανό να έχει σαν αποτέλεσμα μια καθαρή αύξηση των εργαζομένων σε ασφαλείς και ικανοποιητικά αμειβόμενες θέσεις εργασίας.
Δεν μπορούμε να προβλέψουμε σε αυτό το σημείο πιο σενάριο είναι πιθανό να προκύψει, αλλά η ιστορία δείχνει ότι το αποτέλεσμα είναι πιθανό να είναι κάποιος συνδυασμός των δύο. Ωστόσο, οι ειδικοί είναι πεπεισμένοι ότι, στο μέλλον, το ταλέντο, περισσότερο από το κεφάλαιο, θα εκπροσωπήσει τον κρίσιμο παράγοντας της παραγωγής.
Αυτό θα οδηγήσει σε μια αγορά εργασίας όλο και διαχωρίζονται σε «χαμηλής εξειδίκευσης / χαμηλής αμοιβής» και «υψηλής ειδίκευσης / high-pay» τμήματα, τα οποία με τη σειρά της θα οδηγήσει σε αύξηση των κοινωνικών εντάσεων.
Εκτός του ότι υπάρχει μια ανησυχία από οικονομική άποψη, η ανισότητα αποτελεί την μεγαλύτερη κοινωνική ανησυχία που συνδέεται με την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.
Οι περισσότερο ευεργετημένοι από την καινοτομία τείνει να είναι οι πάροχοι πνευματικού και υλικού κεφαλαίου δηλαδή οι καινοτόμοι, οι μέτοχοι και οι επενδυτές, γεγονός που εξηγεί την αύξηση του χάσματος του πλούτου μεταξύ εκείνων που εξαρτώνται από την κεφάλαιο έναντι αυτών που εξαρτώνται από την εργασία.
Η τεχνολογία λοιπόν είναι ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους τα εισοδήματα έχουν παραμείνει στάσιμα ή ακόμα και μειώνονται, για την πλειοψηφία του πληθυσμού στις χώρες υψηλού εισοδήματος. Η ζήτηση για εργαζόμενους υψηλής εξειδίκευσης έχει αυξηθεί, ενώ η ζήτηση για εργαζόμενους με λιγότερη εκπαίδευση και κατώτερων δεξιοτήτων έχει μειωθεί.

Οι επιπτώσεις στο «επιχειρείν»

Η επιτάχυνση της καινοτομίας και η ταχύτητα της αναστάτωσης είναι δύσκολο να κατανοηθεί ή να προβλεφθεί και αποτελεί πηγή συνεχούς έκπληξης, ακόμα και για τους καλύτερα διασυνδεδεμένους και καλά ενημερωμένους. Πράγματι, σε όλους τους κλάδους, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες που στηρίζουν την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις επιχειρήσεις.
Από την πλευρά της προσφοράς, πολλές βιομηχανίες βλέπουν την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών να δημιουργούν εντελώς νέους τρόπους που εξυπηρετούν τις υπάρχουσες ανάγκες και διαταράσσουν σημαντικά τις υφιστάμενες αλυσίδες αξίας της βιομηχανίας.
Ευέλικτοι και καινοτόμοι ανταγωνιστές, χάρη στην πρόσβαση στις παγκόσμιες ψηφιακές πλατφόρμες για την έρευνα, την ανάπτυξη, το μάρκετινγκ, τις πωλήσεις και τη διανομή, μπορούν να απειλήσουν καθιερωμένα κατεστημένα πιο γρήγορα από ποτέ με τη βελτίωση της ποιότητας, της ταχύτητας, ή της τιμής.
Σημαντικές επίσης αλλαγές συμβαίνουν, από την πλευρά της ζήτησης επειδή αυξάνεται η διαφάνεια, η συμμετοχή των καταναλωτών, και τα νέα πρότυπα της συμπεριφοράς των καταναλωτών (βασισμένα στην πρόσβαση σε δίκτυα κινητής τηλεφωνίας και δεδομένων) εξαναγκάζουν τις εταιρείες, να προσαρμόσουν τον τρόπο που σχεδιάζουν, τοποθετούν στις αγορές και προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες.
Μια βασική τάση είναι η ανάπτυξη τεχνολογιών που βασίζονται σε τεχνολογικές πλατφόρμες, οι οποίες συνδυάζουν τη ζήτηση και την προσφορά και έτσι διαταράσσονται οι υπάρχουσες δομές της βιομηχανίας, όπως αυτά που βλέπουμε, κατά την «διαμοιρασμένη» (sharing) ή «κατά παραγγελία» (on demand) οικονομία.
Αυτές οι τεχνολογικές πλατφόρμες, είναι εύκολες στη χρήση από το smartphone, ενοποιούν ανθρώπους, αντικείμενα και δεδομένα, δημιουργώντας έτσι εντελώς νέους τρόπους κατανάλωσης αγαθών και υπηρεσιών. Επιπλέον, μειώνονται τα εμπόδια για τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες να δημιουργήσουν πλούτο, αλλάζει το προσωπικό και επαγγελματικό περιβάλλον των εργαζομένων.
Συνολικά, η μετάβαση από την απλή ψηφιοποίηση (τρίτη βιομηχανική επανάσταση) στην καινοτομία με βάση τους συνδυασμούς των τεχνολογιών (τέταρτη βιομηχανική επανάσταση) αναγκάζει τις επιχειρήσεις να επανεξετάσουν τον τρόπο που επιχειρούν. Η τελική γραμμή, όμως, είναι η ίδια: οι ηγέτες των επιχειρήσεων και τα ανώτερα στελέχη πρέπει να κατανοήσουν το μεταβαλλόμενο περιβάλλον τους, να αμφισβητήσουν τις παραδοχές της λειτουργίας των ομάδων τους, και συνεχώς να καινοτομούν.

Ο αντίκτυπος στις κυβερνήσεις.

Καθώς οι φυσικοί, ψηφιακοί και βιολογικοί κόσμοι συνεχίζουν να συγκλίνουν, οι νέες τεχνολογίες και οι πλατφόρμες θα επιτρέψουν όλο και περισσότερο στους πολίτες να συνεργαστούν με τις κυβερνήσεις, να εκφράσουν τις απόψεις τους, να συντονίσουν τις προσπάθειές τους, και ακόμη και να παρακάμψουν την εποπτεία των δημόσιων Αρχών. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις θα αποκτήσουν νέες τεχνολογικές δυνάμεις για να αυξήσουν τον έλεγχό τους στους πληθυσμούς, με βάση τα διάχυτα συστήματα επιτήρησης και την ικανότητα ελέγχου των ψηφιακών υποδομών. Εν γένει, ωστόσο, οι κυβερνήσεις θα αντιμετωπίσουν όλο και περισσότερο την πίεση να αλλάξουν την τρέχουσα προσέγγισή τους στη δημόσια δέσμευση και τη χάραξη πολιτικής, καθώς ο κεντρικός ρόλος τους για τη διεξαγωγή πολιτικών μειώνεται λόγω των νέων πηγών ανταγωνισμού και της ανακατανομής και αποκέντρωση της εξουσίας που καθιστούν δυνατές οι νέες τεχνολογίες.
Τελικά, η ικανότητα προσαρμογής των κυβερνητικών συστημάτων και των δημόσιων αρχών θα καθορίσει την επιβίωσή τους. Εάν αποδειχθούν ικανοί να ενστερνιστούν έναν κόσμο ραγδαίων αλλαγών, η υπαγωγή των δομών τους στα επίπεδα διαφάνειας και αποδοτικότητας θα τους επιτρέψει να διατηρήσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα, θα αντέξουν. Αν δεν μπορούν να εξελιχθούν, θα αντιμετωπίσουν αυξανόμενα προβλήματα.

Οι επιπτώσεις στους ανθρώπους

Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, θα αλλάξει όχι μόνο αυτό που κάνουμε, αλλά και το ποιοι είμαστε. Θα επηρεάσει την ταυτότητά μας και όλα τα θέματα που σχετίζονται με αυτό: την αίσθηση της ιδιωτικής ζωής μας, τις αντιλήψεις μας για την κυριότητα, τα πρότυπα κατανάλωσης, τον χρόνο που αφιερώνουμε στην εργασία και τον ελεύθερο χώρο και τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσουμε τις καριέρες μας, καλλιεργούμε τις δεξιότητές μας, γνωρίσουμε ανθρώπους και καλλιεργούμε σχέσεις. Η λίστα είναι ατελείωτη, και είναι δεσμευμένη μόνο από τη φαντασία μας.
Μία από τις μεγαλύτερες μεμονωμένες προκλήσεις που θέτουν οι νέες τεχνολογίες πληροφοριών είναι η ιδιωτικότητα. Καταλαβαίνουμε από ένστικτο γιατί είναι τόσο σημαντικό, αλλά η παρακολούθηση και η ανταλλαγή πληροφοριών για εμάς είναι ένα κρίσιμο μέρος της νέας συνδεσιμότητας. Οι συζητήσεις για θεμελιώδη ζητήματα, όπως ο αντίκτυπος στην εσωτερική μας ζωή της απώλειας του ελέγχου των δεδομένων μας, θα ενταθούν τα επόμενα χρόνια.

Διαμορφώνοντας το μέλλον

Ούτε η τεχνολογία ούτε οι αναταράξεις που έρχονται μαζί της είναι μια εξωγενή δύναμη πάνω στην οποία οι άνθρωποι δεν έχουν κανέναν έλεγχο. Όλοι μας είμαστε υπεύθυνοι για την καθοδήγηση της εξέλιξής της, στις αποφάσεις που παίρνουμε σε καθημερινή βάση ως πολίτες, καταναλωτές και επαγγελματίες. Θα πρέπει λοιπόν να αρπάξουμε την ευκαιρία και την ισχύ που έχουμε για να διαμορφώσουμε την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και να την κατευθύνουμε προς ένα μέλλον που θα αντικατοπτρίζει τους κοινούς στόχους και τις αξίες μας.
Για να γίνει αυτό, ωστόσο, πρέπει να αναπτύξουμε μια περιεκτική και παγκόσμια κοινή άποψη για το πώς η τεχνολογία επηρεάζει τη ζωή μας και την αναδιαμόρφωση του οικονομικού, κοινωνικού, πολιτιστικού και ανθρώπινου περιβάλλοντός μας. Δεν υπήρξε ποτέ μια εποχή που από την μία πλευρά να υπόσχεται τόσα πολλά και από την άλλη πλευρά να καιροφυλακτούν τόσοι πιθανοί κίνδυνοι. Ωστόσο, οι σημερινοί υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων είναι πολύ συχνά παγιδευμένοι σε παραδοσιακές, γραμμικές σκέψεις, ή πολύ απορροφημένοι από τις πολλαπλές κρίσεις και αποσπούν την προσοχή τους από το να σκέφτονται στρατηγικά για τις δυνάμεις της ταχέων αλλαγών και της καινοτομίας που διαμορφώνει το μέλλον μας.
Στο τέλος, όλα καταλήγουν σε ανθρώπους και αξίες. Πρέπει να διαμορφώσουμε ένα μέλλον που θα λειτουργεί για όλους μας, βάζοντας πρώτα τους ανθρώπους και ενδυναμώνοντας τους. Στην πιο απαισιόδοξη, απάνθρωπη μορφή της, η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση μπορεί πράγματι να έχει τη δυνατότητα να "ρομποτοποιήσει" την ανθρωπότητα και έτσι να μας στερήσει την καρδιά και την ψυχή μας. Αλλά ως συμπλήρωμα στα καλύτερα μέρη της ανθρώπινης φύσης – δημιουργικότητα, ενσυναίσθηση, φροντίδα για τον πλησίον – μπορεί να οδηγήσει την ανθρωπότητα σε μια νέα συλλογική και ηθική συνείδηση βασισμένη σε μια κοινή αίσθηση του πεπρωμένου. Είναι καθήκον όλων μας να εξασφαλίσουμε ότι η τελευταία θα επικρατήσει..

Κωνσταντίνος Πέττας

Οικονομολόγος.

MSc in Manufacturing and Information Systems.

Υποψήφιος για την ΣΤΑ στη Αθήνα.

Υ.Γ.: Το άρθρο είναι σε μεγάλο μέρος μετάφραση άρθρου που δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα: https://www.weforum.org/agenda/2016/01/the-fourth-industrial-revolution-what-it-means-and-how-to-respond

Είναι η ιστοσελίδα του Word Economic Forum, (του φόρουμ του Νταβός!)

Είναι ένα κλασσικό άρθρο για την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και ήθελα να το παρουσιάσω στην ιστοσελίδα της ΑΚΙΟΕ σαν θέμα που απασχολεί όλο τον Δυτικό Κόσμο και οργανισμούς συναδέλφων. Παραδόξως το ΟΕΕ έχει αδιαφορήσει εντελώς. Δεν ξέρω αν είναι η έντονη πολιτικοποίηση των παρατάξεων που δεν έχουν αντιληφθεί τι γίνεται γύρω τους, αλλά το αποτέλεσμα είναι απογοητευτικό.

Τελικά ναι μας αφορά η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.