Ο γρίφος των πλοίων ΓΕΩΡΓΟΣ και ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Ο γρίφος των πλοίων ΓΕΩΡΓΟΣ και ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Περί Αλός

Άρης Μπιλάλης

Ερευνητής Ναυτικής Ιστορίας

Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται για πρώτη φορά

στο Περί Αλός με την άδεια του συγγραφέα

Άρη Μπιλάλη τον οποίο και ευχαριστούμε θερμώς.

Η ανέλκυση τμημάτων του ΓΕΩΡΓΟΣ (Ο.Α.Ν., συλλογή Χ.Καλδή).

Στις 20 Μαΐου 1941 ξεκίνησε η γερμανική επίθεση για την κατάληψη της Κρήτης. Προκειμένου να αποδυναμωθούν οι Συμμαχικές δυνάμεις, οι Γερμανοί εξαπέλυσαν εκατοντάδες αεροσκάφη βομβαρδίζοντας θέσεις τους και υποδομές του νησιού. Η πόλη και το λιμάνι του Ηρακλείου αποτέλεσαν και αυτά στόχους των γερμανικών βομβαρδιστικών με αποτέλεσμα να βυθιστούν αρκετά μηχανοκίνητα καΐκια αλλά και μερικά μεγαλύτερα πλοία. Σύμφωνα με την ελληνική βιβλιογραφία συνολικά τρία σιδηρά πλοία βυθίστηκαν στο Ηράκλειο μεταξύ Απριλίου και Μαΐου του 1941: τα φορτηγά πλοία ΕΛΕΝΑ [1], ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ [2] και ΛΕΡΟΣ [3]. Όμως μια βρετανική αναφορά από την ίδια περίοδο κάνει λόγο για τέσσερα πλοία, χωρίς να κατονομάζει το τέταρτο.

Η έρευνα για την ταυτοποίηση του τέταρτου σκάφους οδήγησε στα Νηολόγια Πειραιώς. Το 1946 ο εκεί Νηολόγος διέγραψε το υπ. αρ. 747 φορτηγό ατμόπλοιο ΓΕΩΡΓΟΣ με το αιτιολογικό ότι βυθίστηκε στις 25.5.41 από αεροπορική επίθεση στο Ηράκλειο. Το πλοίο αυτό είχε ναυπηγηθεί το 1902 στα R. Williamson & Son στο Workington της Αγγλίας με το όνομα SEAGULL για λογαριασμό βρετανικής εταιρίας. Είχε διαστάσεις 55,7 x 8,5 μέτρων και ολική χωρητικότητα 658 κόρων. Το 1934 αγοράστηκε από τους Π. Κωλέτση & Γ. Κατζουράκη και νηολογήθηκε στον Πειραιά ως ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ. Το 1939 το απέκτησαν οι Α. Βαλσαμάκης και Β. Αλεξάτος και την ίδια χρονιά περιήλθε στον Γ. Χ. Βλάσση που το μετονόμασε σε ΓΕΩΡΓΟΣ.

Η επιλογή του ονόματος "Γεώργος" αντί του πιο συνηθισμένου "Γεώργιος" μάλλον προκάλεσε σύγχυση στους μετέπειτα ερευνητές με αποτέλεσμα να προκύπτουν διαφορετικές εκδοχές για την τύχη του πλοίου.

Έτσι ο Χρ. Ντούνης αναφέρει στο βιβλίο τού "Ναυάγια στις ελληνικές θάλασσες" ότι το υπ. αρ. Ν.Π. 747 "ΓΕΩΡΓΙΟΣ" βυθίστηκε από γερμανικά αεροσκάφη στις 25.5.41 στη Σούδα χωρίς απώλειες. Ωστόσο, στο βιβλίο "Το ελληνικόν εμπορικόν ναυτικόν κατά τον πόλεμον" του Ε. Μπάμπουρηαναφέρεται η απώλεια του Ν.Π. 747 ΓΕΩΡΓΙΟΣ στον... Πειραιά, λόγω μεγάλων ζημιών που υπέστη κατά τη γερμανική αεροπορική επίθεση στις 6.4.41. Το ίδιο καταγράφεται στο αρχείο του Αντιπλοιάρχου Ι. Μελισσηνού όπου καταχωρήθηκε ότι το ΓΕΩΡΓΟΣ 667 κ.ο.χ. βυθίστηκε μεταξύ 4-6.4.41 στον Πειραιά κατά τη γερμανική αεροπορική επιδρομή και συμπληρώνει ότι ήταν επιταγμένο από τις 30.10.40, ενώ στις 12.11.40 διατέθηκε στο Υφυπουργείο Αγορανομίας. Ο Κ. Παϊζης-Παραδέλης καταγράφει στο βιβλίο "Το τίμημα του πολέμου" και τις τρεις παραπάνω εκδοχές για το Ν.Π. 747 "ΓΕΩΡΓΙΟΣ", χωρίς να παίρνει θέση. Ωστόσο όπως θα δούμε το πλοίο που βυθίστηκε στον Πειραιά ονομαζόταν πραγματικά ΓΕΩΡΓΙΟΣ και δεν είχε σχέση με το ΓΕΩΡΓΟΣ.

Το ΓΕΩΡΓΟΣ αναφέρεται σε γερμανικό έγγραφο με τις βυθίσεις που πέτυχαν το Μάιο του 1941, ως GEORGOS "ελληνικό, ατμόπλοιο, 667 κ.ο.χ." που επλήγη στις 28.5.41 στο Ηράκλειο. Αυτή την εκδοχή υιοθετεί και ο Βέλγος ερευνητής Jean Luis Roba στο βιβλίο του “Les Allemands enEgée 1941-1945”. Σε άλλο γερμανικό έγγραφο με το καθεστώς των ναυαγίων στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1941 συμπεριλαμβάνεται το ναυάγιο του 797 κ.ο.χ. "GEORGIA" στο Ηράκλειο.

Το 1946 τα συνεργεία του Οργανισμού Ανελκύσεως Ναυαγίων εργάστηκαν στο Ηράκλειο για τον καθαρισμό του λιμένος από τα ναυάγια. Μεταξύ άλλων, ανατίναξαν με χρήση δυναμίτη το ναυάγιο του ατμόπλοιου ΓΕΩΡΓΙΟΣ και έκοψαν τον πυθμένα του με χρήση υδρογόνου-οξυγόνου. Κατόπιν τα τμήματα του ανελκύστηκαν με τη βοήθεια του πλωτού γερανού Ζ 14 [4].

Επίσης, στο αρχείο του Αντ/χου Μελισσηνού (που αντλούσε στοιχεία και από το αρχείο του Ο.Α.Ν.) καταγράφηκε ότι στο Ηράκλειο διαλύθηκε μεταπολεμικά το ναυάγιο του 800 τόνων ατμόπλοιου ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ, με το πρόθεμα "ΑΓ." να είναι προφανώς λάθος.

Επομένως με βάση τα δυο γερμανικά έγγραφα και το αρχείο του Ο.Α.Ν. προκύπτει ότι τελικά το ΓΕΩΡΓΙΟΣ (Ν.Π. 747) βυθίστηκε στο Ηράκλειο. Και επειδή δεν αναφέρεται σε βρετανικό έγγραφο που συμπεριλαμβάνει τα πλοία που παρέμεναν στο Ηράκλειο στις 16.5.41, σημαίνει ότι είτε είχε ήδη βυθιστεί ή ότι δεν είχε ακόμη φθάσει εκεί (κάτι μάλλον απίθανο εκτός και αν δεχθούμε ότι επλήγη στις 25.5 στη Σούδα αλλά διέφυγε στο Ηράκλειο όπου τελικά βυθίστηκε στις 28.5).

Στις δυο επόμενες φωτογραφίες από το λιμάνι του Ηρακλείου φαίνονται δυο ναυάγια που δεν κατονομάζονται. Σύμφωνα με την λεζάντα της πρώτης φωτογραφίας η λήψη της έγινε το Μάιο του 1941. Η δεύτερη πρέπει να είναι αργότερα καθώς βλέπουμε ότι το πρωραίο ιστίο του εσωτερικού ναυαγίου έχει πέσει ή αφαιρεθεί.

Τα δυο ναυάγια του Ηρακλείου (συλλογή J.L.Roba).

Επιχειρώντας την ταυτοποίηση των ναυαγίων των δυο φωτογραφιών, παρατηρούμε ότι το εσωτερικό ναυάγιο φέρει την καπνοδόχο στο πρυμναίο τμήμα, άρα και το μηχανοστάσιο. Ανατρέχοντας στο Lloyd's Register της εποχής εκείνης περιγράφεται το ΓΕΩΡΓΟΣ ως "well deck, machinery aft" δηλαδή έφερε το μηχανοστάσιο πρύμα ενώ το κατάστρωμα στην πλώρη και την πρύμνη ήταν υψηλότερα από το κατάστρωμα φόρτωσης. Δυστυχώς δεν βρέθηκαν φωτογραφικά τεκμήρια του ΓΕΩΡΓΟΣ προκειμένου να γίνει αντιπαραβολή τους με τα εικονιζόμενα. Έτσι η αναζήτηση επεκτάθηκε σε άλλα πλοία που ναυπηγήθηκαν την περίοδο εκείνη από το ναυπηγείο R. Williamson & Son. Πραγματικά εντοπίστηκαν δυο πλοία, τα PYLADES και RAVONIA που είχαν ακριβώς τις ίδιες διαστάσεις  (55,7 x 8,5 μ.) με το SEAGULL. Και ενώ για το PYLADES δεν προέκυψαν φωτογραφικά τεκμήρια, για το RAVONIA βρέθηκαν φωτογραφίες που το δείχνουν προσαραγμένο στην Αγγλία. Οι ομοιότητες του σκάφους με το εσωτερικό ναυάγιο του Ηρακλείου οδηγούν με βεβαιότητα στο συμπέρασμα πως πρόκειται για το ΓΕΩΡΓΟΣ. 

Το RAVONIA (Royal Greenwich Museum).

Όσο για την αναφορά περί βύθισης του πλοίου στον Πειραιά κατά την γερμανική αεροπορική επίθεση της 6ης Απριλίου 1941, σε σχετικές αναφορές αξιωματικών του Π.Ν. και του Λ.Σ. καταγράφηκε ότι «σώζεται μεταφερόμενον από Σιλό εις Α-Β το καιόμενον ατμόπλοιον ΓΙΩΡΓΟΣ» και ότι στις 8 Απριλίου το ΓΕΩΡΓΙΟΣ μεθόρμησε εκτός λιμένος. Ελλείψει περισσοτέρων στοιχείων δεν είναι σαφές αν οι δυο αναφορές αφορούν το ίδιο πλοίο και αν αφορούν το ατμόπλοιο ΓΕΩΡΓΟΣ που κατόπιν βυθίστηκε στο Ηράκλειο ή το παρακάτω σκάφος.

Σε κατάλογο που συντάχθηκε μεταπολεμικά από τους ιδιοκτήτες απολεσθέντων σκαφών συμπεριλαμβάνεται το νηολογίου Μυτιλήνης υπ. αρ. 2, πλοίο ΓΕΩΡΓΙΟΣ (146 κ.ο.χ., 99 κκχ, 240 τόνους, με μηχανή πετρελαίου τύπου Skandia) ναυπήγησης 1917, ιδιοκτησίας του Απόστολου Δούκα, με τη σημείωση ότι βυθίστηκε το Μάιο του 1941 στον Πειραιά από αεροπορικό βομβαρδισμό. Το ΓΕΩΡΓΙΟΣ (Ν. Μυτ. 2), που δεν συμπεριλήφθηκε στην έκδοση "Ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες" του Χρ. Ντούνη, ήταν αυτό που παραπλάνησε τους ερευνητές που κατέγραψαν ότι το ΓΕΩΡΓΟΣ (Ν.Π. 747) βυθίστηκε στον Πειραιά. Σε άλλο σημείο του αρχείου του Αντ/χου Μελισσηνού καταγράφεται η επίταξη του πετρελαιοκίνητου ΓΕΩΡΓΙΟΣ (Νηολογίου Μυτιλήνης 2), ιδιοκτησίας Δούκα, από τις 8.1.41 έως τις 7.4.41, οπότε και λύθηκε η επίταξη ίσως ως συνέπεια των βλαβών που υπέστη κατά το βομβαρδισμό του Πειραιά. Η λογική ακολουθία των γεγονότων δείχνει ότι το ΓΕΩΡΓΙΟΣ (Ν. Μυτ. 2) παρέμεινε στον Πειραιά εξαιτίας των βλαβών που είχε υποστεί στις 6 Απριλίου, κατασχέθηκε από τους Γερμανούς και τελικά βυθίστηκε το Μάιο του 1941 κατά τους Συμμαχικούς βομβαρδισμούς. Το ναυάγιο μάλλον δεν ανελκύστηκε από τους Γερμανούς καθώς στο αρχείο Μελισσηνού αναφέρεται ότι μετά την απελευθέρωση εντοπίστηκε στον Πειραιά το ναυάγιο του 300 τόνωνατμόπλοιου ΓΕΩΡΓΙΟΣ και το οποίο ανελκύστηκε.

Αποβατικό σκάφος X-lighter.

Το ΓΕΩΡΓΙΟΣ είχε υψώσει την ελληνική σημαία το 1929 όταν ενεγράφη στο νηολόγιο ιστιοφόρων Πειραιά (με α/α 226) με το όνομα ΦΙΛΙΤΣΑ και υπό την ιδιοκτησία του Στ. Σαχτούρη που είχε εμπλακεί εκείνη την περίοδο σε ναυαγιαιρεσίες. Μάλιστα και το ΦΙΛΙΤΣΑ ήταν προϊόν επισκευής ναυαγίου, συγκεκριμένα του γαλλικού πλοίου PERA. Είχε ολική χωρητικότητα 145 κόρων και οι διαστάσεις του ήταν 33,1 x 6,1 μέτρα. Το πλοίο άλλαξε διάφορους ιδιοκτήτες, μετονομάστηκε το 1930 σε ΆΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ και το 1934 σε ΓΕΩΡΓΙΟΣ για να μεταφερθεί το 1939 στο νηολόγιο Μυτιλήνης λαμβάνοντας τον αύξοντα αριθμό 2. Δυστυχώς το Lloyd’s Register και τα Νηολόγια δεν καταγράφουν την αρχική ταυτότητα του σκάφους. Πάντως οι διαστάσεις του σε συνδυασμό με τον τύπο της μηχανής παραπέμπουν στα βρετανικά αποβατικά τύπου X-lighter.Συνολικά διακόσια σκάφη αυτού του τύπου ναυπηγήθηκαν το 1915 για να υποστηρίξουν τη Συμμαχική εκστρατεία στην Καλλίπολη. Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου αρκετά από αυτά τα σκάφη παρέμειναν στην Ελλάδα, εκποιήθηκαν ως πλεονάζοντα και μετετράπησαν για εμπορική χρήση ταξιδεύοντας για πολλές δεκαετίες στις ελληνικές θάλασσες.

Περί Αλός: https://perialos.blogspot.com/2018/06/blog-post.html

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Το 151 κ.ο.χ. ΕΛΕΝΑ (Ν.Π.944) είχε ναυπηγηθεί το 1912 στη Νορβηγία ως φαλαινοθηρικό. Αργότερα μετατράπηκε σε φορτηγό πλοίο. Βυθίστηκε στις 23.5.41.

[2] Το 321 κ.ο.χ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ (Ν.Π. Ιστιοφόρων 240) είχε ναυπηγηθεί το 1918 στη Γαλλία ως βοηθητικό του Γαλλικού Π.Ν. Αργότερα μετατράπηκε σε φορτηγό πλοίο. Επλήγη στις 28.5.41 και προσάραξε στα αβαθή του λιμένος Ηρακλείου.

[3] Το 845 κ.ο.χ. ΛΕΡΟΣ (Ν.Π.526) είχε ναυπηγηθεί το 1899 στην Αγγλία. Βυθίστηκε στις 25.5.41 και φέρετε να ανελκύστηκε από τους Γερμανούς που το μετέφεραν στον Πειραιά για να το μετασκευάσουν σε φραγματοθέτιδα. Βυθίστηκε εκ νέου στις 11.1.44 από συμμαχικά αεροσκάφη. Ανελκύστηκε και αυτοβυθίστηκε το 10.44.

[4] Πρόκειται για το βρετανικό αποβατικό Α.16 που είχε αυτοβυθιστεί το Μάιο του 1941 από τους Βρετανούς στη Σούδα και ανελκύστηκε το Φεβρουάριο του 1942 από τους Γερμανούς μετατρεπόμενο από αυτούς σε πλωτό γερανό.

Βιβλιογραφία

Ντούνης Χρήστος, Τα ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες 1900-1950, Finatec, Αθήνα, 2000.

Μαλακάσης, Ιωάννης Θ. (Επιμέλεια): Αρχείο Ι. Μελισσηνού, Το Ναυτικό στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο - Η συνολική προσφορά της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας (Ιστιοφόρου και Ατμοπλόου) 1940-1945, τόμος Α΄ και Β΄, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 1995

Παϊζη-Παραδέλλη Κωνσταντίνου, Το τίμημα του Πολέμου, Εταιρεία Μελέτης Ναυτικής Ιστορίας, Αθήνα, 2004.

Μπάμπουρη Επαμ., Το Ελληνικόν Εμπορικόν Ναυτικόν κατά τον τελευταίον πόλεμον, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Αθήνα, 1949.

Ημερολόγιο Πολέμου Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού