ΟΙ ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ

Για εμάς τους Δελφιώτες η ονομασία του γκρεμού κάτω από την πόλη είναι κάτι το συνηθισμένο. Ετσι την βρήκαμε πάππου προς πάππου και αυτό το όνομα χρησιμοποιούμε και σήμερα στην καθημερινότητά μας και στα αστεία μας
« Αντε πήδα από τους βασιλιάδες..!».
Για κάποιον ξένο ή επισκέπτη το όνομα «Βασιλιάδες» για έναν γκρεμό ακούγεται τουλάχιστον περίεργο. Και είναι πολλοί που ρωτούν γιατί ονομάστηκαν έτσι αυτοί οι κάθετοι βράχοι ύψους 500 μέτρων στα πόδια των Δελφών.
Μια σύγχρονη (?) παράδοση αναφέρει πως μετά την άδικη καταδίκη του Αισώπου στους Δελφούς και όταν οι εντεταλμένοι για την εκτέλεσή του αξιωματούχοι ήταν έτοιμοι να τον σπρώξουν από τον γκρεμό αυτός ζήτησε να κοιτάζει προς την αντίθετη πλευρά οπότε τους τράβηξε μαζί του στον θάνατο. Αρα λέγεται πως από αυτούς τους αξιωματούχους (βασιλείς) ονομάστηκε από τότε ο γκρεμός «Βασιλιάδες».
Όμως.. είναι κανόνας πως τα περισσότερα τοπωνύμια έχουν σχέση με την μορφολογία μιας περιοχής και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εδάφους. ΠΧ, το όνομα Δίκορφο προσδιορίζει έναν τόπο όπου δεσπόζουν δυο κορυφές βουνού ή τα δικά μας τοπωνύμια, Κοκκινόγια (κόκκινη+γη) και Βαθύρεμα χαρακτηρίζουν μια περιοχή με κοκκινόχωμα και μια βαθιά ρεματιά.
Θα ήταν λάθος να μείνουμε στην σχεδόν μυθική εξήγηση της εκτέλεσης του Αισώπου και να μην προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε το όνομα με βάση ετυμολογικά και σημασιολογικά στοιχεία. Ωστόσο το γεγονός της σκευωρίας και της θανάτωσής του στους Δελφούς είναι πραγματικό.
Κάνοντας μια πιο βαθιά ανάλυση του ονόματος όπως ήταν στην πρωταρχική του μορφή (βασιλεύς) κατέληξα στο συμπέρασμα πως η ερμηνεία της λέξης που έχει επικρατήσει (βάσις+ λεός = βάση του λαού) δεν είναι σωστή στο σύνολό της.
Από τα δύο συνθετικά της θα πρέπει να κρατήσουμε μόνο το πρώτο - το βάσις.
Και αυτό γιατί η συγκεκριμένη ερμηνεία, με τη λέξη λαός, αδυνατεί να εξηγήσει όλες τις έννοιες που προκύπτουν και μαζί μια «παραδοξότητα». Το ότι, δηλαδή, ο ανώτατος άρχων που βασιλεύει βρίσκεται στην κορυφή (ανώτατο σημείο) μιας νοητής κοινωνικής πυραμίδας ενώ η ήλιος βασιλεύει όταν βρίσκεται στο κατώτατο ορατό σημείο της τροχιάς του.
Πως θα μπορούσε μια λέξη (βασιλεύω) να ανταποκρίνεται σε δύο εκ διαμέτρου αντίθετες έννοιες; Και πως θα συνδεόταν με την όποια ερμηνεία της λέξης ένας βραχώδης και απότομος γκρεμός (ανώτατος άρχοντας>ήλιος>γκρεμός);
Βέβαια, η δημιουργία διαφορετικών εννοιών του ρήματος «βασιλεύω» χρονολογικά μπορεί να απέχει αιώνες ή ίσως και χιλιετίες όμως η γνήσια ερμηνεία της λέξης βασίζεται σε συνθετικά –κυρίως το δεύτερο- που επαληθεύουν το σύνολο των ποικίλων εννοιών από την εποχή του Ομήρου, ίσως και προγενέστερα.
Η λέξη-συνθετικό στην οποία αναφέρομαι είναι η Ομηρική Ιλλω (παράγωγα: είλω & ειλύω) που οι κύριες σημασίες της είναι : α) περιστρέφω, περιτυλίσσω, περικυκλώνω, β) συγκεντρώνω πολλούς ή πολλά σε ένα σύνολο ( συναθροίζω εις εν όλον διάφορα), γ) στοιβάζω και δ) στην παθητική φωνή: περιστρέφομαι, συμμαζώνομαι εις σωρόν, συσσωρεύομαι. (Ομηρικό λεξικό Ι.Πανταζίδου και Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας Ανθιμου Γαζή).
-Σε ό, τι αφορά στον ανώτατο άρχοντα η ερμηνεία « συγκεντρώνω πολλούς σε ένα σύνολο» ανταποκρίνεται στον ρόλο του Βασιλέα. Δηλαδή, αυτός είναι η βάση γύρω από όπου συσπειρώνονται οι πολίτες ώστε να αποτελέσουν ένα έθνος
(βάσις+είλω).
Βέβαια στην αρχαία Ελλάδα ο τίτλος του βασιλέα δεν προσδιόριζε πάντα τον ανώτατο πολιτειακό άρχοντα αλλά κατά περιόδους ή ανά πόλη-κράτος είχε την σημασία του υψηλόβαθμου αξιωματούχου. Και αυτός όμως είχε το κύρος και την δύναμη να συσπειρώσει γύρω του και να διοικήσει ένα μεγάλο τμήμα του λαού και του στρατού.
-Το βασίλεμα του ήλιου επιβεβαιώνεται από την έννοια του «περιστρέφομαι». Ο ήλιος περιστρεφόμενος, πέφτει προς την βάση του -τον ορατό μας ορίζοντα.
-Οι «βασιλιάδες» των Δελφών σαν γκρεμός και σαν πρόποδες του Παρνασσού, ανταποκρίνονται στην σημασία του «συσσωρεύομαι σε σωρό» καθώς είναι το σημείο-βάση όπου «πέφτει» και κατά την συγγενική έννοια στοιβάζεται όλος ο όγκος του βουνού. Και σημειώστε πως τόσο η λέξη πρόποδες όσο και το τοπικό όνομα βασιλιάδες χρησιμοποιούνται μόνο στον πληθυντικό αριθμό.
Όμως θεωρώ πως η συνεκδοχική σημασία της πτώσης (όπως ο ήλιος πέφτει «βασιλεύοντας» κατά την περιστροφή του) είναι η σημαντικότερη αιτία της βάπτισης του γκρεμού με το όνομα «βασιλιάδες» καθώς η κάθετη, απότομη κλίση μαζί με το μεγάλο ύψος στο συγκεκριμένο σημείο δημιουργούν μια ιδιαιτερότητα άξια να επισημανθεί. Γιατί τόσο οι πέτρες, τα διάφορα υλικά, τα αντικείμενα που ρίχνονται ή οι άνθρωποι που πρέπει να αποφύγουν μια μοιραία πτώση είναι ενδεχόμενο (κυριολεκτικά τώρα βάσει της σημασίας του ίλλω/είλω/ειλύω) να καταλήξουν-συσσωρευτούν στην από κάτω του γκρεμού βάση.

Γιάννης Χριστόπουλος, Δελφοί, 2014